Kapitulo Dies

Asino ti Makatakder a Maibusor iti Prinsipe Dagiti Prinsipe?

1, 2. Apay a napateg kadatayo ti nasirmata ni Daniel idi maikatlo a tawen ti panagturay ni Belsazar?

LIMAPULO ket pito a tawenen ti napalabas nanipud nadadael ti templo ni Jehova idiay Jerusalem. Naggiddan da Belsazar ken ni amana a Nabonidus a nangituray iti Imperio ti Babilonia, ti maikatlo a pannakabalin ti lubong nga impadto ti Biblia. * Ni Daniel a mammadto ti Dios ket naidestiero idiay Babilonia. Ket “iti maikatlo a tawen ti panagari ni Belsazar nga ari,” inikkan ni Jehova ni Daniel iti sirmata a nangipalgakanna kadagiti detalye ti pannakaisubli ti pudno a panagdayaw.—Daniel 8:1.

² Ti naimpadtuan a sirmata a nakita ni Daniel ket napalaus ti epektona kenkuana ken makapainteres unay kadatayo nga agbibiag “iti tiempo ti panungpalan.” Imbaga ni anghel Gabriel ken Daniel: “Adtoy ipakaammok kenka no anianto ti mapasamak iti kamaudianan a paset ti panangkondenar, agsipud ta agpaay dayta iti naituding a tiempo ti panungpalan.” (Daniel 8:16, 17, 19, 27) Ngarud, buyogen ti nasaldet a panaginteres, usigentayo ti nakita ni Daniel ken ti kaipapanan dayta kadatayo itatta.

KARNERO A DUA TI SARANA

3, 4. Ania nga animal ti nakita ni Daniel nga agtaktakder iti sanguanan ti pagay-ayusan ti danum, ket aniat’ isimbolona?

³ “Rinugiak ti kumita iti sirmata,” insurat ni Daniel, “ket naaramid, bayat a kumitkitaak, nga addaak idi iti Susan a kastilio, nga adda idiay Elam a masaksakupan a distrito; ket kimmitaak  iti sirmata, ket siak a mismo addaak idi iti igid ti pagay-ayusan ti danum ti Ulai.” (Daniel 8:2) Saan a naibaga no aktual nga adda ni Daniel idiay Susan (Susa)—ti kabesera ti Elam, 350 a kilometro iti dayaen ti Babilonia—wenno nakagteng sadiay babaen laeng iti sirmata.

⁴ Intuloy ni Daniel: “Idi intangadko dagiti matak, iti kasta kimmitaak, ket, adtoy! maysa a kalakian a karnero nga agtaktakder iti sango ti pagay-ayusan ti danum, ket addaan dua a sara.” (Daniel 8:3a) Saan a nagtalinaed a misterio ken ni Daniel ti kinasiasino ti kalakian a karnero. Intuloy a kinuna ni anghel Gabriel: “Ti kalakian a karnero a nakitam nga addaan iti dua a sara iladawanna ti ar-ari ti Media ken Persia.” (Daniel 8:20) Naggapu dagiti Medo kadagiti patag ti bambantay idiay dayaen ti Asiria, ket dati nga agakar-akar dagiti Persiano iti rehion nga amianan ti Gulpo ti Persia. Ngem idi dumakdakkelen ti Imperio ti Medo-Persia, naisalsalumina metten a kinaluho ti nasursuro dagiti umilina.

5. Kasano a nagbalin a nataytayag ti sara a “timpuar iti kamaudianan”?

⁵ “Natayag ti dua a sara,” impadamag ni Daniel, “ngem ti maysa nataytayag ngem iti sabali, ket ti nataytayag isu daydiay timpuar iti kamaudianan.” (Daniel 8:3b) Ti nataytayag a sara a naud-udi a timpuar iladawanna dagiti Persiano, ket daydiay sabali a sara irepresentarna dagiti Medo. Idi damo, dagiti Medo ti nangdominar. Ngem idi 550 K.K.P., silalaka a pinarmek ni Ciro nga ari ti Persia ni Ari Astyages ti Media. Pinagtipon  ni Ciro dagiti kustombre ken linlinteg dagiti dua nga ili, a pinagkaykaysana dagiti pagarianda, ken pinalawana ti sakupda. Nanipud idin, nagsugponen ti pannakabalin ti imperio.

NAGPALANGGUAD UNAY TI KARNERO

6, 7. Kasano nga ‘awan atap nga an-animal a nagtalinaed a sitatakder iti sanguanan’ ti kalakian a karnero?

