1-3. (a) Apay a maamak ni Ester a dumatag iti asawana? (b) Ania dagiti saludsod nga usigentayo maipapan ken Ester?

 PINAGKALMA ni Ester ti riknana bayat nga umas-asideg iti paraangan ti palasio idiay Susan. Saan a nalaka dayta. Amin nga adda iti kastilio ket nadisenio a mamagsiddaaw​—kas kadagiti naarkosan ken nakitikitan a pader kadagiti nasileng ken de kolor a nagpayak a toro, pumapana, ken leon, dagiti nagdadakkel a bato nga adigi ken estatua iti asideg ti naabbungotan iti yelo a Kabambantayan ti Zagros a tumannawag iti nalitnaw a danum ti Karayan Choaspes. Amin dagita ket nairanta a mangipalagip kadagiti bisita iti nabileg a pannakabalin ti lalaki a pagparangan ni Ester, daydiay nangawag iti bagina kas “natan-ok nga ari,” nga isu met ti asawana.

² Talaga a naiduma unay daytoy nga asawa ta saan a kas kenkuana ti tartarigagayan a pakiasawaan ti asinoman a matalek a balasang a Judio! a Saan a kas ken Abraham a sipapakumbaba a nangawat iti bilin ti Dios nga ipangagna ni baketna a Sara. (Gen. 21:12) Bassit laeng wenno awan pay ketdi ti ammo daytoy nga ari maipapan iti Mosaiko a Linteg wenno iti Dios ni Ester a ni Jehova. Ngem ammo ni Asuero ti linteg dagiti Persiano, a pakairamanan ti linteg a salungasingen ni Ester iti dayta a gundaway. Ania dayta? Kuna ti linteg a mapapatay ti asinoman nga agparang iti sanguanan ti Persiano nga ari a saan a naayaban. Ngem mapan latta ni Ester uray saan a pinaayaban ti ari. Bayat nga umas-asideg iti makin-uneg a paraangan ti palasio, a nawaya a makita manipud iti trono ti ari, kasla agmarmartsa a mapan agpabitay.​—Basaem ti Ester 4:11; 5:1.

³ Apay nga inrisgo ni Ester ti biagna? Ania ti maadaltayo iti pammati daytoy nagpaiduma a babai? Umuna, kitaentayo no kasano a nagun-od ni Ester ti naisangsangayan a saad kas reyna ti Persia.

4. Ania ti kasasaad ni Ester idi ubing, ken apay nga inampon ti kasinsinna a ni Mardokeo?

⁴ Ulila ni Ester. Bassit laeng ti ammotayo maipapan kadagiti dadakkelna a nangted iti naganna a Hadassa, Hebreo a sao para iti “arrayan,” napintas a mula a puraw ti sabongna. Ubing pay ni Ester idi natay dagiti dadakkelna, isu a naasian kenkuana ti maysa kadagiti kabagianna, ti nasingpet a kasinsinna a ni Mardokeo. Inamponna ni Ester ken imbilangna kas bukodna nga anak.​—Ester 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Kasano a pinadakkel ni Mardokeo ni Ester? (b) Ania ti kasasaad ti biag da Ester ken Mardokeo idiay Susan?

⁵ Agpada a destiero dagiti Judio a da Mardokeo ken Ester iti dayta a kabesera ti Persia. Mabalin a nalalaisda gapu iti relihion ken Linteg nga an-annurotenda. Ngem simminged la ketdi ni Ester ken Mardokeo bayat nga isursuro ti kasinsinna ti maipapan ken Jehova, ti manangngaasi a Dios a namin-adun a nangispal iti ilina kadagiti peggad​—ket nakasagana a mangaramid manen iti dayta. (Lev. 26:44, 45) Nalawag a nasinged ken nasungdo da Ester ken Mardokeo iti maysa ken maysa.

