Ti kualidad wenno aktibo a pannakaseknan iti pagimbagan ti sabsabali; nainggayyeman ken makatulong nga ar-aramid wenno pabor. Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, khre·stoʹtes ti kangrunaan a sao maipaay iti “kinamanangngaasi.” Ni Jehova a Dios ti kangrunaan a mangipakpakita iti dayta ken isu ti kasayaatan nga ulidan iti adu a pamay-an a panangipakita iti kinamanangngaasi iti sabsabali, uray pay kadagiti awanan panagyaman ken nadangkes, a paregtaenna ida nga agbabawi. (Lu 6:35; Ro 2:4; 11:22; Tit 3:4, 5) Naidagadag met kadagiti Kristiano, nga adda iti sidong ti nalanay a sangol ni Kristo (Mt 11:30), a kawesanda ti bagbagida iti kinamanangngaasi (Col 3:12; Efe 4:32) ken patanorenda ti bunga ti espiritu ti Dios, a pakairamanan ti kinamanangngaasi. (Ga 5:22) Iti daytoy a pamay-an, irekomendada ti bagbagida kas ministro ti Dios. (2Co 6:4-6) “Ti ayat . . . manangngaasi.”​—1Co 13:4.

 Ti “kinamanangngaasi” (wenno, kinanainkalintegan; iti literal, kinatulok; Gr., e·pi·ei·kiʹa) ket maysa a naisangsangayan a galad ni Kristo Jesus. (2Co 10:1, Rbi8 ftn) Iti panangasikasoda ken Pablo, dagiti agnanaed idiay Malta nangipakitada iti nagpaiduma a “natauan a kinamanangngaasi” (iti literal, panagayat iti sangatauan; Gr., phi·lan·thro·piʹa).​—Ara 28:2, Rbi8 ftn.

 Naayat a Kinamanangngaasi ti Dios. Agpadpada a masansan a madakamat ti kinamanangngaasi iti Kristiano a Griego a Kasuratan ken iti Hebreo a Kasuratan. Ti Hebreo a sao a cheʹsedh, no maaramat mainaig iti kinamanangngaasi, agparang iti 245 a daras. Ti nainaig a berbo a cha·sadhʹ kaipapananna ti ‘agtignay buyogen ti kinasungdo (wenno, naayat a kinamanangngaasi)’ ken ipasimudaagna ti ad-adda pay ngem iti nadungngo a panangikabilangan wenno kinamanangngaasi nga aggubuay iti ayat, nupay ramanenna ti kakasta a galad. (Sal 18:25, Rbi8 ftn) Ti cheʹsedh ket kinamanangngaasi a siaayat a kumpet iti maysa a banag agingga a matungpal ti panggepna mainaig iti dayta a banag. Sigun iti Theological Dictionary of the Old Testament, ti cheʹsedh “ket aktibo, mannakibagay, ken manayon. . . . Ti [cheʹsedh] kanayon a tumukoy saan laeng nga iti maysa a natauan a kababalin, no di ket kasta met iti tignay nga aggubuay iti daytoy a kababalin. Tignay dayta a mangtaginayon wenno mangtulong iti panagbiag. Dayta ket ibaballaet maipagapu iti maysa nga agsagsagaba iti didigra wenno rigat. Panangiparangarang dayta iti panaggayyem wenno kinamatalek. Aramidenna ti naimbag saan ket a ti dakes.” (Inurnos da G. J. Botterweck ken H. Ringgren, 1986, Tomo 5, p. 51) Gapuna, tapno maipasimudaag ti nalawlawa a kaipapanan ti cheʹsedh, naipatarus kas “naayat a kinamanangngaasi,” wenno, mabalbalin pay nga ipatarus kas “nasungdo nga ayat” yantangay nainaig iti dayta ti kinamatalek, panagkaykaysa, ken nasuboken a kinasungdo. No iti pangadu a bilang, mabalin a maipatarus a “dagiti naayat a kinamanangngaasi,” “ar-aramid ti nasungdo nga ayat,” “naan-anay a naayat a kinamanangngaasi,” wenno “naan-anay a nasungdo nga ayat.”​—Sal 25:6, Rbi8 ftn; Isa 55:3, Rbi8 ftn.

