Ti Pagsasabatan ti Innem a Kontinente

I-PLAY

Ti Pagsasabatan ti Innem a Kontinente

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Ukraine

MAGUSTUAM kadi a buybuyaen dagiti animal iti naisigud a pagnanaedanda? No kasta, mabalin a maragsakanka a mangpasiar iti pagsasabatan ti Abagatan nga America, Africa, Amianan nga America, Asia, Australia, ken Europa. Kasano a posible ti kasta a panagpasiar? Babaen ti ipapanmo iti Askaniya-Nova Biosphere Reserve iti abagatan a Ukraine. Kadagiti tanap daytoy, agdakdakiwas ti pangen dagiti atap nga animal manipud kadagita nga innem a kontinente ken agbibiagda nga agtutunos ken sitatalna.

Nangrugi ti pakasaritaan ti pagtaraknan idi 1883. Iti dayta a tawen, ti agnanaed sadiay nga Aleman nga agnagan iti Friedrich Pfalz-Pfein ket nangilasin iti di pay naas-asak a tanap kas pagtaraknan. Addaanen iti pribado a zoo nga addaan iti nasurok a 50 a kita ti tumatayab ken mamalia. Kalpasanna, idi 1887, nainayon ti maysa a botaniko a hardin wenno hardin a pakaadalan kadagiti mula. Iti agdama, ti Askaniya-Nova Biosphere Reserve ket addaan iti botaniko a parke, pagtaraknan a nasurok a 11,000 nga ektaria ti di pay naas-asak a tanap a karuotan, ken maysa a zoo.

Ti botaniko a parke ti umuna a makitam no umasidegka iti pagtaraknan. Bayat ti adu a tawen, adu a nadumaduma a kayo manipud iti adu a paset ti lubong ti inyegen ditoy dagiti sientista. Naimula dagiti kayo iti parke iti nadumaduma a paset ti agarup 200 nga ektaria a daga. Tangay natikag a rehion ti ayan ti pagtaraknan, adda dagiti kanal ken bomba ti danum a mangsibug kadagiti kayo ken mulmula. Iti Paris World’s Fair idi 1889, ti orihinal a natural a buya ti daga ken ti sistema ti irigasion napadayawan iti medalia a balitok.

Dagiti Animal Manipud iti Innem a Kontinente

Manipud iti nalinong a parke, nagbiahekami a mapan iti nainar a tanap, a pagbibiagan ti pangen dagiti 50 a nadumaduma a kita ti atap nga animal. Daytoy ket naaladan a tanap a dandani 2,500 nga ektaria. Umuna, paliiwentayo ti dadduma nga animal iti Africa.

Ti Cape buffalo ti maysa kadagiti kalatakan ken kapeggadan a kita dagiti maanupan nga animal. Makapasiddaaw, saan laeng a gapu iti kadakkelna—nga agarup 1.7 a metro manipud iti abaga—no di ket ti pay sangametro a sarana. Tangay di mapakadaan ti isasangdo dagiti kalakian, saan a maipalubos ti umasideg unay kadagitoy.

Ti eland ti sabali pay nga animal a nakaawisanmi. Dayta ti kita ti ugsa iti makin-abagatan a daya nga Africa. Gapu ta maiparit ti aganup iti pagtaraknan, agbibiag a sitatalna dagiti eland sipud idi damo a naiyeg ditoy idi 1892. Agar-arabda a makitkita dagiti bisita, ngem saanda a mabuteng. Mataraken pay ti dadduma nga eland ken magatasan a kas kadagiti ordinario a gagatasan a baka. Ti nasustansia ken nataba a gatasda ket mausar nga agas, kas iti pangagas iti ulser ti bituka.

Ti emu, a dakkel a di makatayab a tumatayab ket naggapu iti Australia. Dayta ti maikadua a kadakkelan iti amin a tumatayab—ti abestrus laeng ti mangartap iti kadakkelna. Dumakkel ti dadduma nga emu agingga iti 1.8 a metro ken agdagsen iti 59 a kilo. Nupay adda kasla iket nga alad a mangilasin kadagitoy a tumatayab iti dadduma nga animal, nalawa ti lugar a pagdakiwasanda.

Maysa a pakasdaawan iti emu ket matignay dagiti di pay napessaan a sibong no mangngegda ti uni ti kalakian nga emu. Kas pagarigan, naibaga nga idi napatokar ti nairekord nga uni ti kalakian sakbay la unay a mapessaan dagiti itlog, nagtulidtulid dagiti itlog gapu iti panaggaraw dagiti sibong. Ngem awan ti reaksion dagiti sibong no ti kabaian ti aguni. Apay?

Nupay ti kabaian ti agitlog, ti kalakian ti mangukop. Aywananna dagitoy iti agarup 50 nga aldaw agingga a mapessaanda, ken isu ti mangaywan kadagiti sibong kalpasanna. Isu a no addada pay laeng iti uneg ti itlog, dagiti di pay napessaan a sibong ammodan no siasino ti mangay-aywan kadakuada. Ngem saan nga ordinario nga itlog dagitoy—nalitem a berde ti kolorda ken dadakkel—agdagsen iti dandani 700 a gramo ti kada itlog!

Adda met iti pagtaraknan dagiti pangen ti kabalio a Przewalski. Idi 1899, naisangpet dagitoy manipud kadagiti tanap ti Mongolia. Gapu iti pannakaanup ken kinaawan ti pagpastoran, mapapati a naungawen idi 1960 dagiti atap a kabalio a Przewalski.

