Panangmatmat iti Lubong

Dagiti Kayo Kissayanda ti Polusion iti Siudad

“Ita pay laeng a nakalkular dagiti eksperto no kasano a ti nadumaduma a kita ti kayo makissayanda ti polusion,” kuna ti The Sunday Times ti London. Iti tallo a tawen a panagadal dagiti sientista a taga England ken Scotland iti aglawlaw ti West Midlands, kinalkularda dagiti sample a daga a naala iti asideg ti agarup 32,000 a kayo tapno makitada no ania a kita ti nakaagsep iti kaaduan a makadangran a partikulo iti atmospera. Kinalkular met dagiti managsukisok ti adu a partikulo iti atmospera ken ozone level. Dagiti presno, ken kita ti saleng a naawagan iti larch, ken Scots pine ti kangrunaan iti listaan; dagiti saan unay nga episiente ket dagiti kayo a roble, karawawe, ken alamo. Naammuan iti panagadal a “mamitlo a daras nga ad-adda nga epektibo dagiti kayo iti panangikkatda iti polusion iti atmospera ngem iti karuotan.” Kinapudnona, impakita ti maysa a pabuya iti computer a no mamulaan iti kaykayo ti kagudua laeng iti nawayang a lugar ti West Midlands, 20 a porsiento ti maksay kadagiti partikulo a mangpatpataud iti polusion ti angin.

 Panangtakuat Kadagiti Baro a Kita ti Sibibiag a Parsua

Kellaat a nakatakuat ti sientista a ni Marc van Roosmalen, a mangad-adal iti tattao ken sunggo, iti dua a baro a kita ti sunggo iti kabakiran ti Amazon. Nainayon dagitoy iti walo a kita a datin a naammuan nanipud idi 1990 nga adda iti dayta a rehion. Idi ininterbiu ti National Geographic Today, kinuna ni Van Roosmalen: “Idi nasarakak amin dagitoy baro nga animal, naamirisko a nagbassit pay laeng ti naammuak maipapan iti Amazon.” Kinuna pay ni Van Roosmalen, a naipadamag a nakatakuat iti lima a baro a sunggo nanipud idi 1996, nga “awan koneksion ti kapadasan” iti panagbirok kadagiti di pay napanaganan a kita ti sibibiag a parsua. Adu a kita ti nasarakan babaen laeng ti panangpasiar kadagiti nasulinek a bario dagiti Indian ken panangammo kadagiti tarakenda. Idi nagkomento ti eksperto kadagiti animal a ni Anthony Rylands iti Folha de S. Paulo maipapan kadagitoy baro a natakuatan, kinunana: “Gapu ta madaddadael ti pagnanaedan dagiti animal idiay Amazon, talaga a posible a maungaw ti dadduma pay a kita ti sibibiag a parsua sakbay a matakuatan ida.”

Kumarkaro ti Narelihiosuan a Kinapanatiko Idiay Georgia

“Pangpanggepen idi dagiti Saksi ni Jehova ti mangangay iti miting a nainaig iti panangasabada iti kalgaw iti tay-ak nga asideg iti paayas ti karayan ditoy, ngem dimteng dagiti managderraaw iti rabii kasakbayanna,” impadamag ti The New York Times. “Dua a dosena a lallaki a nakasuot iti krus ti Georgian Orthodox Church ti naka-bus a simmangpet sada sinerrek ti balay ti nangsangaili a ni Ushangi Bunturi. Inggabsuonda dagiti Biblia, narelihiosuan a pampleta, ken alikamen ni Mr. Bunturi iti arubayan sada pinuoran dagitoy . . . Binukbokanda iti krudo ti danum a pagbautisaran. Napan met dagiti polis, agraman ti hepe ti polisia iti dayta a lugar . . . Awan ti naaresto. . . . Naaramid dagiti panangraut a kas man la naiplano dayta.” Nupay adu ti narelihiosuan a riribuk “iti adu a dati a republika ti Union Soviet, agraman ti Russia,” kuna ti Times, “karkarna ti kinakaro ti kinaranggas idiay Georgia kadagiti narelihiosuan a minoria, ken iti ebidensia a makipaspaset dagiti autoridad kadagita a panangraut. Iti Konstitusion ti Georgia kalpasan ti turay dagiti Soviet, mapatalgedan nga adda wayawaya ti relihion. Ngem gapu ta umad-adu ti kinaranggas, umad-adu dagiti agderraaw, aguram, ken mangkabil.”