 Ti naayat a kinamanangngaasi ket napateg a kualidad ni Jehova a Dios, a pakaragsakanna dayta. Nabatad met dayta iti amin a pannakilangenna kadagiti adipenna. (Sal 36:7; 62:12; Mik 7:18) No saan a kastoy ti kasasaad, nabayag koman a napukawda. (Un 3:22) Gapuna, mabalin idi ni Moises ti agpakaasi maipagapu iti rebelioso nga Israel, maibatay iti naindaklan a nagan ni Jehova ken agsipud ta Isu ket Dios nga addaan naayat a kinamanangngaasi.​—Nu 14:13-19.

 Ipakita ti Kasuratan a ti kualidad ni Jehova a naayat a kinamanangngaasi, wenno nasungdo nga ayat, ket naiparangarang iti nadumaduma a pamay-an ken iti nagduduma a kasasaad​—kadagiti aramid a panangisalakan ken panangtaginayon (Sal 6:4; 119:88, 159), kas pangsaluad ken pangsalaknib (Sal 40:11; 61:7; 143:12), ken kas maysa a pakaigapuan ti gin-awa manipud kadagiti pakariribukan (Ru 1:8; 2:20; Sal 31:16, 21). Gapu iti dayta, ti maysa maalaw manipud panagbasol (Sal 25:7), masaranay, ken maalangon. (Sal 94:18; 117:2) Babaen iti dayta matulongan dagidiay pinili ti Dios. (Sal 44:26) Naitan-ok ti naayat a kinamanangngaasi ti Dios iti kaso da Lot (Ge 19:18-22), Abraham (Mik 7:20), ken Jose (Ge 39:21). Nabigbig met dayta iti pannakapili ti asawaen ni Isaac.​—Ge 24:12-14, 27.

 Idi tumantanor ti nasion ti Israel ken kalpasanna, nagtultuloy a naiparangarang ti naayat a kinamanangngaasi ni Jehova mainaig iti tulagna.  (Ex 15:13; De 7:12) Pudno daytoy iti kaso ni David (2Sm 7:15; 1Ar 3:6; Sal 18:50), kasta met ken Esdras ken kadagidiay kakaduana (Esd 7:28; 9:9), ken uray pay iti “rinibu” a sabsabali pay (Ex 34:7; Jer 32:18). Kas panangsuportana iti tulag ken David maipaay iti pagarian, intultuloy ni Jehova nga inyebkas ti naayat a kinamanangngaasina uray pay kalpasan ti ipapatay ni Jesus, ta pinagungarna daytoy a ‘nasungdo’ kas kaitungpalan ti padto nga: “Itdekto kadakayo dagiti naayat a kinamanangngaasi ken David isuda a mapagtalkan.”​—Sal 16:10; Ara 13:34; Isa 55:3.

 Gapu itoy a naayat a kinamanangngaasi ni Jehova, umasideg kenkuana dagiti tattao. (Jer 31:3) Agtalekda iti dayta (Sal 13:5; 52:8), mangnamnamada iti dayta (Sal 33:18, 22), ikarkararagda dayta (Sal 51:1; 85:7; 90:14; 109:26; 119:41), ken maliwliwada babaen iti dayta (Sal 119:76). Agyamanda met ken Jehova gapu iti naayat a kinamanangngaasina (Sal 107:8, 15, 21, 31), nga isu bendituen ken idaydayawda gapu iti dayta (Sal 66:20; 115:1; 138:2), ket ipakaammoda dayta iti sabsabali (Sal 92:2). Kas ken David, rumbeng a saanda a padasen nga ilemmeng dayta (Sal 40:10), ta dayta ket naimbag (Sal 69:16; 109:21) ken dakkel a gubuayan ti panagragsak. (Sal 31:7) Pudno unay a daytoy a nadibinuan a naayat a kinamanangngaasi ket kas iti makaay-ayo a dana a pagnaan.​—Sal 25:10.