⁶ Nalawag a nagbalin ni Mardokeo kas maysa nga opisial iti kastilio idiay Susan, a kanayon a nakatugaw iti ruangan a kaduana ti dadduma nga adipen ti ari. (Ester 2:19, 21; 3:3) Ditay ammo ti inar-aramid ni Ester idi ubing pay, ngem mabalintay a kunaen nga inasikasona ni Mardokeo ken ti pagtaenganda, a mabalin nga adda iti nanumo a purok iti ballasiw ti karayan. Nalabit pagay-ayat ni Ester ti mapan iti tiendaan idiay Susan, a paglakuan iti alahas a balitok ken pirak, ken dadduma pay nga alikamen. Saan a pulos a pinanunot ni Ester nga agbalinto a gagangay kenkuana dagita nga agkakangina nga aruaten ta dina ammo no ania ti agur-uray a masakbayanna.

7. Apay a naikkat a reyna ni Vasti, ken ania ti resultana?

⁷ Maysa nga aldaw, nagdinamag idiay Susan ti napasamak iti balay ti ari. Adda ngamin dakkel a padaya a nangawisan ni  Asuero kadagiti opisialna, ket pinaayabanna ti napintas a reynana, ni Vasti, a madama met idi a mangang-angay iti maysa a padaya a kaduana dagiti babbai. Ngem nagkedked ni Vasti. Gapu ta nabainan ken nakapungtot ti ari, dinamagna kadagiti manangbalakadna no ania ti dusa ni Vasti. Ania ti nagbanaganna? Naikkat a reyna. Gapuna, sinukisok dagiti adipen ti ari ti intero a masakupanna tapno mangsapulda iti napipintas a babbalasang. Maysanto kadakuada ti pilien ti ari nga agbalin a reyna.​—Ester 1:1–2:4.

8. (a) Apay ngata a maseknan ni Mardokeo ken Ester bayat a dumakdakkel? (b) Panagkunam, kasanom a mayaplikar ti balanse a panangmatmat ti Biblia maipapan iti kinapintas? (Kitaem met ti Proverbio 31:30.)

⁸ No dadduma, mabalin a mingmingmingan ni Mardokeo ti balasangen a kasinsinna. Maipagpannakkelna ni Ester ta nagpaiduma ti pintasna ngem maseknan met iti masanguananna. Kuna ti salaysay: “Ti balasang nalibnos idi ti pormana ken napintas ti langana.” (Ester 2:7) Balanse ti panangmatmat ti Biblia iti pisikal a kinapintas, makaay-ayo dayta ngem nasken a nabuyogan iti sirib ken kinapakumbaba. Ta no saan, agbalin nga ubbaw dayta, ken pagtaudan dagiti naalas nga ugali, kas iti kinatangsit. (Basaem ti Proverbio 11:22.) Adda kadin nakitam a kasta? Ti ngata kinapintas ni Ester agbalinto a pagimbagan wenno pagdaksan? Makita dayta iti panaglabas ti tiempo.

9. (a) Ania ti napasamak idi ni Ester ket nakita dagiti adipen ti ari, ken apay a mabalin a narigat ti panagsinada ken Mardokeo? (b) Apay nga impalubos ni Mardokeo a mayasawa ni Ester iti pagano? (Iraman ti kahon.)

⁹ Iti panagsukisok dagiti adipen ti ari, nakitada ni Ester. Innalada iti poder ni Mardokeo sa impanda iti nangayed a palasio iti ballasiw ti karayan. (Ester 2:8) Narigat la ketdi dayta a panagsinada ta kasladan agama. Di koma kayat ni Mardokeo a mayasawa ni Ester iti di agdaydayaw ken Jehova, uray no ari, ngem awan ti naaramidanna. b Sigurado a dimngeg a nalaing ni Ester iti imbalakad ni Mardokeo. Bayat a maip-ipan ni Ester iti kastilio ti Susan, adu a saludsod ti pampanunotenna. Anianto ngata ti kasasaad ti biagna sadiay?