Agaaripuno Dagiti Agtutubo iti “Pagraragsakan a Simbaan”

Iti paulo nga “Akseptaren Dagiti Agtutubo ti ‘Pagraragsakan a Simbaan,’” impadamag ti Aleman a periodiko a Nassauische Neue Presse ti damo a piesta a Church Youth Day nga inorganisar ti relihion a Protestante idiay Hesse ken Nassau. Agarup 4,400 ti timmabuno iti lima nga aldaw a piesta. Nairaman iti programa dagiti ababa a miting a pangrisutan kadagiti parikut ken panagsasarita dagiti grupo, pangrabii a serbisio a pakausaran dagiti nasindian a kandela ken kankanta, ken adu nga isports, padaya, ken aktual a panagkakanta. “Iti nasurok a 220 a naaramid a paset ti programa, interamente nga awan dagiti gagangay a panagadal iti Biblia ken serbisio ti tradisional a relihion,” kinuna ti periodiko. Naan-anay a nasdaaw ti maysa a pastor dagiti agtutubo idi nga “espesipiko a kiniddaw ti sumagmamano nga agtutubo a mayadalanda iti Biblia, nga ibilang ti kaaduan a makauma.” Kinuna ti maysa a tin-edyer: “Kinapudnona, awan unay ti nakainaigan ti programa iti simbaan, ngem mayat ti atmospera.”

Relihion ken Gubat

“Dagiti makapapatay unay ken kapeggadan a di panagkikinnaawatan iti kaaldawantayo . . . ket mainaig iti relihion,” kuna ti periodiko a USA Today. Nagrigat met a risuten dagitoy. “Dagiti pangkaaduan a pamuspusan iti pannakikappia​—kinatulok a makikompromiso, kas pagarigan, ken ti panangpakawan kadagiti nabayagen a sakit ti nakem​—ket mabalin a narigrigat nga iyaplikar no pagarupen dagiti agdadangadang a dasdasigan ida ti Dios,” kinuna pay ti periodiko. “Agaplikar dayta uray no ad-adda a maus-usar ti relihion a panggun-od iti suporta imbes a pakaigapuan ti rinnupak, a mabalin maipamaysa kadagiti saan unay a narelihiosuan a dangadang gapu iti daga wenno pannakabalin.” Dagiti agsisimparat a narelihiosuan a kapanunotan ti mabalin a mangparigat pay iti temporario a pannakaisardeng ti rinnupak. Ti maysa a pagarigan ket ti nabiit pay a gubat idiay Kosovo. Nausig ti temporario a pannakaisardeng ti rinnupak kabayatan ti Easter ngem saan a naipatungpal ta nagduma dagiti petsa ti Easter kadagiti Katoliko ken Orthodox. “Idi agangay, saan a naisardeng dayta,” kuna ti USA Today.

