Moises—No Kasano nga Impluensiaanna ti Biagmo

KADAGITI adu nga eskolar ken kritiko, sarsarita a persona ni Moises. Laksidenda ti salaysay ti Biblia, ngem no mausar dagiti pammaneknekda a saan a persona ni Moises, maibilang met ngarud a sarsarita dagiti tattao a kas kada Plato ken Socrates.

Ngem kas iti nakitatayon, saan a nainkalintegan a laksiden ti salaysay ti Biblia maipapan ken Moises. Imbes ketdi, kadagiti manamati, adu pay ti ebidensia a ti intero a Biblia ket “sao ti Dios.”  * (1 Tesalonica 2:13; Hebreo 11:1) Para kadakuada,  napateg ti panagadal iti biag ni Moises ta mangpabileg dayta iti pammati.

Ti Agpaypayso a Moises

Masansan nga itampok dagiti agar-aramid iti pelikula ti kinamaingel ken kinatured ni Moises. Dagitoy a kalidad ti kaay-ayo dagiti agbuybuya. Ipapantayon a natured ni Moises. (Exodo 2:16-19) Ngem umuna ken kangrunaanna, isut’ lalaki nga addaan pammati. Para ken Moises, pudno unay nga adda Dios. Agpayso unay ta idi agangay, imbaga ni apostol Pablo a ni Moises “nagtalinaed a natibker a kasla kitkitaenna daydiay Maysa a di makita.”— Hebreo 11:24-28.

Isuronatayo ngarud ni Moises nga agbalintay a nasinged iti Dios. Iti inaldaw a panagbiagtayo, mabalin met nga agtignaytayo a kasla makitkitatayo ti Dios! Iti kasta, ditay agaramid iti aniaman a mangpaladingit kenkuana. Makitatayo met a naipasagepsep ti pammati ken Moises bayat a maladaga pay laeng idi. Natibkeren ti pammatina tapno masarangetna ti “isuamin a kinasirib dagiti taga Egipto.” (Aramid 7:22) Anian a pammaregta kadagiti nagannak a rugianda a suruan ti annakda maipapan iti Dios sipud iti kinamaladaga!— Proverbio 22: 6; 2 Timoteo 3: 15.

Makaay-ayo met ti kinapakumbaba ni Moises. Isu “ti kaemmaan pay laeng iti amin a tattao nga adda idi iti rabaw ti daga.” (Numeros 12:3) Sidadaan ni Moises a mangamin kadagiti biddutna. Insuratna ti mismo a pannakaliwayna a nangkugit iti anakna a lalaki. (Exodo 4:24-26) Silalawag nga insalaysayna ti naminsan a dina panangpadayaw iti Dios ken ti nakalkaldaang a panangdusa ti Dios. (Numeros 20:2-12; Deuteronomio 1:37) Kasta met, sidadaan nga immannugot ni Moises iti singasing ti sabsabali. (Exodo 18:13-24) Saan kadi a ni Moises ket nasayaat a tuladen dagiti assawa a lalaki, amma, ken dadduma a lallaki nga addaan iti autoridad?

Agpayso a saan a patien ti dadduma a kritiko a talaga a naemma ni Moises, ta ibagada a nakas-ang ti panagtignayna. (Exodo 32:26-28) Kuna ti mannurat a ni Jonathan Kirsch: “Manmano a napakumbaba ken pulos a saan a naemma ti Moises a nadeskribir iti Biblia, ket saan a kanayon a maibilang a nalinteg dagiti aramidna. Iti dadduma a nakabutbuteng a kanito, . . . ni Moises ket agparang a natangsit, manangibukbok iti dara, ken naranggas.” Akikid unay ti panagpampanunot ti kasta a manangbabalaw. Dina mabigbig ti kinapudno a ti panagtignay ni Moises ket saan a maigapu iti kinaranggas no di ket ti napasnek a panagayatna iti kinahustisia ken dina panangpanuynoy iti kinadakes. Kadagitoy nga aldaw a gagangayen a mapanuynoyan ti imoral nga estilo ti panagbiag, ni Moises ket maysa a palagip a rumbeng a ditay ikompromiso dagiti pagalagadan iti moralidad.— Salmo 97:10.

Ti Impatawid Dagiti Surat ni Moises

Nangibati ni Moises kadagiti nakaskasdaaw a koleksion ti sursurat. Karaman kadagitoy ti daniw (Job, Salmo 90), maysa a salaysay ti pakasaritaan (Genesis, Exodo, Numeros), dagiti kapuonan (Genesis, kapitulo 5, 11, 19, 22, 25), ken ti nakaskasdaaw a linlinteg a maawagan Linteg ni Moises (Exodo, kapitulo 20-40; Levitico; Numeros; Deuteronomio). Daytoy impaltiing ti Dios a Linteg ket addaan kadagiti kapanunotan, linteg, ken prinsipio ti gobierno a mas adelantado pay ngem idi tiempona.