Ita, dandani 1,100 a kabalio a Przewalski ti agnanaed iti nadumaduma a zoo ken parke, agraman ti agarup sangagasut iti Askaniya-Nova Reserve. Ikagkagumaan dagiti sientista nga ibulos manen dagitoy nga animal iti disso a nakaisigudanda. Isu a 21 a kabalio a Przewalski ti naisubli iti Mongolia idi 1992/93.

Ti spotted deer a naggapu iti China ken Japan ti kaaduan a kita iti daytoy a pagtaraknan. Gapu iti labang a bukotna, daytoy napintas a parsua ket maawagan met iti flower deer. Napintas a nagan dayta, ta narapis ti pammagina ken napintas dagiti sarana, a nagsayaat ti pannakaisaadna iti bassit nga ulona.

Dagiti gayal a kasla dadakkel a taraken a baka ti India ket makita met a sitatalna nga agar-arab iti tanap. Idiay India, dagitoy nga animal agdakiwasda a bukodda iti kabakiran bayat ti aldaw, ket iti rabii, agsublida iti purok. Nupay awan ti kabakiran wenno purok iti Askaniya-Nova, komportable dagiti baka a kadua dagiti kaarrubada nga animal iti karuotan sadiay.

Ti American bison, wenno buffalo, ket makapasiddaaw gapu iti bileg ken kadakkelna. Agarup 150 a tawenen ti napalabas, minilion kadagitoy ti agdakdakiwas kadagiti tanap ti Amianan nga America, ngem naanupanda agingga a dandani naungawda. Daytoy ti kakaisuna a kita ti pangen ti bison ti America nga adda iti Europa. Iti kalgaw man ken tiempo ti lam-ek, agbiagda a kasla addada iti nakairuamanda a lugar iti tanap a karuotan.

Ti rhea (wenno nandu), a dakkel a di makatayab a tumatayab, ti mangisimbolo iti Abagatan nga America. Kaasping dayta ti emu ti Australia, nga agtayag iti 1.5 a metro ken agdagsen iti 50 a kilo. Kas iti emu, ti kalakian a rhea ti agukop. Ti laeng pagdumaanda ket maysa laeng ti asawa dagiti emu, ngem adu ti asawa dagiti rhea. Gapuna, tallo agingga iti lima a kabaian a rhea ti mabalin nga agitlog iti maymaysa nga umok.

Ti red deer ken roe deer naggapuda iti Europa. Naandur dagitoy nga animal nga agbiag iti tanap a karuotan ken madaeranda ti lamiis ken pudot. Dagitoy a kita ti ugsa ti mangpapaadu iti kakikitada iti nadumaduma a paset ti Europa ken kadagiti lugar a nairanta a paganupan. Idi 1960, naisangpet ditoy Askaniya-Nova Reserve dagiti kabalio ti Shetland a naggapu iti Amianan a Europa. Sipud idin, immadun ti bilangda.

Ti pagtaraknan ket pagtaengan met dagiti pangen ti zebra, blue wildebeest (dadakkel nga antilop ti Africa), atap nga asno ti Asia, ken saiga (antilop ti Eurasia), agraman ti adu a nadumaduma a kita ti tumatayab. Dadduma nga animal ti agnanaed iti tanap iti intero a makatawen, nupay dadduma ti mayapon kadagiti koral bayat ti tiempo ti lam-ek.

Panangtaginayon iti Natural a Pagtaraknan

Ita, ti Askaniya-Nova ti sentro a pagadalan dagiti agsirsirarak iti siensia iti Ukraine. Okupado dagiti kameng ti asosasion tapno maaywanan ti natural a kasasaad ti tanap ken matulongan dagiti animal a makibagay iti baro nga aglawlawda. Ikagkagumaan met dagiti sientista a parang-ayen ti kalidad dagiti aywanda a karkarna ken manmano nga animal.

Dagiti natural a pagtaraknan ket masarakan iti nadumaduma a paset ti lubong. Masarakam ida kadagiti tanap iti Amianan ken Abagatan nga America, kadagiti karuotan a tanap ti Africa ken Australia, ken kadagiti tanap ti Asia ken Europa. Adda naisangsangayan a kasasaad ti tunggal maysa ken nadumaduma a mula ken animal. Ti internasional a kasasaad ti Askaniya-Nova Reserve ipakitana no kasano a dagiti animal a naggapu iti nadumaduma a paset ti lubong ket mabalin a makibagay ken agnaedda a sitatalna iti aglawlawda.

Siinanama nga ur-urayen ti adu a tao ti tiempo a naipadto iti Biblia inton pagkakapiaen ti Pagarian ti Dios dagiti tattao ken kasta met ti adu a nadumaduma a kita ti animal ditoy daga.—Isaias 11:6-9; Oseas 2:18; Aramid 10:34-35.

[Mapa iti panid 14]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Askaniya-Nova Biosphere Reserve

[Ladawan iti panid 15]

Eland

[Ladawan iti panid 15]

Cape buffalo

[Ladawan iti panid 15]

Emu

[Ladawan iti panid 16]

Spotted deer

[Ladawan iti panid 16]

Kabalio a Przewalski

[Ladawan iti panid 16]

American bison

[Ladawan iti panid 16, 17]

Ti pagtaraknan ti pagtaengan ti adu a nadumaduma a tumatayab

[Ladawan iti panid 17]

Rhea

[Ladawan iti panid 17]

Roe deer

[Ladawan iti panid 17]

Red deer

[Ladawan iti panid 17]

Botaniko a parke

[Picture Credit Lines iti panid 15]

[Picture Credit Lines iti panid 16]

Dagiti tumatayab: Biosphere Reserve “Askaniya-Nova,” Ukraine; sabsabong ken parke: Olha Dvorna/ Biosphere Reserve “Askaniya-Nova,” Ukraine; dagiti globo: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

AGRIINGKAYO!