 Iti dadduma a teksto ti Biblia, naipaganetget ti aglaplapusanan a kinaruay ti naayat a kinamanangngaasi ti Dios (Sal 5:7; 69:13; Jon 4:2), ti kinadakkel dayta (Nu 14:19), ken ti kinamanayonna (1Ar 8:23). Nangato dayta kas iti langlangit (Sal 36:5; 57:10; 103:11; 108:4), punnuenna ti daga (Sal 33:5; 119:64), ken maiparangarang agingga iti sangaribu a kaputotan (De 7:9) ken “agingga iti tiempo a di nakedngan” (1Cr 16:34, 41; Sal 89:2; Isa 54:8, 10; Jer 33:11). Iti Salmo 136, amin a 26 a bersikulo ulitenda ti sasao a, ‘Ti naayat a kinamanangngaasi ni Jehova ket agingga iti tiempo a di nakedngan.’

 Masansan a daytoy nakaskasdaaw a kualidad ni Jehova, ti naayat a kinamanangngaasina, ket nainaig iti dadduma pay a nagsayaat a kualidad​—ti asi, kinamanagparabur, kinapudno, kinamanangpakawan, kinalinteg, talna, panangukom, ken kinahustisia ti Dios.​—Ex 34:6; Ne 9:17; Sal 85:10; 89:14; Jer 9:24.

 Naayat a Kinamanangngaasi ti Tao. Manipud iti nadakamaten, nalawag a dagidiay agtartarigagay a maaddaan iti anamong ti Dios masapul nga ‘ayatenda ti kinamanangngaasi’ ken ‘aramidenda iti maysa ken maysa ti naayat a kinamanangngaasi ken as-asi.’ (Mik 6:8; Zac 7:9) Kas kunaen ti proverbio, “Ti matarigagayan a banag iti naindagaan a tao isu ti naayat a kinamanangngaasina,” ken mangyeg dayta kenkuana kadagiti nabaknang a gunggona. (Pr 19:22; 11:17) Nalagip ti Dios ti naayat a kinamanangngaasi nga impakita ti Israel bayat ti ‘kinaagtutubona,’ ket isu naay-ayo. (Jer 2:2) Ngem idi nagbalin a “kasla kadagiti ulep iti bigat ken kas iti linnaaw a masapa a pumanaw,” saan a naay-ayo ni Jehova, ta kinunana a “naragsakanak iti naayat a kinamanangngaasi, ket saan nga iti sakripisio.” (Os 6:4, 6) Natubngar ti Israel gapu iti kaawan naayat a kinamanangngaasina, a ti mismo a pannubngar ket naayat a kinamanangngaasi iti biang ti Dios. (Os 4:1; Sal 141:5) Nabalakadan met ti Israel nga agsubli iti Dios babaen ti panangipakitana iti naayat a kinamanangngaasi ken kinahustisia. (Os 12:6) Ti kakasta a galad rumbeng a maiparangarang iti amin a tiempo tapno ti maysa magun-odna ti anamong iti imatang ti Dios ken ti tao.​—Job 6:14; Pr 3:3, 4.

