Nagsurat ni Aristotle maipapan iti art, astronomia, biolohia, daniw, etika, lengguahe, linteg, lohika, magnetismo, metapisika, panaggaraw, politika, retorika, ragragsak, ken sikolohia, kasta met ti maipapan iti kararua nga ibilangna a mortal. Ngem kangrunaanna a limmatak gapu iti nagapuananna iti biolohia ken lohika.

Tapno mailawlawag dagiti nagkauna a Griego nga eskolar ti maipapan iti nakaparsuaan, nagdependeda iti abilidadda nga agobserbar, agipapan, ken agpanunot iti lohikal a rason. Adalenda nga umuna dagiti ibilangda a nalawag a kinapudno. Mamatida a no irasonanda a naimbag dagita, makabukelda kadagiti umiso a konklusion.

Gapu ta sinurotda dayta a pamay-an, adu nga umiso a konklusion ti nabukelda. Ti maysa ket ti konklusionda nga adda di makita a linteg a sursuroten ti uniberso. Ngem adda dakkel a problema. Ti abilidadda nga agobserbar ket agpatingga laeng iti maaramidan dagiti sentidoda. Gapu iti dayta, adu a nalalaing a tattao ti nagkamali iti konklusion, kas ken Aristotle. Kas pagarigan, namatida a ti daga ket rikrikusen dagiti planeta ken bituen. Maibilang dayta idi kas nalawag a kinapudno. “Ti limitado a pannakaammo  ken pannakaawat dagiti tattao idi maipapan iti uniberso ket kasla paneknekanda nga umiso ti kapanunotan dagiti Griego a ti daga ti sentro ti uniberso,” kuna ti libro a The Closing of the Western Mind.

Saan koma a dakkel nga isyu dayta a kamali a kapanunotan no nagtalinaed laeng dayta iti lubong ti siensia. Ngem saan a kasta.

Bayat ti 400’s agingga iti 1400’s iti “Kristiano” a Europa, dadduma a pannursuro ni Aristotle ti maibilang idi a maakseptar a kinapudno, kayatna a sawen, kaaduan a tattao ti nangawat kadagita kas umiso. Dadduma a mannursuro ti Romano Katoliko—kangrunaanna ni Thomas Aquinas (agarup 1224-1274)—ti nanginayon kadagiti insurat ni Aristotle kadagiti pannursuroda. Isu a nagbalin a doktrina ti Katoliko ti kapanunotan ni Aristotle a di aggargaraw ti daga ken dayta ti sentro ti uniberso. Inawat met dayta dagiti lider ti Protestante, kas kada Calvin ken Luther a nangibaga a naibatay dayta iti Biblia.—Kitaem ti kahon a “ Nasobraanda ti Nanganalisar iti Biblia.”

“Ti dadduma a [pannursuro ni Aristotle] ken ti Katolisismo ket dandani saanen a mapagduma,” kinuna ti mannurat a ni Charles Freeman. Isu a naikuna a “binuniagan” ni Aquinas ni Aristotle iti Katoliko. Ngem ti agpayso, “ni Aquinas ti nakomberte iti Aristotelianismo,” insurat ni Freeman. Ken mabalin a maikunatayo nga uray met ti simbaan. Kas resultana, ti astronomo ken matematiko nga Italiano a ni Galileo ket napilitan nga agparang iti Inquisition ken napuersa a mangtallikud iti patpatienna. Ngamin, situtured nga impakitana ti ebidensia, a naibatay iti obserbasionna, a rikrikusen ti daga ti init. * Ngem binigbig a mismo idi ni Aristotle a rumangrang-ay ti pannakaammo iti siensia, ken mabalin a mabalbaliwan dayta. No laeng koma kasta met ti kapanunotan ti simbaan!