10, 11. (a) Ania ngata ti epektona ken Ester ti baro nga aglawlawna? (b) Kasano nga impakita ni Mardokeo a maseknan ken Ester?

¹⁰ Naan-anay a nagbaliw ti biag ni Ester. Isu ket maysa kadagiti “adu a babbalasang” a naggapu iti nagduduma a paset ti Imperio  ti Persia. Agduduma la ketdi ti kostumbre, lengguahe, ken kababalinda. Ti opisial nga agnagan Hegai ti nangaywan kadakuada. Makatawen ti naituding a panagpapintas dagitoy a babbalasang, a ramanen ti pannakamasaheda iti nadumaduma a nabanglo a lana. (Ester 2:8, 12) Gapu iti kasta a kasasaad, mabalin a timmanor kadagitoy a babbalasang ti nalabes a pannakaseknan iti pisikal a langa, agraman ti kinaubbaw ken pannakikompetensia. Ania ngata ti epekto dayta ken Ester?

¹¹ Maseknan la ketdi ni Mardokeo iti kasasaad ni Ester. Sigun iti salaysay, inaldaw a rantaen ni Mardokeo ti magna iti dalan a kaasitgan iti balay dagiti babbai tapno ammuenna ti kasasaad ni Ester. (Ester 2:11) Nalabit gapu iti tulong dagiti agserserbi iti balay, masansan nga adda madamagna a pakaragsakanna kas pannakaama ni Ester. Ania ngata dagita?

12, 13. (a) Ania ti impresion dagiti makakitkita ken Ester? (b) Apay a naragsakan ni Mardokeo idi naammuanna a saan nga imbaga ni Ester nga isu ket maysa a Judio?

 ¹² Naay-ayo ni Hegai ket naisangsangayan ti panangtratona ken Ester. Inikkanna ni Ester iti pito nga adipen a babbai ken inyakarna iti kasayaatan a kuarto iti balay dagiti babbai. Kunaen ti salaysay: “Bayat dayta nagtultuloy a nakagun-od ni Ester iti pabor kadagiti mata ti tunggal maysa a makakita kenkuana.” (Ester 2:9, 15) Umdas ngata ti kinapintas tapno maguyugoy kenkuana ti adu? Saan, adda pay sabali a talugading ni Ester.

¹³ Kas pagarigan, mabasatayo: “Saan nga imbaga ni Ester ti maipapan iti ilina wenno maipapan kadagiti kabagianna, ta ni met laeng Mardokeo impasdekna ti bilin kenkuana a saanna a rebbeng nga ibaga.” (Ester 2:10) Binilin ni Mardokeo ni Ester a dina  ibagbaga nga isu ket maysa a Judio ta ammo ni Mardokeo a nababa ti panangmatmat dagiti natan-ok a Persiano kadagiti Judio. Makaparagsak la ketdi kenkuana a maammuan nga uray awan ni Ester iti poderna, kanayon latta a natulnog ken masirib!

14. Kasano a matulad dagiti agtutubo ita ti ulidan ni Ester?

¹⁴ Maparagsak met dagiti agtutubo ita dagiti nagannak ken agay-aywan kadakuada. Uray no awan dagiti nagannakda wenno uray maag, immoral, ken naranggas a tattao ti adda iti aglawlawda, malabananda dagiti dakes nga impluensia ken maannurotda dagiti umiso a prinsipio a naisuro kadakuada. No kasta ti aramidenda, matuladda ni Ester a nangparagsak iti nailangitan nga Amana.​—Basaem ti Proverbio 27:11.

15, 16. (a) Kasano a ni Ester ket nagustuan ti ari? (b) Apay a narigat para ken Ester dagiti panagbalbaliw ti biagna?