Kadagiti pagilian a ti pangulo ti Gobierno ti agakem met a pangulo ti Relihion, masansan nga adda kinapanatiko, narelihiosuan a panangidadanes, ken panangabuso iti pannakabalin. Ti Linteg ni Moises inramanna ti prinsipio ti panagsina ti Relihion ken ti Gobierno. Di mapalubosan ti ari nga agserbi a saserdote.— 2 Cronicas 26:16-18.

Ti linteg ni Moises ket addaan met iti linteg maipapan iti kinadalus ken pananglapped iti sakit, kas iti panangkuarentinas kadagiti masakit ken ti panangikali iti ibleng ti tao, a maitunos iti agdama a siensia. (Levitico 13:1-59; 14:38, 46; Deuteronomio 23:13) Napateg daytoy ta idi panawen ni Moises, kaaduan nga agas dagiti taga Egipto ti napeggad a panaglaok ti di umiso a panangagas ken an-anito. Kadagiti napanglaw a pagilian ita, minilion koma ti maispal iti sakit ken ipapatay no maannurot dagiti alagaden iti kinadalus nga insuro ni Moises.

Saan nga obligado dagiti Kristiano a  mangsurot iti Mosaiko a Linteg. (Colosas 2:13, 14) Ngem napateg pay laeng ti panangadal iti dayta. Binagbagaan ti Linteg dagiti Israelita a mangipaayda iti naipamaysa a debosion iti Dios ken idianda ti idolatria. (Exodo 20: 4; Deuteronomio 5:9) Ibilinna kadagiti annak a padayawanda dagiti dadakkelda. (Exodo 20:12) Kondenaren met ti Linteg ti panangpapatay, pannakikamalala, panagtakaw, panagulbod, ken panagagum. (Exodo 20:13-17) Dagiti Kristiano itatta ipatpategda dagita a prinsipio.

Mammadto a Kas ken Moises

Agbibiagtayo kadagiti narikut a panawen. Talaga a kasapulan ti sangatauan ti lider a kas ken Moises— maysa a saan laeng nga addaan iti pannakabalin ken autoridad no di ket natarnaw met, natured, manangngaasi, ken naimpusuan ti panagayatna iti kinahustisia. Idi natay ni Moises, nalabit pinampanunot dagiti Israelita, ‘Addanto kadi manen ti kas kenkuana ditoy lubong?’ Sinungbatan a mismo ni Moises dayta a saludsod.

Inlawlawag dagiti surat ni Moises no kasano a timmaud ti sakit ken ipapatay ken no apay a pinalubosan ti Dios nga agtultuloy ti kinadakes.  (Genesis 3:1-19; Job, kapitulo 1, 2) Idiay Genesis 3:15, nailanad ti kaunaan a padto a mapukawton ti kinadakes inton agangay! Kasano? Impamatmat ti padto a maipasngay ti maysa a tao a pagtaudan ti pannakaisalakan. Daytoy a kari ti nangipaay iti namnama nga addanto Mesias a mangispal iti sangatauan. Ngem asinonto dayta a Mesias? Tinulongannatayo ni Moises a mangilasin kenkuana nga awan a pulos ti panagduadua.

Idi arinunos ti panagbiagna, inyebkas ni Moises dagiti naimpadtuan a sasao: “Maysa a mammadto manipud iti tengngam, manipud iti kakabsatmo, a kas kaniak, ti ibangonto ni Jehova a Diosmo maipaay kenka— rebbeng nga umimdengkayo kenkuana.” (Deuteronomio 18:15) Kalpasanna, impatuldo ni Pedro a dagita a sasao ket direkta nga agaplikar ken Jesus.— Aramid 3:20-26.

Ilibak ti kaaduan a Judio a komentarista ti aniaman a pagaspingan da Moises ken Jesus. Kunaenda a ti sasao daytoy a teksto ket agaplikar iti asinoman a pudno a propeta kalpasan ni Moises. Nupay kasta, sigun iti Tanakh— The Holy Scriptures, nga impablaak ti Jewish Publication Society, kastoy ti kuna ti Deuteronomio 34:10: “Awan a pulos ti timmakder a mammadto iti Israel a kas ken Moises— a naam-ammo ti APO, a rupanrupa.”

Wen, adu a matalek a mammadto a kas kada Isaias ken Jeremias, ti nagbiag kalpasan ni Moises. Ngem awan ti naaddaan iti naisangsangayan a pannakilangen iti Dios a kas iti tinagiragsak ni Moises— ti pannakisarita kenkuana a “rupanrupa.” Ti kari ni Moises a mammadto a ‘kas kenkuana’ ket agaplikar ngarud iti maysa a tao— ti Mesias! Nakapatpateg ta sakbay a naipasdek ti Kinakristiano— ken ti narelihiosuan a pannakaidadanes dagiti ulbod a Kristiano— kasta met laeng ti panangmatmat dagiti eskolar a Judio. Makita daytoy a panangmatmat iti surat dagiti Judio, kas iti Midrash Rabbah, a mangdeskribir ken Moises kas ti nangyun-una iti “naud-udi a Mannubbot,” wenno Mesias.