⁶ Idi intuloyna a dineskribir ti kalakian a karnero, kinuna ni Daniel: “Nakitak ti kalakian a karnero a mangar-aramid iti panagdiros nga agpalaud ken agpaamianan ken agpaabagatan, ket awan atap nga an-animal a nagtalinaed a sitatakder iti sanguananna, ket awan ti mangar-aramid iti aniaman a panangispal manipud imana. Ket inaramidna maitunos iti pagayatanna, ket nagpalangguad unay.”—Daniel 8:4.

⁷ Sigun iti immuna a sirmata a naited ken ni Daniel, ti Babilonia inladawan ti atap nga animal a rimkuas iti baybay ket kasla leon nga addaan kadagiti payak ti agila. (Daniel 7:4, 17) Dayta a simboliko nga animal di nakapagtakder iti sanguanan ti “kalakian a karnero” iti daytoy kabbaro a sirmata. Ti Babilonia ket rinippuog ni Ciro a Dakkel idi 539 K.K.P. Gistay 50 a tawen kalpasanna, “awan atap nga an-animal,” wenno napolitikaan a gobierno a nakabael a nangsarked iti Imperio ti Medo-Persia—ti maikapat a pannakabalin ti lubong nga impadto ti Biblia.

8, 9. (a) Kasano a “ti kalakian a karnero” nangaramid iti “panagdiros nga agpalaud ken agpaamianan ken agpaabagatan”? (b) Aniat’ kunaen ti libro nga Ester maipapan iti suno ni Persiano nga Ari Dario I?

⁸ Manipud iti “leleggakan ti init”—ti daya—inaramid ti Medo-Persia a Pannakabalin ti Lubong ti kaykayatna, a “panagdiros nga agpalaud ken agpaamianan ken agpaabagatan.” (Isaias 46:11) Ni Ari Cambyses II, a nangsuno ken Ciro a Dakkel, pinarmekna ti Egipto. Ti sunona isu ni Persiano nga Ari Dario I, a nagpalaud a limmasat iti libbawang ti Bosporus idi 513 K.K.P. sana rinaut ti Thrace a teritoria ti Europa, a ti kabeserana isu ti Byzantium (Istanbul itan). Idi tawen 508 K.K.P., sinakupna ti Thrace, ket pinarmekna ti Macedonia idi 496 K.K.P. Gapuna, idi tiempo ni Dario, ti “kalakian a karnero” a Medo-Persia nagamgamnan ti teritoria iti tallo a kangrunaan  a deppaar: amianan a nagpa-Babilonia ken Asiria, laud a nagpa-Asia Menor, ken abagatan a nagpa-Egipto.

⁹ Kas mangpaneknek iti kadakkel ti Imperio ti Medo-Persia, dinakamat ti Biblia ni Xerxes I a suno ni Dario, kas “ti Ahasuero a nagari manipud India agingga met laeng iti Etiopia, kadagiti sangagasut duapulo ket pito a probinsia.” (Ester 1:1) Ngem daytoy dakkel nga imperio sumukonto iti sabali, ket maipapan itoy, ipalgak ti sirmata ni Daniel ti sumagmamano a makapainteres a detalye a mangpabileg iti pammatitayo iti naimpadtuan a sao ti Dios.

KINABIL TI KALDING TI KARNERO

10. Iti sirmata ni Daniel, ania nga animal ti nangkabil iti “kalakian a karnero”?

¹⁰ Sirmataenyo ti pannakaklaat ni Daniel iti makitana itan. Kinuna ti salaysay: “Siak, iti biangko, pinampanunotko, ket, adtoy! adda maysa a kalakian dagiti kalding nga um-umay manipud iti lelennekan ti init iti rabaw ti intero a daga, ket saan a sumagsagid iti daga. Ket no maipapan iti kalakian a kalding, adda nakadkadlaw a sara iti baet dagiti matana. Ket nagtultuloy nga immay agingga iti kalakian a karnero nga addaan iti dua a sara, a nakitak a sitatakder iti sango ti pagay-ayusan ti danum; ket agtartaray nga immay iti dayta buyogen ti mannakabalin a pungtotna. Ket nakitak nga umas-asideg iti kalakian a karnero, ket nangrugi a mangipakita iti panagrurod iti dayta, ket kinabilna ti kalakian a karnero ken binungtolna ti dua a sarana, ket ti kalakian a karnero awanan iti bileg nga agtakder iti sanguananna. Gapuna intumbana dayta iti daga ket impayatpayatna, ket ti kalakian a karnero awanan idi iti manangispal manipud iti imana.” (Daniel 8:5-7) Ania ti kaipapanan amin daytoy?

