Panagregget a Mamagbalin a Nataltalged ti Panageroplano

SUMAGMAMANO laeng a lawas sakbay ti 9/11, mapukpukaw idin ni Alex ti butengna nga ageroplano. Bayat ti panagrubbuat ti pangpasahero nga eroplano a naggapu iti Atenas a mapan iti Boston, nangrugin a marikna ti 42 ti tawenna a manedyer ti kompania iti departamento a mangtamtaming iti pangpubliko a transaksion ti di unay nakaro a panagamakna​—agtibtibbayo ti barukongna ken agkaling-etan ti muging ken dakulapna.

Ngem ammona ti aramidenna. Imbaga ti therapist a tumultulong kenkuana tapno maparmekna ti butengna nga ageroplano, nga umanges iti nauneg, panunotenna a makitkitana ti napintas a buya, sana petpetan a siiirut ti pasamano ken mamimpat nga ibbatanna iti kada minuto. No madanagan unay ni Alex gapu iti panagdayyeg ken panagungor, panunotenna nga adda isuna iti natalinaay a dan-aw. “Mariknak idin a mapukpukawen ti panagbutengko nga ageroplano,” kinuna ni Alex.

Minilion a pasahero ti mabuteng idi nga ageroplano. Kadagiti kallabes a tawen, adu ti nagpatulong kadagiti eskuelaan a mangisuro no kasanoda a maparmek ti butengda nga ageroplano. Masansan a pinaregta ida dagiti miembro ti pamiliada, amo, ken kompania ti eroplano, ta kayatda nga allukoyen ida nga ageroplano. Para iti kaaduan kadagitoy a pasahero, dakkel ti naitulong dagiti klase; adu a klinika ti nangipannakkel a 90 a porsiento kadagiti estudiante ti nagballigi a nangparmek iti panagdanagda.

Ngem ti napasamak idi 9/11 ti nangbalbaliw amin iti dayta. Dagus a simmardeng ni Alex iti klase nga at-atenderanna. Ket naupay ti amona idi binaybay-an ni Alex ti plano a makipagkita iti maysa a natan-ok a klientena. “Ti butengko nga  ageroplano agraman ti panangraut dagiti terorista,” kinuna ni Alex, “ket saankon a maibturan. Ti therapy saannak nga insagana a mangparmek iti dayta.”

Naannad a Pannakasukimat ti Seguridad

Ipatuldo met dagiti biahero iti eroplano a dagiti kadawyan a mayimtuod sakbay nga aglugan dagiti pasahero ket nayimtuod kadagiti hijacker idi 9/11, kas iti: “Adda kadi dimo am-ammo iti daytoy nga eroplano a nagkiddaw nga awitem ti bagahena? Adda aya aniaman kadagitoy awitmo a dimo nasiputan sipud idi inyempakem?” Sigurado a sinungbatan dagiti hijacker iti “Awan” dagiti saludsod a kas iti insungbat ti kaaduan a tattao. Nakita met ti dadduma nga eksperto a ti naballigi a panaglugan dagiti hijacker ti mangpaneknek a di unay nainget ti kinatalged iti panageroplano. “Awan idi ti siasinoman wenno aniaman a makabalbaliw iti dayta,” kinuna ni Jim McKenna, dati a direktor ti Aviation Safety Alliance. “Ti panaggigiddan ti uppat nga eroplano a na-hijack ken nadadael, a nakatayan ti rinibu, ket mabalin nga umdasen a mangipapilit iti dayta a panagbalbaliw.”

Kalpasan dagita a makapapatay a pannaka-kras ti eroplano, nainget unayen ti pannakasukimat ti intero nga eropuerto ken eroplano. Iti sesion ti kongreso, kinuna ti inspektor heneral ti Departamento ti Transportasion iti E.U. a ni Kenneth M. Mead: “Nupay adda dagiti maipapaalagad ken baro a pagannurotan iti seguridad, adda pay laeng dagiti nakaam-amak a kinaliway a nangapektar iti seguridad ken dadduma a . . . pagam-amkan a rumbeng a mataming.” Ania ti maar-aramid tapno agbalin a nainget ti seguridad?