“Saanen a Makontrol” ti Epidemia ti HIV/AIDS

“Iti intero a lubong iti kada tawen, 40 a milion a tattao ti maakaran iti HIV, 20 a milion ti matay gapu iti AIDS, ket 750,000 a maladaga ti maipasngay nga addaan iti HIV,” kuna ti medikal a pagiwarnak ti Britania a The Lancet. Idi tawen 2001 laengen, lima a milion ti baro a naakaran ket tallo a milion ti natay gapu iti AIDS. Sigun ken ni Peter Piot, direktor ehekutibo ti Joint United Nations Programme on HIV/AIDS, ti epidemia ket “saanen a makontrol,” ngem kaskasdi a “mangrugrugi” pay laeng. Pinattapattana nga iti sumaganad a 20 a tawen, 70 a milion a tattao ti matay gapu iti AIDS. Iti abagatan ti Sahara idiay Africa, positibo nga addaan iti HIV ti 30 agingga iti 50 a porsiento kadagiti umili iti sumagmamano a siudad. Gapu ta nagadu nga agtutubo nga adulto ti matmatay iti AIDS, ti makapadanag ket nasurok a 25 a porsiento kadagiti trabahador ti matay inton 2020. “Dagiti epekto kadagiti annak ti kapatgan a mausig tapno mapasayaat ti ekonomia iti masanguanan,” kuna ti The Lancet. Idiay Zimbabwe, “inton bumaro ken bumalasang dagitoy nga ubbing, maysa iti kada lima ti maulila iti ina wenno ama.”

Dagiti Pagimbagan ti Panagpasuso

“Awanen ti nasaysayaat a taraon para kadagiti kappasngay” no di ti gatas ti ina, insurat ti siruhano kadagiti urat a ni Dr. Sanjay Gupta iti magasin a Time. “Dagiti mapasuso a maladaga ket manmano a mayospital, maimpeksion ti lapayagda, agtakki, agsupotsupot, ag-allergy ken maaddaan iti dadduma pay a sakit ngem kadagiti agmamador.” Naipadamag met a ti panagpasuso ket mangsalaknib kadagiti sakit iti bará. Pinatalgedan ti maysa a panagadal idiay Denmark a “dagiti adulto a napasuso idi maladagada iti las-ud ti pito inggat’ siam a bulan ket nasarsaririt ngem kadagiti napasuso iti dua a lawas wenno ab-ababa ngem iti dayta.” Isingasing ti American Academy of Pediatrics a mapasuso koma ti maysa nga ubing iti innem a bulan ket no mabalin, iti makatawen wenno nasursurok. “Kinapudnona, saan laeng a dagiti maladaga ti magunggonaan iti panagpasuso,” kuna ti U.S. News & World Report. Impalgak ti maysa a panagadal iti kabibiag ti 150,000 a babbai iti 30 a pagilian nga iti “kada tawen nga agpasuso ti maysa nga ina, makissayanna iti 4.3 a porsiento ti inggat’ tungpal biag a risgo nga agkanser ti susona.” Nupay kasta, “kagudua laeng kadagiti Americana ti agpaspasuso, iti promedio a dua agingga iti tallo a bulan.”

Makatulong ti Relasion iti Pamilia a Manglapped iti Panagdroga

Iti maysa a panagadal iti kabibiag dagiti tin-edyer idiay Alemania, Britania, Ireland, Italia, ken Netherlands, “naammuan a ti kalidad ti biag ti pamilia, wenno ti kinaawan ti kasta a kalidad para iti adu nga agtutubo, ti kangrunaan a makagapu iti problema a panagdroga iti Makinlaud a kagimongan,” kinuna ti managsirarak a ni Dr. Paul McArdle iti Newcastle University, England. Kas naipadamag iti The Daily Telegraph ti London, 16.6 a porsiento ti nagbalin a managdroga kadagiti agtutubo a nakipagnaed iti dadakkelda ken nasayaat ti kalidad ti relasion iti pamiliada, nangruna kadagiti innada. Ngem kadagiti awanan iti kastoy, 42.3 a porsiento ti nagdroga. “Iti telebision, sibabatad nga ibagbagatayo dagiti peggad ti panagdroga kadagiti ubbing ken mangar-aramidtayo kadagiti gakat a manglapped iti panagdroga kadagiti eskuelaan ngem kasla awan a talaga ti mangas-asikaso iti isyu maipapan iti rebbengen ti nagannak,” kinuna ni McArdle. “Patiek a ti epektibo a panglapped iti panagdroga ket ad-adda nga agpannuray kadagiti relasion iti pamilia ngem iti dadduma pay a banag.”