11. (a) Kasano nga inlawlawag ni anghel Gabriel “ti kalakian a kalding a burboran” ken ti “dakkel a sara[na]”? (b) Asino ti inladawan ti nakaminminar a sara?

¹¹ Saanen a pugpugtuan ni Daniel wenno datayo ti kaipapanan daytoy a sirmata. “Ti kalakian a kalding a burboran iladawanna ti ari ti Grecia; ket no maipapan iti dakkel a sara nga adda iti baet dagiti matana, iladawanna ti umuna nga ari,”  impakaammo ni anghel Gabriel ken Daniel. (Daniel 8:21) Idi 336 K.K.P., nakoronaan ni Dario III (Codommanus) kas maudi nga ari ti Imperio ti Persia. Iti dayta met la a tawen, nagari ni Alejandro idiay Macedonia. Ipakita ti historia a ni Alejandro a Dakkel isut’ naipadto nga umuna nga “ari ti Grecia.” Nangrugi iti “lelennekan ti init,” wenno iti laud, idi tawen 334 K.K.P., sipapartak a naggunay ni Alejandro. Kasla “saan a sumagsagid iti daga,” sinakupna dagiti teritoria ket kinabilna “ti kalakian a karnero.” Idi pinagngudona ti gistay dua a siglo a panagturay ti Medo-Persia, nagbalin ngarud ti Grecia a maikalima a pannakabalin ti lubong nga addaan Biblikal a kinapategna. Anian a nakaskasdaaw a kaitungpalan ti nadibinuan a padto!

12. Kasano a “nabungtol ti dakkel a sara” ti simboliko a kalding, ket ania ti uppat a sara a kasukatna?

¹² Ngem apagbiit ti pannakabalin ni Alejandro. Ituloy pay nga ipalgak ti sirmata: “Ket ti kalakian dagiti kalding, iti biangna, nagpalangguad unay; ngem apaman a nagbalin a nabileg, nabungtol ti dakkel a sara, ket adda uppat a timpuar a silalatak a kasukatna, a tumurong iti uppat nga angin ti langlangit.” (Daniel 8:8) Kas panangilawlawag iti padto, kuna ni Gabriel: “Dayta a maysa yantangay natukkol, iti kasta adda uppat a timmakder a kasukatna iti kamaudiananna, adda tumakderto nga uppat a pagarian manipud iti nasionna, ngem saan a babaen iti pannakabalinna.” (Daniel 8:22) Kas naipadto, idi kapades ti panagbiktoriana, “natukkol,” wenno natay ni Alejandro, idi  agtawen laeng iti 32. Ket ti dakkel nga imperiona idi agangay nabingbingay kadagiti uppat a heneralna.

MISTERIOSO A BASSIT A SARA

13. Aniat’ timpuar iti maysa kadagiti uppat a sara, ket aniat’ inaramidna?

¹³ Ti sumaruno a paset ti sirmata saklawenna ti nasurok a 2,200 a tawen, a ti kaitungpalanna dumanon agingga iti moderno a panawen. Insurat ni Daniel: “Manipud iti maysa kadakuada [ti uppat a sara] adda timpuar a sabali pay a sara, maysa a bassit, ket nagtultuloy a dimmakkel iti kasta unay a tumurong iti abagatan ken tumurong iti leleggakan ti init ken tumurong iti Arkos. Ket dimmakdakkel agingga iti buyot ti langlangit, iti kasta tininnagna iti daga ti sumagmamano iti buyot ken ti sumagmamano kadagiti bituen, ket impayatpayatna ida. Ket nagpalangguad agingga iti Prinsipe ti buyot, ket manipud kenkuana naikkat ti kankanayon a diaya, ket ti naipasdek a disso ti santuariona naituang. Ket ti maysa a buyot a mismo nagin-inut a nayawat, agraman ti kankanayon a diaya, gapu iti salungasing; ket intultuloyna nga impuruak ti kinapudno iti daga, ket nagtignay ket nagballigi.”—Daniel 8:9-12.

14. Aniat’ kinuna ni anghel Gabriel maipapan kadagiti aramid ti simboliko a bassit a sara, ket anianto ti mapasamak iti dayta a sara?