 Iti Biblia, adu a gundaway a nangipakita dagiti tattao iti naayat a kinamanangngaasi maipaay iti sabsabali. Kas pagarigan, nangipakita ni Sara iti kasta a nasungdo nga ayat iti asawana idi addada iti teritoria ti kabusor, a sinalaknibanna babaen ti panangibagana nga isu kabsatna. (Ge 20:13) Ni Jacob indawatna ken Jose nga iparangarangna met kenkuana dayta a naayat a kinamanangngaasi babaen ti panangikarina a saanna nga itabon idiay Egipto. (Ge 47:29; 50:12, 13) Kiniddaw ni Rahab nga isu ipakitaan dagiti Israelita iti naayat a kinamanangngaasi babaen ti panangtaginayonda a sibibiag iti sangakabbalayanna, kas met laeng iti panangtratona kadagiti Israelita a managsimisim. (Jos 2:12, 13) Ni Boaz kinomendaranna ni Ruth gapu iti panangiparangarangna iti dayta (Ru 3:10), ket ni Jonatan indawatna ken David nga ipakitana dayta kenkuana ken iti sangakabbalayanna.​—1Sm 20:14, 15; 2Sm 9:3-7.

 Adu a nadumaduma a motibo ken kasasaad ti mangtignay iti tattao a mangipakita iti kinamanangngaasi wenno naayat a kinamanangngaasi. Dagiti aramid a kinamanangngaasi maigapu iti di napakpakadaan a gundaway mabalin nga iyanninawda ti nakayugalian a kinamanagpadagus wenno ti pagannayasan a mangipakita iti pannakipagrikna, nupay kasta mabalin a saan a kanayon a mangipasimudaag iti panagbalin a nadiosan. (Idiligyo ti Ara 27:1, 3; 28:1, 2.) Iti kaso ti maysa a lalaki nga agnanaed iti siudad ti Bethel, ti kinamanangngaasi a naitukon kenkuana iti kinapudnona ket subad iti pabor a nainanama kenkuana. (Uk 1:22-25) Iti sabali a gundaway, nakiddaw ti naayat a kinamanangngaasi kadagidiay immawat kadagiti pabor iti napalabas, nalabit gapu kadagiti nakaro  a kasasaad ti agkidkiddaw. (Ge 40:12-15) Ngem no dadduma, adda dagiti tattao a saan a nangsubad iti kakasta nga utang a naayat a kinamanangngaasi. (Ge 40:23; Uk 8:35) Kas ipakita ti proverbio, ti umariwekwek a tattao iwaragawagdanto ti naayat a kinamanangngaasida, ngem manmano ti matalek a mangitungpal iti dayta. (Pr 20:6) Da Saul ken David agpada a linagipda ti naayat a kinamanangngaasi nga impakita ti sabsabali (1Sm 15:6, 7; 2Sm 2:5, 6), ket agparang a ti ar-ari ti Israel pagaammo a mangipakpakitada iti naayat a kinamanangngaasi (1Ar 20:31), nalabit no idilig kadagiti pagano nga agtuturay. Nupay kasta, iti maysa a gundaway, napagkedkedan ti panangipakita ni David iti naayat a kinamanangngaasi maigapu iti biddut a pagarup maipapan iti motibo ti panangaramidna iti dayta.​—2Sm 10:2-4.

 Kinuna ni Pablo a ti Linteg saan a naaramid maipaay kadagiti nalinteg a tattao no di ket maipaay kadagiti dakes a tattao, nga awananda iti naayat a kinamanangngaasi ken iti dadduma pay a nasayaat a kababalin. (1Ti 1:9) Ti Griego a sao nga a·noʹsi·os, a naipatarus ditoy kas “awanan iti naayat a kinamanangngaasi,” ket addaan met iti kaipapanan a “saan a nasungdo.”​—2Ti 3:2.