Saan a mailibak nga adu ti pagaspingan ni Moises ken ni Jesus. (Kitaem ti kahon a “Jesus— Mammadto a Kas ken Moises.”) Ni Jesus addaan iti pannakabalin ken autoridad. (Mateo 28:19) Ni Jesus ‘naalumamay ti pannakabalinna ken napakumbaba ti pusona.’ (Mateo 11:29) Kagura ni Jesus ti kinadakes ken kinaawan ti kinahustisia. (Hebreo 1:9) Matungpalna ngarud ti panangidaulo a kasapulantayo unay! Isu daydiay asidegen a mangpukaw iti kinadakes ket aramidennanto a Paraiso ti daga kas inladawan ti Biblia.  *

[Footnotes]

[Box on page 12]

Moises— Kinapudno Kontra Sarsarita

Ti panangiladawan dagiti pelikula ken ni Moises pinataudda ti adu a sarsarita ken di umiso a salaysay. Adtoy ti sumagmamano:

Sarsarita: Saan nga ammo ni Moises nga isu ket maysa a Judio.

Kinapudno: Nabatad a ni Moises ket tinagibi ti Judio nga inana iti sumagmamano a tawen. Ipamatmat ti Aramid 7:23-25 a minatmatan ni Moises dagiti Judio kas “dagiti kakabsatna.”

Sarsarita: Ni Moises ket karibal iti kinaari iti Egipto.

Kinapudno: Awan ti kasta nga ibaga ti Biblia. Kuna ti Daily Bible Illustrations, ni John Kitto, nga awan ti pamatian a ni Moises “ket nagbalin nga agtawid iti kinaari gapu ta naampon. . . . Awan ti mangipakita a kurang dagiti lallaki nga agtawid iti kinaari.”

Sarsarita: Nagsubli ni Moises idiay Egipto tapno sarangtenna ti kabusorna.

Kinapudno: Kuna ti Biblia a natay aminen dagiti kabusorna idi nagsubli.— Exodo 4: 19.

Sarsarita: Damo nga insao ti Dios ti Sangapulo a Bilin kalpasan ti iyuuli ni Moises iti Bantay Sinai.

Kinapudno: Ti sangapulo a Bilin ket insao ti Dios babaen iti anghelna, iti intero a nasion ti Israel. Kalpasan dayta, kiniddaw dagiti napabutngan nga Israelita nga umuli ni Moises tapno makisao para kadakuada.— Exodo 19: 20 –20:19; 24:12-14; Aramid 7:53; Hebreo 12:18, 19.

Sarsarita: Nakalasat ni Faraon iti pannakapukaw ti buyotna iti Nalabaga a Baybay.

Kinapudno: Napukaw ni “Faraon ken ti puersa militarna” iti Nalabaga a Baybay.— Exodo 14:28; Salmo 136:15.

[Box on page 13]

Jesus—Mammadto a Kas ken Moises

Adtoy ti sumagmamano a pamay-an a ni Jesus ket napaneknekan a kas ken Moises:

▲ Agpada da Moises ken Jesus a nalasatanda ti pannakaikisap dagiti maladaga nga imbilin ti agturay idi panawenda.— Exodo 1:22; 2:1-10; Mateo 2:13-18.

▲ Naayaban ni Moises idiay Egipto a kas “inauna” kadagiti annak ni Jehova, ti nasion ti Israel. Naayaban ni Jesus idiay Egipto kas inauna nga anak ti Dios.— Exodo 4:22, 23; Oseas 11: 1; Mateo 2:15, 19-21.

▲ Agpada a nagayunar da Moises ken Jesus iti 40 nga aldaw idiay let-ang.— Exodo 34:28; Mateo 4:1, 2.

▲ Naisangsangayan ti kinaemma ken kinapakumbaba da Moises ken Jesus.— Numeros 12: 3; Mateo 11:28-30.

▲ Agpada a nagaramid da Moises ken Jesus kadagiti milagro.— Exodo 14:21-31; Salmo 78:12-54; Mateo 11: 5; Marcos 5:38-43; Lucas 7:11-15, 18-23.

▲ Agpada da Moises ken Jesus a nagserbi a mangibabaet kadagiti tulag iti nagbaetan ti Dios ken ti ilina.— Exodo 24:3-8; 1 Timoteo 2:5, 6; Hebreo 8:10-13; 12:24.

[Ladawan iti panid 11]

Ni Jesus laeng ti kakaisuna a pudno a mammadto a kas ken Moises

[Ladawan iti panid 12]

Dagiti prinsipio ti kinadalus a naisuro iti Linteg Mosaiko makatulong a manglapped iti sakit