¹⁴ Tapno maawatantayo ti kaipapanan ti sasao a kaad-adaw, masapul nga ipangagtayo ti anghel ti Dios. Kalpasan nga impatuldona ti um-umay a panagturay ti uppat a pagarian manipud iti imperio ni Alejandro, kuna ni anghel Gabriel: “Iti kamaudianan a paset ti pagarianda, bayat a dagiti managsalungasing agtignayda nga agturong iti tungpalna, addanto tumakder nga ari a narungsot ti panaglanglangana ken makaawat kadagiti di nalawag a sasao. Ket ti pannakabalinna agbalinto a nabileg, ngem saan a babaen iti bukodna a pannakabalin. Ket iti nakaskasdaaw a pamay-an mangdadaelto, ket sigurado nga agballiginto ken agaramid a sibaballigi. Ket pudno a dadaelennanto dagidiay mannakabalin, kasta met dagiti tattao a buklen dagidiay sasanto. Ket maitunos iti nauneg a pannakaawatna sigurado a pagballigiennanto met ti panangallilaw iti imana. Ket agpalangguadto iti pusona, ket bayat ti pannaka wayawaya iti panagdanag adu ti iyegnanto iti pannakadadael. Ket tumakderto maibusor iti Prinsipe dagiti prinsipe, ngem isu maburakto nga awan ima.”—Daniel 8:23-25.

15. Ania ti imbaga ti anghel nga aramiden ni Daniel no maipapan iti sirmata?

¹⁵ “Sika, iti biangmo, ilimedmo ti sirmata,” imbaga ti anghel ken ni Daniel, “agsipud ta agpaay pay laeng iti adu nga aldaw.” (Daniel 8:26) Santo la matungpal daytoy a paset ti sirmata kalpasan ti “adu nga aldaw,” ket ni Daniel masapul nga ‘ilimedna ti sirmata.’ Nabatad a nagtalinaed a misterio ken Daniel ti kaipapananna. Ngem ita, sigurado a nalpasen dagita nga “adu nga aldaw.” Isu nga iyimtuodtayo: ‘Aniat’ ipalgak ti historia ti lubong maipapan iti kaitungpalan daytoy naimpadtuan a sirmata?’

BIMMILEG TI PANNAKABALIN TI BASSIT A SARA

16. (a) Ania a simboliko a sara ti makintarubong iti bassit a sara? (b) Kasano a ti Roma nagbalin a maikanem a pannakabalin ti lubong kas impadto ti Biblia, ngem apay a saan nga isu ti simboliko a bassit a sara?

¹⁶ Sigun iti historia, ti bassit a sara ket tarubong ti maysa kadagiti uppat a simboliko a sara—daydiay kaadaywan iti laud. Daytoy ti Helenistiko a pagarian ni Heneral Cassander a nangituray iti Macedonia ken Grecia. Idi agangay, daytoy a pagarian sinakup ti pagarian ni Heneral Lysimachus, ari ti Thrace ken Asia Menor. Idi maikadua a siglo sakbay ti Kadawyan a Panawentayo, pinarmek ti Roma dagitoy a makinlaud a sektor ti Helenistiko a pagturayan. Ket idi tawen 30 K.K.P., sinakupen ti Roma ti isuamin a Helenistiko a pagpagarian, ket isun ti nagbalin a maikanem a pannakabalin ti lubong a naipadto iti Biblia. Ngem ti Imperio ti Roma saan nga isu ti bassit a sara iti sirmata ni Daniel, tangay saan a nagtultuloy dayta nga imperio agingga “iti naituding a tiempo ti panungpalan.”—Daniel 8:19.

17. (a) Aniat’ relasion idi ti Britania iti Imperio ti Roma? (b) Kasanot’ pannakainaig ti Imperio ti Britania iti Helenistiko a pagarian ti Macedonia ken Grecia?

¹⁷ Ania, ngarud, ti ipabigbig ti historia a kas agresibo nga “ari a narungsot ti panaglanglangana”? Kinapudnona ti Brita nia ket makin-amianan a laud a tarubong ti Imperio ti Roma. Agingga idi umuna a paset ti maikalima a siglo K.P., adda dagiti probinsia ti Roma iti maaw-awagan itan a Britania. Iti panaglabas ti panawen, nagsuek ti Imperio ti Roma, ngem nagtultuloy idiay Britania ti impluensia ti Griego-Romano a sibilisasion ken iti dadduma a paset ti Europa a dati a sakup ti Roma. “Idi narpuog ti Imperio ti Roma,” insurat ni Octavio Paz a Mexicano a dumadaniw ken autor a nangabak iti Nobel Prize, “nagbalin a dominante ti Simbaan.” Innayonna: “Dagiti pannakaamma ti Simbaan, agraman dagiti naud-udi nga eskolarna, insulbongda ti Griego a pilosopia iti Nakristianuan a doktrina.” Ken kuna ni Bertrand Russell a pilosopo ken matematiko iti maika-20 a siglo: “Ti sibilisasion ti Laud, a rimmusing kadagiti Griego a gubuayan, naibasar iti napilosopiaan ken sientipiko a tradision a namunganay sadi Miletus [siudad ti Grecia idiay Asia Menor] dua ket kagudua a ribu a tawenen ti napalabas.” No kasta, maikuna a ti kultura ti Imperio ti Britania ket nairamut iti Helenistiko a pagarian ti Macedonia ken Grecia.