Panagsukimat a Naimbag Tapno Maikkat Dagiti Peggad

Idi napagsaludsodan ti maysa a nangato ti saadna nga opisial a mangtamtaming iti kinatalged iti dakkel a kompania ti eroplano iti E.U. no isut’ mabuteng nga ageroplano, dagus a simmungbat: “Saan, patiek ti CAPS.” Tuktukoyenna ti maysa a sistema a naawagan iti Computer Assisted Passenger Screening, a mangirekord iti tunggal tiket nga inlako dagiti eroplano nga agus-usar iti kastoy a sistema. Ipakita ti sistema no ti tiket ket  nagatang iti opisina ti eroplano wenno iti ahensia ti panagbiahe wenno babaen iti Internet. Irekordna ti dadduma pay nga impormasion no ti pasahero ket bukbukodna ti agbiahe wenno kaduana ti pamiliana wenno adda dadduma pay a kakaduana, agraman dagiti detalye ti aniaman a koneksionna kadagiti kriminal wenno insidente ti di nasayaat a kababalinna kadagiti eroplano, empleado, wenno alikamenda.

Kada ag-check-in ti pasahero iti maysa nga eropuerto, mapatalgedan daytoy nga impormasion ken mapabaro, agraman ti sungbat ti pasahero kadagiti pangsukimat a saludsod. Ti umiso nga impormasion a naala ken ti pamay-an a nausar tapno maammuan no ti pasahero ket maibilang a peggad iti kinatalged, ket agtalinaed a maysa kadagiti masalimetmetan a naimbag a sekreto ti kompania ti eroplano. Mausar ti nadumaduma a sistema nga umasping iti CAPS iti intero a lubong, ket dadduma ti direkta a naikonekta iti sumagmamano a gobierno ken internasional nga ahensia nga agsipsiput, kas iti Interpol. Iti adu nga eropuerto ti Europa, makairekord dagiti sistema a mangkonkontrol kadagiti pasaporte ken masiputanda ti impormasion maipapan iti panagbiahe ti maysa a pasahero ken ti panagbiahena a mapan iti nadumaduma a pagilian.

Daytoy a pananganalisar ket maaramid gapu iti pagarup a dagiti dakes ti panggepda a tattao ket ad-adda a peggad iti seguridad ngem kadagiti bagahe. Isu a tapno mapasayaat pay ti seguridad iti eropuerto, maus-usig itan a mausar wenno maus-usaren ti nadumaduma nga alikamen a mangilasin iti kabibiag ken personal a pakasaritaan ti maysa a pasahero.

Malaksid iti pananganalisar iti pakabigbigan wenno kinatao ti pasahero, ti panagregget a manglapped iti pannakailugan dagiti makadangran a banag wenno substansia iti eroplano ti maysa pay a napateg a pakaseknan iti seguridad kadagiti eropuerto. Adda limitasion ti panangsukimat dagiti X-ray. No napauten a buybuyaen dagiti empleado ti eropuerto ti nalidem a ladawan dagiti lumabas a bagahe, makauman daytoy ket didan mailasin dagiti linaon ti bagahe. Kasta met, masansan nga aguni dagiti magnetometer, gapu ta adda dagiti tulbek, sensilio, ken hebilia dagiti sinturon.

Naing-inget a Linteg

Tapno mabalanse dagita a limitasion, nangipaulog dagiti gobierno kadagiti linteg a mangpainget iti seguridad kadagiti eropuerto. Idiay Estados Unidos, saan a mailugan ti bagahe no saan a nakalugan ti pasahero, naan-anay a masukimat dagiti bagahe a mailugan, ken ti panangsukimat iti amin a nailugan a bagahe no adda eksplosibo ket maipatungpal agingga iti arinunos ti 2002. Maar-aramid ti pannakapalagda ken pannakaserra a naimbag ti ridaw iti siled dagiti piloto. Masansanay dagiti tripulante ti eroplano no kasano ti panangtaming kadagiti parikut. Dagiti armado nga opisial a mangtamtaming kadagiti panang-hijack ket aglugan metten kadagiti komersial nga eroplano.