¹⁵ Idi maidatagen ni Ester iti saklang ti ari, pinagpilida iti aniaman nga aruaten a kayatna nga usaren, a nalabit tapno ad-adda pay a pumintas. Ngem saanen a nagkiddaw iti aniaman malaksid iti dinakamat kenkuana ni Hegai. (Ester 2:15) Mabalin a napanunotna a saan laeng a pintas ti kasapulanna tapno magustuan ti ari no di ket napatpateg nga amang ti kinaemma ken kinapakumbaba. Umiso kadi ti kapanunotanna?

¹⁶ Kuna ti salaysay: “Ti ari inayatna ni Ester nga ad-adda ngem iti amin a sabsabali a babbai, iti kasta isu nakagun-od iti ad-adu a pabor ken naayat a kinamanangngaasi iti sanguananna ngem iti amin a sabsabali a birhen. Ket insaadna iti ulona ti naarian a dalungdong ket pinagbalinna a reyna imbes a ni Vasti.” (Ester 2:17) Marigatan la ketdi daytoy napakumbaba a balasang a Judio ti makibagay iti baro a kasasaadna​—kas maysa a reyna ken asawa ti katan-okan nga agturay iti intero a lubong iti daydi a tiempo! Timmangsit kadi gapu iti saadna? Saan!

17. (a) Kasano a nagtalinaed a natulnog ni Ester iti pannakaamana? (b) Apay a napateg kadatayo ita ti ulidan ni Ester?

¹⁷ Nagtalinaed a natulnog ni Ester iti pannakaamana a ni Mardokeo. Saanna nga imbaga nga isu ket maysa a Judio. Idi impalgak ni Mardokeo ti pangta a pannakapapatay ni Asuero, nagtulnog ni Ester a mangibaga iti ari, ket natungday ti gandat dagiti nagkukumplot. (Ester 2:20-23) Intultuloy nga impakita ni Ester ti pammatina iti Dios babaen iti kinapakumbaba ken kinatulnogna. Nagsayaat no tuladentayo ti ulidan ni Ester gapu ta manmano itan ti mangibilang a nasayaat ti agtulnog, ken adun ti nasukir ken rebelioso. Ngem para kadagiti nabileg ti pammatida a kas ken Ester, napateg ti kinatulnog.

18. (a) Apay a saan a kayat ni Mardokeo ti agruknoy ken Haman? (Kitaem met ti footnote.) (b) Kasano a matulad dagiti matalek a lallaki ken babbai ita ti ulidan ni Mardokeo?

¹⁸ Adda lalaki nga agnagan Haman a nagbalin a natan-ok iti palasio ni Asuero. Isu ti dinutokan ti ari kas primero ministro, ti kangrunaan a manangbalakad ti ari ken maikadua a kangatuan iti imperio. Imbilin pay ketdi ti ari nga agruknoy ti amin a makakita kenkuana. (Ester 3:1-4) Ngem saan a nagtulnog ni Mardokeo iti dayta a linteg. Kayatna a pagtulnogan ti ari no la ket ta saan nga agtungpal iti panagsukirna iti Dios. Maysa ngamin nga “Agageo” ni Haman, ket kaipapananna a kaputotan ni Agag, ti Amalekita nga ari a pinapatay ni Samuel a mammadto ti Dios. (1 Sam. 15:33) Napalalo ti kinadakes dagiti Amalekita ta binusorda ni Jehova ken ti Israel. Gapuna, imbilin ti Dios a matalipupos ti intero nga ili ti Amalek. c (Deut. 25:19) Kasano koma nga agruknoy ti matalek a Judio iti maysa nga Amalekita? Saan a maaramid dayta ni Mardokeo. Agingga ita, adu a matalek a lallaki ken babbai ti mangirisgo iti biagda gapu iti daytoy a prinsipio: “Masapul nga agtulnogkami iti Dios kas agturay imbes a kadagiti tattao.”​—Ara. 5:29.