18. Ania ti bassit a sara a nagbalin nga “ari a narungsot ti panaglanglangana” iti “tiempo ti panungpalan”? Ilawlawagyo.

¹⁸ Idi 1763 inabaken ti Imperio ti Britania dagiti maingel a karibalna, ti España ken Francia. Nanipud idin pinaneknekanna nga isun ti nangdominar kadagiti baybay ken isu ti maikapito a pannakabalin ti lubong a naipadto iti Biblia. Uray kalpasan a  simmina ti 13 a kolonia ti America manipud Britania idi 1776 tapno ipasdekda ti Estados Unidos ti America, dimmakkel ti Imperio ti Britania agingga a tinagikuana ti kakapat ti intero a daga ken kakapat ti populasionna. Ad-adda manen a pimmigsa ti maikapito a pannakabalin ti lubong idi a ti Estados Unidos ti America ket nakikappon iti Britania tapno pormaenda ti nagsugpon nga Anglo-Americano a pannakabalin ti lubong. No iti ekonomia ken militar, daytoy a pannakabalin ket talaga a nagbalin “nga ari a narungsot ti panaglanglangana.” No kasta, ti bassit a sara a nagbalin a narungsot a napolitikaan a pannakabalin iti “tiempo ti panungpalan,” isu ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong.

19. Ania ti “Arkos” a nadakamat iti sirmata?

¹⁹ Nakita ni Daniel a daydi bassit a sara “nagtultuloy a dimmakkel iti kasta unay” a timmurong “iti Arkos.” (Daniel 8:9) Daydi Naikari a Daga, nga inted ni Jehova iti ili a pinilina, ket nakaim-imnas ken naawagan ‘arkos ti isuamin a daga,’ kayatna a sawen, ti intero a daga. (Ezequiel 20:6, 15, NW) Pudno, kinautibo ti Britania ti Jerusalem idi Disiembre 9, 1917, ket idi tawen 1920, dinutokan ti Liga de Naciones ti Gran Britania a mangaywan iti Palestina, ket nagtultuloy agingga idi Mayo 14, 1948. Ngem ti sirmata ket propetiko, a naglaon iti adu a simbolo. Ket ti “Arkos” a nadakamat iti sirmata isimbolona, saan a ti Jerusalem, no di ket ti naindagaan a kasasaad dagiti tattao a matmatmatan ti Dios kas nasantuan kabayatan ti kaadda ti maikapito a pannakabalin ti lubong. Kitaentayo no kasano a padpadasen nga ipangta ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong dagidiay a sasanto.

NAITUANG TI “DISSO TI SANTUARIONA”

20. Asino ti “buyot ti langlangit” ken ‘dagiti bituen’ nga inkagumaan nga itinnag ti bassit a sara?

²⁰ Ti bassit a sara “dimmakkel agingga iti buyot ti langlangit, iti kasta tininnagna iti daga ti sumagmamano iti buyot ken ti sumagmamano kadagiti bituen.” Sigun iti panangilawlawag ti anghel, ti “buyot ti langlangit” ken ‘dagiti bituen’ nga ikagkagumaan nga itinnag ti bassit a sara ket “dagiti tattao a  buklen dagidiay sasanto.” (Daniel 8:10, 24) Dagitoy a “sasanto” Kristianoda a napulotan iti espiritu. Gapu ta nainaigda iti Dios babaen ti baro a tulag, a nagkurri gapu iti naiparukpok a dara ni Jesu-Kristo, nasantipikarda, nadalusanda, ken naisinada para iti naipamaysa a serbisio iti Dios. (Hebreo 10:10; 13:20) Gapu ta dinutokanna idan kas makipagtawid iti Anakna iti nailangitan a tawid, nasantuan ti panangmatmat ni Jehova kadakuada. (Efeso 1:3, 11, 18-20) Ngarud, iti sirmata ni Daniel, ti “buyot ti langlangit” tukoyenna dagiti natda ditoy daga ti 144,000 a “sasanto,” a makipagturayto sadi langit a kadua ti Kordero.—Apocalipsis 14:1-5.