 Di Kaikarian a Kinamanangngaasi. Ti Griego a sao a khaʹris agparang iti nasurok a 150 a daras iti Griego a Kasuratan ken naipatarus iti nadumaduma a pamay-an, depende iti konteksto. Iti amin a gundaway, nataginayon ti kangrunaan nga anag ti khaʹris​—daydiay makaay-ayo. (1Pe 2:19, 20; Lu 4:22) Kas kanayonan, adda dagiti gundaway a tumukoy dayta iti maysa a naasi a sagut (1Co 16:3; 2Co 8:19) wenno iti naasi a wagas ti panangted. (2Co 8:4, 6) No dadduma, tumukoy met dayta iti pannakaidayaw wenno panagyaman a maikari a maipakita gapu iti naisangsangayan a naasi nga aramid.​—Lu 6:32-34; Ro 6:17; 1Co 10:30; 15:57; 2Co 2:14; 8:16; 9:15; 1Ti 1:12; 2Ti 1:3.

 Iti sabali a bangir, iti kaaduan a panagparangna, dagiti managipatarus iti Iloko a Biblia impatarusda ti khaʹris kas “parabur (wenno, grasia).” Nupay kasta, iti kaaduan a managbasa, ti sao a “parabur” saanna nga ipaawat dagiti kaipapanan a linaon ti Griego a sao. Kas panangyilustrar: Ania ti matuktukoy iti Juan 1:14, a sadiay kunaen ti Naimbag a Damag Biblia a “nagbalin a tao [lasag, KJ] ti Sao . . . napnuan iti parabur ken kinapudno”? Kaipapananna kadi ti “kinamanagparabur,” wenno “pabor,” wenno adda sabali a kaipapananna?

 Kunaen ti eskolar a ni R. C. Trench, iti Synonyms of the New Testament, a ti khaʹris ipasimudaagna ti “maysa a pabor a sibubulos a naaramid, a saanna a kalikaguman wenno inanamaen ti subad​—ngarud nalaka a mayaplikar iti daytoy a sao ti baro a pannakaipaganetgetna [kas iti naited a kaipapananna iti Nakristianuan a sursurat] . . . , tapno idatag kadagiti tattao ti naan-anay a kinabulos ti naayat a kinamanangngaasi ti Dios. Gapuna, iti panangdepinar ni Aristotle iti [khaʹris], kasta unay ti panangipaganetgetna iti daytoy mismo a punto, a dayta ket sibubulos a maipaay, a di mangnamnama iti subad, ket ti kakaisuna a motibo iti dayta isu ti kinaparabur ken kinabulos ti panagpuspuso daydiay mangipapaay.” (London, 1961, p. 158) Kunaen ni Joseph H. Thayer iti leksikonna: “Ti sao [khaʹris] addaan iti anag a kinamanangngaasi a mangipaay iti maysa a tao iti banag a saanna a pakaikarian . . . dagiti mannurat ti Baro a Tulag kangrunaanna nga usarenda [ti khaʹris] mainaig iti kinamanangngaasi a babaen iti dayta mangipaay ti Dios kadagiti parabur uray pay iti daydiay di maikari, ken pakawanenna ti salsalungasing dagiti managbasol, ken iyaw-awisna nga awatenda ti agnanayon a pannakaisalakan babaen ken Kristo.” (A Greek-English Lexicon of the New Testament, 1889, p. 666) Ti khaʹris nasinged ti pannakainaigna iti sabali pay a Griego a sao, ti khaʹri·sma, a maipapan iti dayta kunaen ti New Testament Wordbook (1956, p. 29) ni William Barclay: “Ti intero a pamunganayan nga anag ti sao [khaʹri·sma] ket ti sibubulos ken di kaikarian a sagut, maipapan iti maysa a banag a naited iti maysa a tao nupay saanna a nateggedan ken saanna a pakaikarian.”​—Idiligyo ti 2Co 1:11, Int.

 No ti khaʹris maaramat sigun iti kaipapanan a kadakdakamat, kas tumukoy iti kinamanangngaasi a naipaay iti maysa a saan a maikari iti dayta, a kasta dagiti kinamanangngaasi nga impaay ni Jehova, ti “di kaikarian a kinamanangngaasi” ket nakasaysayaat nga Iloko a kaibatogan maipaay iti dayta a Griego a sao.​—Ara 15:40; 18:27; 1Pe 4:10; 5:10, 12.