Kadagiti bulan ken lawas kalpasan ti 9/11, makapkapan dagiti pasahero ken masukimat dagiti bagahe iti adu nga eropuerto iti intero a lubong. Iti sumagmamano a kaso, adda pay maikadua a panangkapkap kadagiti pasahero ken kadagiti bitbitda a bagahe. Dagitoy a kita ti panagannad ket pamiliaren kadagiti biahero a taga Europa, ta malagipda a masansan a maar-aramid dagitoy bayat ti dekada 1970, idi nagadu ti napasamak a panang-hijack. Maipariten ti panagawit dagiti pasahero kadagiti natadem nga instrumento. Dagiti laeng adda tiketna a pasahero ti mapalubosan a sumrek kadagiti checkpoint. Adun ti nairuam kadagiti atitiddog  a linia iti panangi-check-in kadagiti bagahe ken ti kaadda dagiti armado a militar kadagiti terminal ti eropuerto.

Maipaganetget ti Panangmantener

Iladawam daytoy kadawyan unayen a buya: Kalpasan ti mamin-adu a pannakasukimat ti maysa a pasahero iti eropuerto, makadanonen iti pagurayan dagiti pasahero, ket urayenna ti awag ti empleado ti eroplano tapno lumuganen. “Nangngegmo kadi?” kuna ti kaabayna a pasahero a negosiante a nakaamerikana iti dapuen. “Naitantan ti biahe gapu ta adda problema iti makina.” Pinagrikusna dagiti matana sana kinuna: “Sapay koma ta didatay pagawiden ta awan ti eroplano!”

Ti di maawatan ti kaaduan a pasahero ket addaan dagiti ahensia ti eroplano iti nainget ken naannad a sistema ti panangsukimat. Manamnama dagiti kasapulan a panangtarimaan babaen ti naannad a panangsukimat iti mekanikal a log book wenno listaan ti panagbiahe ti eroplano. Kinapudnona, ipaannurot dagiti kasta nga ahensia a maipasidong dagiti eroplano ken makina dagitoy iti nainget ti eskediulna a naan-anay a panangsukimat ken panangtarimaan​—a nakarkaro pay ti kasansanna ngem ti pannakasukimat ti kadawyan a kotse​—uray no awan pay ti napasamak a problema a nailanad iti rekord ti eroplano.

Mapaneknekan dayta ti maysa nga agmanmantener iti maysa a dakkel a kompania ti eroplano. “Iti dandani 15 a tawenko iti daytoy nga industria,” kunana, “diak pay pulos nakita, nakasarita, wenno napaliiw ti siasinoman nga agmanmantener a nangyaleng-aleng iti kinatalged. Ngamin, aglugan met uray ti gagayyem ken pamilia dagiti empleado iti eroplano a pagtartrabahuanda, isu a dida iyaleng-aleng ti kinatalged.”

Dakkel ti responsabilidad dagiti teknisian ken agmanmantener. Malagip ti maysa kadakuada: “Diak pulos malipatan daydi rabii a napukaw ti eroplanomi a DC-10 idiay Sioux City, Iowa. Maysaak a teknisian ti eroplano idi a tiempo, ket trabahok ti manginspeksion, mangdalus, ken mangtarimaan iti pannakaipus, pagtimbeng, pigar, ken  pannakatimon ti kasta met la a kita ti eroplano. Iti daydi a tiempo, bassit pay ti impormasion a naammuanmi maipapan ti aktual a napasamak iti eroplano a napukaw. Malagipko no kasano kainget ti panangaramidko iti trabahok iti dayta a rabii, ken pampanunotek , ‘Ania ti napasamak iti eroplano? Adda aya nakalipat iti maysa a banag a mabalinko a matakuatan ita tapno maliklikan ti pannakapasamak manen ti kasta a trahedia? Ar-aramidek aya nga eksakto ti amin a pamay-an a masapul nga aramidek?’ Nakabaybayagak iti ipus iti dayta a rabii, nga agsuksukimat ken agpampanunot.”