21. Asino ti nangokupar iti “nasantuan a disso” nga inkagumaan a paglangalangen ti maikapito a pannakabalin ti lubong?

²¹ Itatta dagidiay natda ti 144,000 isuda ti naindagaan a pannakabagi ti “nailangitan a Jerusalem”—ti arig siudad a Pagarian ti Dios—ken iti urnos ti templona. (Hebreo 12:22, 28; 13:14) Iti daytoy a kayulogan ok-okuparenda ti “nasantuan a disso” nga isut’ ikagkagumaanan ti maikapito a pannakabalin ti lubong nga ipayatpayat ken paglangalangen. (Daniel 8:13) Idi dinakamatna met dayta a nasantuan a disso kas “ti naipasdek a disso ti santuario [ni Jehova],” kuna ni Daniel: “Manipud kenkuana [ni Jehova] naikkat ti kankanayon a diaya, ket ti naipasdek a disso ti santuariona naituang. Ket ti maysa a buyot a mismo nagin-inut a nayawat, agraman ti kankanayon a diaya, gapu iti salungasing; ket intultuloyna nga impuruak ti kinapudno iti daga, ket nagtignay ken nagballigi.” (Daniel 8:11, 12) Kasano a natungpal daytoy?

22. Idi Gubat Sangalubongan II, kasano a nakaaramid iti nakaro a “salungasing” ti maikapito a pannakabalin ti lubong?

²² Aniat’ kapadasan dagiti Saksi ni Jehova idi Gubat Sa ngalubongan II? Nagsagabada iti nakaro a pannakaidadanes! Nangrugi dayta kadagiti pagilian a Nazi ken Fascista. Ngem di nagbayag ‘naipuruak ti kinapudno iti daga’ iti intero a nalawa a pagturayan ti ‘bassit a sara a ti pannakabalinna bimmileg.’ Ti “buyot” dagiti manangiwaragawag iti Pagarian ken ti trabahoda a panangikasaba iti “naimbag a damag” napawilan iti gistay intero a British Commonwealth. (Marcos 13:10) Idi nagrekolota dagitoy a nasion kadagiti soldadoda, dida kinayat nga ilibre dagiti Saksi ni Jehova manipud serbisio militar gapu ta ministroda, a mangipakita a dida rinaem ti nateokratikuan a pannakadutokda kas ministro ti Dios. Idiay Estados Unidos, napasaran dagiti matalek nga adipen ni Jehova ti agraragup a pannakaranggas ken nagduduma a pannakaibabain. Kayariganna, ti maikapito a pannakabalin ti lubong inkagumaanna nga ikkaten ti daton a panagdaydayaw—“ti bunga dagiti bibig”—a regular nga indaton ti ilina ken Jehova kas “ti kankanayon a diaya” ti panagdayawda. (Hebreo 13:15) Dayta ngarud a pannakabalin ti lubong ‘nagsalungasing’ babaen ti panangasakna iti nainkalintegan a pagturayan ti Kangatuan a Dios—“ti naipasdek a disso ti santuariona.”

23. (a) Idi Gubat Sangalubongan II, kasano a nagtakder ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong “maibusor iti Prinsipe dagiti prinsipe”? (b) Asino ti “Prinsipe dagiti prinsipe”?

²³ Idi indadanesna “dagidiay sasanto” bayat ti Gubat Sangalubongan II, nagpalangguad ti bassit a sara “agingga iti Prinsipe ti buyot.” Wenno, kas panangibaga ni anghel Gabriel, timmakder a “maibusor iti Prinsipe dagiti prinsipe.” (Daniel 8:11, 25) Ti titulo a “Prinsipe dagiti prinsipe” agaplikar laeng ken Jehova a Dios. Ti Hebreo a sao a sar, a naipatarus a “prinsipe,” ket nainaig iti verbo a kaipapananna “mangituray.” Dayta a sao saan laeng nga agaplikar iti anak ti ari wenno indibidual a naarian ti ranggona no di pay ket iti maysa nga ulo, wenno daydiay panguluen. Dakamaten ti libro ni Daniel dagiti sabali pay a prinsipe nga anghel—kas pagarigan, ni Miguel. Ti Dios isut’ Kangatuan a Prinsipe dagiti isuamin a kakasta a prinsipe. (Daniel 10:13, 21; idiligyo ti Salmo 83:18.) Masirmatatay kadi  nga adda siasinoman a makabael a tumakder a maibusor ken Jehova—ti Prinsipe dagiti prinsipe?