19. Ania ti kayat nga aramiden ni Haman, ken ania ti inaramidna tapno maallukoy ti ari?

¹⁹ Nakapungtot ni Haman. Ngem saan a kontento a ni laeng Mardokeo ti mapapatay. Kayatna a mapapatay amin a kailian ni Mardokeo! Nakisarita ni Haman iti ari, ket pinadakesna dagiti Judio. Imbagana nga “adda maysa nga ili a naiwarawara ken naisina iti tengnga ti il-ili.” Saanna a dinakamat a dagiti Judio ti tuktukoyenna. Kinunana pay a dida an-annuroten dagiti linteg ti ari; isu a napeggadda a rebelde. Intukonna a mangted iti dakkel a gatad iti paggamengan ti ari kas tangdan dagiti mangpapatay iti amin a Judio iti intero nga imperio. d Inted ni Asuero ti pangtanda a singsingna ken Haman tapno matatakan ti aniaman a bilin a pampanunotenna.​—Ester 3:5-10.

20, 21. (a) Ania ti epektona ken Mardokeo ken kadagiti Judio ti inwaragawag ni Haman iti intero nga Imperio ti Persia? (b) Ania ti impakaasi ni Mardokeo nga aramiden ni Ester?

²⁰ Di nagbayag, nagkabalio dagiti mensahero a napan iti amin a suli ti naglawa nga imperio, tapno idanonda ti sentensia nga  ipapatay dagiti Judio. Panunotem ti epekto dayta a proklamasion idi naidanon kadagiti natda a Judio a nagsubli idiay Jerusalem manipud Babilonia. Ikagkagumaanda idi a tarimaanen ti awan pay paderna a siudad. Idi naammuan ni Mardokeo ti dakes a damag, nalabit pinampanunotna dagiti gagayyem ken kakabagianna idiay Susan. Gapu ta mariribukan, rinay-abna ti kawesna, nangisuot iti nakersang a lupot, ken inikkanna ti ulona iti dapdapo, sa nagpukpukkaw iti tengnga ti siudad. Ngem agtugtugaw laeng ni Haman a makiin-inum iti ari, ket saan man la a naasian iti panagladingit nga impalak-amna kadagiti Judio ken ti gagayyemda iti Susan.​—Basaem ti Ester 3:12–4:1.

²¹ Ammo ni Mardokeo a masapul nga agtignay. Ngem ania koma ti aramidenna? Idi naammuan ni Ester ti panagladingit ni Mardokeo, nangipatulod iti kawes para kenkuana, ngem di kayat ni Mardokeo ti maliwliwa. Mabalin a nabayagen a pinampanunot ni Mardokeo no apay nga impalubos ni Jehova a Diosna a mayadayo kenkuana ti dungdungnguenna a kasinsin ken agbalin a reyna ti pagano nga agturay. Ngem ammona itan ti makagapu. Nangipatulod ni Mardokeo iti mensahe iti reyna, nga impakaasina ken Ester a makisarita iti ari, ket irupirna ti “bukodna nga ili.”​—Ester 4:4-8.

22. Apay a maamak ni Ester a dumatag iti sanguanan ti asawana nga ari? (Kitaem met ti footnote.)

 ²² Sigurado a nagkibbayo ti barukong ni Ester idi naammuanna ti mensahe. Daytoy ngatan ti karirigatan a pannubok iti pammatina. Nabatad a mabuteng kas ipasimudaag ti sungbatna ken Mardokeo. Impalagipna ken Mardokeo ti linteg ti ari a mapapatay ti asinoman nga agparang iti sanguanan ti ari a di naayaban. Maispal laeng no iyunnat ti ari ti nabalitokan a setrona. Adda kadi pangnamnamaan ni Ester a maasian kenkuana ti ari, aglalo no panunotenna ti nagbanagan ni Vasti gapu iti panagkedkedna iti bilin ti ari? Imbagana ken Mardokeo a 30 nga aldawen a saan a pinaayaban ti ari! Gapuna, nainkalintegan laeng a panunoten ni Ester nga amangan no nagbaliwen ti panunot ti ari ken saannan a kayat ni Ester. e​—Ester 4:9-11.