Kanayon a masanay dagiti teknisian ti eroplano iti amin a paset ti trabahoda, manipud iti kadawyan a trabaho agingga iti adelantado unay a panangsukimat, panangilasin, ken panangtarimaan kadagiti parikut. Tinawen a mapabaro dagiti kurso ti panangsanay kadagiti tripulante tapno masaklaw ti amin a mapanunot a situasion a mabalin a mapasamak, manipud iti babassit agingga kadagiti nakaro.

Kalpasan ti trahedia ti maysa nga eroplano, maurnong dagiti impormasion, maanalisar ken maiserrek iti simulator wenno alikamen a mangtulad iti agpayso a kasasaad tapno maammuan no ania ti mapasamak iti sidong dagita a kasasaad. Dagiti mangsubok a piloto ken inheniero ti eroplano ti mangusar iti simulator tapno makapanunotda kadagiti posible a solusion ken tapno ammo dagiti teknisian ti aramidenda kadagiti umasping a parikut iti masanguanan. Kalpasanna, mayurnos ti maysa a pangsanay a programa para kadagiti tripulante tapno maipaay  dagiti espesipiko nga instruksion. Dagitoy a panangsukimat ket agresulta met iti panangbalbaliw iti disenio ti eroplano ken piesana, a manamnama a dagita a nagkamalian ket mabalin a makaisuro ken mapabassitda.

Kastoy ti kuna ti maysa nga agmanmantener: “Maibaga kadakami amin a ‘saan a maiparna a mapasamak ti kinatalged​—masapul a maiplano dayta.’”

Aglugan Manen iti Eroplano

Kalpasan ti uppat a bulan a panangikeddengna a saanen nga ageroplano, inkeddeng ni Alex a risuten ti nakaro a panagbutengna. Kasla dinan inkankano ti kaadda dagiti polis ken kameng ti National Guard iti Logan International Airport idiay Boston. Saanen a nasuron iti atiddog a linia dagiti ag-check-in ken ti panangkapkap ken panangsukimatda kadagiti bagahena.

Para ken ni Alex, patalgedan dagitoy ti panagregget a mamagbalin a nataltalged ti panageroplanona. Medio agkaling-etan pay laeng ken agtibtibbayo ti barukongna. Ngem idi ikabkabilnan ti binitbitna a kargana iti pagikkan kadagiti bagahe iti ngatuen ti ulona, kunana: “Nasaysayaaten nga amang ti riknak ita.”

[Kahon/Ladawan iti panid 5]

Dagiti Kinapudno Maipapan iti Panageroplano

Sigun kadagiti pattapatta, 1 iti kada 5 a pasahero ti mabuteng nga ageroplano. Ngem saan nga amin dagitoy a tattao ti makarikna a di natalged ti ageroplano. Masansan a ti danagda ket gapu iti dadduma a phobia, kas iti panagbuteng iti nangato unay a disso wenno iti nakubong a lugar.

[Tsart iti panid 8]

KASANO KASANSAN TI NAKARO NGA AKSIDENTE?

Posible nga iti Posible nga iti

makatawen, 1 iti: intero a panagbiag, 1 iti:

Lugan 6,212 81

Pammapatay 15,104 197

Makina 265,000 3,500

Pannakakras ti eroplano 390,000 5,100

Pannakalmes iti bathtub 802,000 10,500

Animal a nagita, mula a makasabidong 4.2 milion 55,900

Kimat 4.3 milion 56,000

[Credit Line]

Reperensia: National Safety Council

[Ladawan iti panid 6]

Naing-inget a seguridad iti eropuerto

[Credit Line]

AP Photo/Joel Page

[Ladawan iti panid 7]

Pananganalisar ken panangsukimat iti kinatao ti pasahero

[Ladawan iti panid 7]

Simmayaat a panangmantener

[Ladawan iti panid 8]

Dagiti piloto ket nasanay unay a propesional