NAIYEG TI “NASANTUAN A DISSO” ITI UMISO A KASASAAD

24. Aniat’ ipanamnama ti Daniel 8:14 kadatayo?

²⁴ Awan makabael a tumakder a maibusor iti Prinsipe dagiti prinsipe—uray ti ari a “narungsot ti panaglanglangana” a kas iti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong! Saan nga agballigi ti panangpadas daytoy nga ari a mamaglangalang iti santuario ti Dios. Kalpasan ti panawen a “dua ribu tallo gasut a rabii ken bigat,” kuna ti mensahero nga anghel, “ti nasantuan a disso sigurado a maiyegto iti umiso a kasasaadna,” wenno “agbiktorianto.”—Daniel 8:13, 14; The New English Bible.

25. Kasanot’ kapaut ti propetiko a 2,300 nga aldaw, ket iti ania a pasamak ti pakainaiganna?

²⁵ Ti 2,300 nga aldaw ket propetiko a panawen. Gapuna, nairaman ti propetiko a tawen a 360 nga aldaw. (Apocalipsis 11:2, 3; 12:6, 14) No kasta, daytoy 2,300 nga aldaw agdagup iti 6 a tawen, 4 a bulan, ken 20 nga aldaw. Kaano daytoy a panawen? Bueno, idi dekada ti 1930, nangrugi a napasaran ti ili ti Dios ti nakaro a pannakaidadanes kadagiti nadumaduma a pagilian. Ket idi Gubat Sangalubongan II, nakas-ang ti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova kadagiti daga a sakup ti nagsugpon nga Anglo-Americano a pannakabalin ti lubong. Apay? Gapu ta nagtalinaedda nga ‘agtulnog iti Dios kas agturay imbes nga iti tattao.’ (Aramid 5:29) No kasta, ti 2,300 nga aldaw ket sigurado a mainaig iti dayta a gubat. * Ngem aniat’ makuna maipapan iti nangrugian ken nagnguduan daytoy propetiko a panawen?

26. (a) Manipud kaano, iti kasapaan, ti panangrugi a panagbilang iti 2,300 nga aldaw? (b) Kaano a nagngudo ti 2,300 nga aldaw?

²⁶ Tapno ‘maiyeg’ wenno maisubli “ti nasantuan a disso” iti rumbeng a kasasaadna, nangrugi ngarud ti 2,300 nga aldaw iti daydi dati nga “umiso a kasasaadna” sigun iti panangmat mat ti Dios. Ti kasapaan, naangay daytoy idi Hunio 1, 1938, idi impablaak ti The Watchtower ti paset 1 ti artikulo nga “Organisasion.” Nagparang ti paset 2 iti ruar ti Hunio 15, 1938. No bilangen ti 2,300 nga aldaw (6 a tawen, 4 a bulan, ken 20 nga aldaw iti Hebreo a kalendario) manipud Hunio 1 wenno 15, 1938, iyegnatayo iti Oktubre 8 wenno 22, 1944. Idi umuna nga aldaw ti naisangsangayan nga asamblea a naangay sadi Pittsburgh, Pennsylvania, E.U.A., idi Setiembre 30 ken Oktubre 1, 1944, impalawag ti presidente ti Watch Tower Society ti tema a “Ti Nateokratikuan a Pannakaritubar Itatta.” Iti daydi tinawen a miting ti korporasion idi Oktubre 2, naamendaran ti karta ti Sosiedad tapno masurot ti nateokratikuan nga urnos a kas ipalubos ti linteg. Idi naipablaak dagiti nalawlawagan a kalikaguman ti Biblia, din nagbayag ad-addan a naannurot ti teokratiko nga organisasion kadagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova.

27. Aniat’ pammaneknek a “ti kankanayon a diaya” ket napawilan bayat dagiti tawen a pannakaidadanes idi Gubat Sangalubongan II?

²⁷ Bayat a limmabas ti 2,300 nga aldaw kabayatan ti Gubat Sangalubongan II, a nangrugi idi 1939, nakaro ti pannakapawil ti pannakaidaton “ti kankanayon a diaya” iti santuario ti Dios gapu iti pannakaidadanes. Idi 1938, adda 39 a sanga ti Watch Tower Society a mangay-aywan iti trabaho dagiti Saksi iti sangalubongan, ngem idi 1943 adda laengen 21. Bassit met ti irarang-ay ti bilang dagiti mangiwarwaragawag iti Pagarian iti dayta a tiempo.