23. (a) Ania ti imbaga ni Mardokeo a nangpabileg iti pammati ni Ester? (b) Apay a nagsayaat a tuladentayo ni Mardokeo?

²³ Pinabileg ni Mardokeo ti pammati ni Ester. Impanamnamana a no di agtignay, addanto sabali a mangisalakan kadagiti Judio. Ngem kasano a mainanama ni Ester a maispal inton mangrugin ti pannakaidadanes? Impakita ni Mardokeo ti nauneg a pammatina a dinto pulos baybay-an ni Jehova a matalipupos ti ilina ken dina ipalubos a matungday dagiti karina. (Jos. 23:14) Kalpasanna, insaludsod ni Mardokeo ken Ester: “Siasino ti makaammo no maipaay iti tiempo a kas iti daytoy a nagtengam ti naarian a kinatan-ok?” (Ester 4:12-14) Saan kadi a nasayaat a tuladentayo ni Mardokeo a naan-anay a nagtalek iti Diosna a ni Jehova?​—Prov. 3:5, 6.

24. Kasano nga impakita ni Ester ti pammati ken kinatured?

²⁴ Daytoyen ti gundaway nga agdesision ni Ester. Indawatna ken Mardokeo nga ibagana kadagiti kailianna a makipagayunarda kenkuana iti tallo nga aldaw. Kalpasanna, ingngudona ti mensahena kadagitoy a simple nga ebkas ti pammati ken kinatured: ‘No masapul a mapukawak, mapukawak.’ (Ester 4:15-17) Sigurado a ti panagkarkararagna iti tallo nga aldaw ti kapasnekan pay laeng iti unos ti panagbiagna. Idi agangay, masapul a mapanen iti ari. Inkawesna ti kadadaegan a kawesna, ket inaramidna ti amin a kabaelanna tapno magun-odna ti anamong ti ari.

25. Deskribirem ti napasamak ken Ester idi dumatag iti asawana.

²⁵ Kas nadeskribir iti rugi daytoy nga artikulo, napan ni Ester iti ayan ti ari. Mabalin a mailadawantayo ti napalalo a danagna ken ti napasnek a kararagna. Simrek iti makin-uneg a paraangan, a sadiay makitana ni Asuero nga agtugtugaw iti tronona. Mabalin nga inkagumaanna a tarusan ti langa ken rupa ti ari​—a nasayaat ti pannakaurnos ti kulot a buokna ken ti kuadrado a barbasna. Iti panaglabas dagiti kanito, kasla nakapapauten ti panagur-urayna. Ngem nakita met laeng ti asawana. Nasdaaw la ketdi ti ari, ngem immamo ti rupana ket inyunnatna ti nabalitokan a setrona!​—Ester 5:1, 2.

26. Apay a kasapulan dagiti Kristiano ti tured a kas ken Ester, ken apay a rugi pay laeng dayta ti aramiden ni Ester?

²⁶ Nagballigi ni Ester, ket dimngeg kenkuana ti ari. Inrupirna ti Diosna ken dagiti kailianna, a nangipakita iti mapagwadan a pammati kadagiti amin nga adipen ti Dios agingga ita. Apresiaren dagiti pudno a Kristiano ita ti kasta nga ulidan. Kuna ni Jesus a mailasin dagiti pudno a pasurotna babaen iti ayat nga addaan panagsakripisio. (Basaem ti Juan 13:34, 35.) Tapno maipakita ti kasta nga ayat, masapul a tuladentayo ti kinatured ni Ester. Ngem nupay inrupir idi ni Ester ti ili ti Dios, rugi pay laeng dayta ti masapul nga aramidenna. Kasano a makombinsirna ti ari a ti paboritona a manangbalakad a ni Haman ti nadangkes a makin-utek iti amin? Ania ti aramiden ni Ester tapno maispal dagiti kailianna? Masungbatanto dagitoy a saludsod iti sumaganad a kapitulo.