 Maikari ti managobra nga umawat iti gunggona iti panagtrabahona, ti sueldona; inanamaenna dagiti tangdanna kas kalintegan, kas nautang kenkuana, a ti pannakabayad dayta ket saan a sagut wenno naisangsangayan a di kaikarian a kinamanangngaasi. (Ro 4:4) Ngem no dagiti managbasol a nakondenar iti ipapatay (ket nayanaktayo amin iti kasta a kasasaad) maluk-atanda iti dayta a pannakakondenar ken maideklarada a nalinteg, daytoy ket kinamanangngaasi a naan-anay a di kaikarian. (Ro 3:23, 24; 5:17) No ikalintegan a dagidiay nayanak iti sidong ti urnos ti Linteg ti tulag ket ad-adda a maikari a makondenar iti ipapatay, agsipud ta ti kasta a tulag imbatadna ida kas managbasol, saan koma a liplipatan a naipaayan dagiti Judio iti dakdakkel a di kaikarian a kinamanangngaasi ta immuna a naitukon kadakuada ti pannakaisalakan.​—Ro 5:20, 21; 1:16.

  Ti naisangsangayan a pannakaiparangarang ti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios maipaay iti sangatauan iti pangkaaduan ket isu ti pannakaluk-at manipud pannakakondenar iti ipapatay babaen ti subbot ti dara ti dungdungnguen nga Anak ni Jehova, ni Kristo Jesus. (Efe 1:7; 2:4-7) Babaen iti daytoy a di kaikarian a kinamanangngaasi, ti Dios iyegna ti pannakaisalakan iti amin a kita ti tattao (Tit 2:11), maysa a banag a sarsaritaen idi dagiti mammadto. (1Pe 1:10) Ngarud umiso ti argumento ni Pablo nga: “Ita no dayta ket babaen iti di kaikarian a kinamanangngaasi, dayta ket saanen a gapu iti ar-aramid; ta no saan, ti di kaikarian a kinamanangngaasi saanen nga agbalin a di kaikarian a kinamanangngaasi.”​—Ro 11:6.

 Kadagiti amin a mannurat, ni Pablo ti kaaduan a nangdakamat iti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios​—nasurok a 90 a daras iti 14 a suratna. Dakamatenna ti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios wenno ni Jesus iti panglukat a kablaaw ti amin a suratna malaksid iti suratna kadagiti Hebreo, ket kadagiti pangleppas a sasao ti amin a suratna, agsao manen maipapan iti dayta. Ti dadduma pay a mannurat ti Biblia tukoyenda met dayta iti panglukat ken pangleppas a sasao dagiti suratda.​—1Pe 1:2; 2Pe 1:2; 3:18; 2Jn 3; Apo 1:4; 22:21.

 Mayanatup laeng nga ipaganetget ni Pablo ti di kaikarian a kinamanangngaasi ni Jehova, ta isu sigud a ‘managtabbaaw ken manangidadanes ken nakuspag a tao.’ “Nupay kasta,” ilawlawagna, “naipakitaanak ti asi, agsipud ta ignoranteak idi ken nagtignayak a buyogen ti kaawan ti pammati. Ngem ti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Apotayo dimmakkel iti kasta unay agraman ti pammati ken ayat a mainaig ken Kristo Jesus.” (1Ti 1:13, 14; 1Co 15:10) Saan a tinagilag-an ni Pablo ti kasta a di kaikarian a kinamanangngaasi, no kasano a simamaag nga inaramid dayta ti sumagmamano (Jud 4), no di ket siraragsak nga inawatna dayta buyogen ti panagyaman ket indagadagna met iti dadduma a mangawat iti dayta a ‘saanda koma a maikapis [wenno, sumiasi] iti panggepna.’​—Ara 20:24; Ga 2:21; 2Co 6:1.