28, 29. (a) Idi arinunosen ti Gubat Sangalubongan II, aniat’ napasamak iti organisasion ni Jehova? (b) Aniat’ makuna maipapan kadagiti nadangkok a panangpadas ti kabusor a mamaglangalang ken mangdadael iti “nasantuan a disso”?

²⁸ Kas napaliiwtayon, kadagidi bulbulan a panagpatingga ti Gubat Sangalubongan II, pinasingkedan dagiti Saksi ni Jehova ti determinasionda a mangitan-ok iti turay ti Dios babaen ti panagserbida kenkuana kas nateokratikuan nga organisasion. Daytoy ti panggep a naiyussuat idi 1944 ti pannakaritubar ti trabahoda ken ti urnos a pannakatarawidwidda. Kinapudnona, ti The Watchtower ti Oktubre 15, 1944, naglaon iti artikulo a  napauluan “Organisado Para iti Ultimo a Trabaho.” Daydi ken dadduma pay nga artikulo iti daydi met la a panawen a naisentro iti panagserbi impasimudaagna a nagngudon ti 2,300 nga aldaw ket “ti nasantuan a disso” naisubli manen “iti umiso a kasasaadna.”

²⁹ Namimpinsan a napaay dagiti nadangkok a panangpadas ti kabusor a mamaglangalang ken mangdadael iti “nasantuan a disso.” Wen, nagbiktoria dagiti natda a “sasanto” ditoy daga, agraman dagiti kakaduada a “dakkel a bunggoy.” (Apocalipsis 7:9) Ket ti santuario, a naisublin iti nainkalintegan a teokratiko a kasasaadna, agtultuloy itan a mangipapaay iti sagrado a panagserbi ken Jehova.

30. Aniat’ dandanin mapasamak iti “ari a narungsot ti panaglanglangana”?

³⁰ Sisasaad pay laeng ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong. “Ngem isu maburakto nga awan ima,” kinuna ni anghel Gabriel. (Daniel 8:25) Din agbayag, daytoy maikapito a pannakabalin ti lubong nga impadto ti Biblia—daytoy “ari a narungsot ti panaglanglangana”—maburakto, saan a babaen ti ima ti tao, no di ket babaen ti pannakabalin a nabilbileg ngem iti tao inton Armagedon. (Daniel 2:44; Apocalipsis 16:14, 16) Anian a nakaay-ayat a maammuan a ti kinasoberano ni Jehova a Dios, ti Prinsipe dagiti prinsipe, maalangonton!

[Footnotes]

ANIA TI NAAWATANYO?

• Aniat’ iladawan

“ti kalakian a karnero” nga addaan “dua a sara”?

“ti kalakian a kalding a burboran” nga addaan “dakkel a sara”?

ti uppat a sara a nangsukat iti “dakkel a sara”?

ti bassit a sara a nagtarubong manipud maysa kadagiti uppat a sara?

• Idi Gubat Sangalubongan II, kasano a pinadas ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong a paglangalangen ti “nasantuan a disso,” ket nagballigi aya?

[Salsaludsod]

[Mapa/Ladawan iti panid 166]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Imperio ti Medo-Persia

MACEDONIA

EGIPTO

Memphis

ETIOPIA

Jerusalem

Babilonia

Ecbatana

Susa

Persepolis

INDIA

[Mapa/Ladawan iti panid 169]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Imperio ti Grecia

MACEDONIA

EGIPTO

Babilonia

Karayan Indus

[Mapa iti panid 172]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Imperio ti Roma

BRITANIA

ITALIA

Roma

Jerusalem

EGIPTO

 [Ladawan iti panid 164]

 [Dagiti Ladawan iti panid 174]

Sumagmamano a prominente a tattao ti Anglo-Americano a Pannakabalin ti Lubong:

1. George Washington, immuna a presidente ti E.U. (1789-97)

2. Reyna Victoria ti Britania (1837-1901)

3. Woodrow Wilson, presidente ti E.U. (1913-21)

4. David Lloyd George, primero ministro ti Britania (1916-22)

5. Winston Churchill, primero ministro ti Britania (1940-45, 1951-55)

6. Franklin D. Roosevelt, presidente ti E.U. (1933-45)