É ma um ipu igeli ligii éyi nōo yɔ kwu Chicago Illinois, U.S.A ajaajɛ ipu ihayi ku 1927. Upapa mla Umama ku um lɛ ayi ɛhɔ—Jetha, Don, ami, Karl mla u Joy. Ɛjɛɛji alɔ lɛ ɔtu ku alɔ ya ekponu ō gba Ujehofa ɛ̄gbā ŋma ɛjɛɛji ɔtu ku alɔ. Jetha gā uklasi ɔmpa ku Ugilɛdi ipu ihayi ku 1943. Don nyɔ gáā yuklɔ ipu Ubɛtɛlu nōo yɔ Brooklyn, New York a ipu ihayi ku 1944. Karl nyɔ gā Ubɛtɛlu ipu ihayi ku 1947. Joy kē nyɔ ipu ihayi ku 1951. Ocabɔ olɔhi ku uwa mla ocabɔ olɔhi ku ɛ́nɛ́ mla adā um ta um ɔtu kwu ɔtu nɛhi ō ya fiyɛ ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa.

Upapa mla umama ku um wɛ ācɛ ō jé Ubáyíbu nōo yihɔtu ku Ɔwɔico, klla nwu alɔ nōo wɛ ayipɛ ɔlɛ uwa a ō yihɔtu nu duu. Amáŋ, upapa ku um i klla lɛ ojilima lɛ ɛlā ku icɔɔci gɛ ŋ, igbihi nɛ ó kwu piya icɔɔja ipu Europe ɛpleeko ku Ɛfú Ō Kpo Ku Oduudu Ɛcɛ aflɛyi a. Umama ku um ta Ɔwɔico ahinya nɛɛnɛhi ka Upapa ku um le piyɛyi wa ɔlɛ oyeeyi ŋma ɔgbɛfu a, ohigbu ɛnyā ó da ɔ kahinii: “Karl, alɔ gā icɔɔci ɛgɛ nɛ alɔ tɛtɛ gē ya a.” Upapa ku um toohi kahinii: “N géē ba uwɔ iyē gā abɔɔ, amáŋ ń gáā gā ipu inu ku icɔɔci a ŋ.” Umama ku um da ɔ ɔka kahinii: “Ɔdiya a?” Ó toohi kahinii: “Ɛpleeko ku ɛfú ō kpo a, aotrɛyi ku ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā ŋma ɛ̄gbā ō gba ekponu hɔha ce aicɔɔja nōo yɔ i nuunu ta iyi uwa ɔgbɛfu a! Ɔnyɛ nɛ Ɔwɔico je otabɔ lɛ uwa a?”

Igbihaajɛ nɛ Umama ku um yɔ icɔɔci a, Ācɛ Ocijali ku Ujehofa ɛpa wa ɔlɛ alɔ. É je ɔkpá ɛpa lɛ Upapa ku um néē hi ka u Light, nōo kɛla lɛyikwu ɔkpá ku Ɔdā Nēé Mafú Lɛ Ujɔ́ni a. Ɛlā a he Upapa ku um ɔtu, ó klla miyɛ ɔkpá a. Boobu nɛ Umama ku um má aɔkpá a, ó gbɔɔ ō jé uwa. Ɛ̄cī éyi, ó lɛ odee má ŋma ipu ɔkpá ku ɔ̄kā yɔ i hi ācɛ nɛ ɛlā ku Ɔwɔico he uwa ɔtu a igwú, kéē klɔcɛ ku Ubáyíbu mla otabɔ ku ɔkpá néē gē hi ka u Light a. Ó le miya ō nyɔ. Eko nɛ ó faajɛ a, ɔnyā éyi nōo le hilokplici a lɛ ɔwɛ nwula. Abɔ ó bi éyi ku ɔkpá a abɔ a, Umama ku um da ɔ ɔka kahinii: “Aa yɔ i klɔcɛ ku ɔkpá nyā amanya nɛɛ?” Ɔnyā a ta ɔ ohi kahinii: “Ii, ɔyi um ō he um ɔtu, wa inu.” Alaadi ɔhá nōo gboce ɔ a, Umama ku um bi alɔ nōo wɛ ayi nu a nyɔ mla iyi nu, igbihi ɔɔma alɔ gē nyɔ alaadi doodu.

Ipu ōjila ku ujɔ éyi, ɔcɛ nōo yɔ i leyi kwu aya ku ōjila ɔɔma da um ku um jé ɔkpá ku Aíjē Kú Ɛ̄gbā 144:​15, nōo ka ka ācɛ nōo gē gba Ujehofa ɛ̄gbā a wɛ ācɛ nōo gē gweeye. N dɔka ɔgba ɔɔma mla ɔkpá ku 1 Utímōti 1:​11, nōo ka ku Ujehofa “wɛ Ɔwɔico ku  eeye,” mla ɔkpá ku Ācɛ Ɛ́fēsɔsi 5:​1, nōo ta alɔ ɔtu kwu ɔtu ō “gbla ucē kú Ɔwɔicō yá” a. N gáā le má ku um cika ō gweeye ō gba Ɔcɛ nōo ya um a ɛ̄gbā klla ta ɔ ahinya ku ojilima ō ya lɛ a. Aɔdā ɛpa nyā wɛ ɔdā nɛ um humayi ceyitikwu ō ya ipu ɛjɛɛji oyeeyi ku um a.

Ujɔ nōo kwu alɔ ajaajɛ a yɔ u Chicago nōo wɛ ukilomita ofu ce igwɛɛpa (32) amāŋ umayilu ofu (20 mi) ŋma ɛga nɛ alɔ lā a. Naana kpɔ a, alɔ gē gā ōjila, n kē gɔbu yɔ i nwu ɛlā fiyɛ lɛyikwu Ubáyíbu. N blakwu ɛpleeko éyi nɛ ɔcɛ nōo yɔ i leyi kwu aya ku ōjila a lɛ u Jetha higwu kóō toohi. Abɔ um yɔ i jahɔ tu ohi ku nu a, n gbɛla kahinii: ‘N jé nɛɛ, n géē yɛ i lɛ abɔ ku um je gico duu o ya ɛɛ ku um toohi.’ N gbɔɔ ō ya otutu ku ōjila klla gbɔɔ ō toohi duu. Ɛ̄nɛ̄ ō cɛgbá fiyɛ duu a, bɛɛka ayinɛ um nɔnyilɔ ɛpa mla ayinɛ um nɔnya ɛpa a, n gáā lɛ ɛnɛɛnɛ ɛma lɛ mla Ujehofa duu. N lɛ ubatisim ya ipu ihayi ku 1941.

Ojileyi nɛhi éyi nɛ um blakwu ɔ fiyɛ duu a wɛ ɛ̄nɛ̄ alɔ nyɔ, néē ya ipu Cleveland Ohio ipu ihayi ku 1942 a. Apɔlɛ ku alɔ yɔ ipu inu ku aklɔkpɛ mla apɔlɛ alɛwa ɔhá nōo kwu ɛga néē yɔ i ya ojileyi nɛhi a ajaajɛ. O ka tu ɔ, ayinɛ alɔ ŋma ipu igeli nōo fiyɛ ofu ɛpa ce igwo (50) nōo yɔ ipu éwo ku United States a, jahɔ tu ōmiya a o bu ipu ɔdā ō le gwo uwaya. É yɔ i kpo ɛfú ku Oduudu Ɛcɛ Ɔmpa a eko ɔɔma kpɔ, é klla gɔbu yɔ i ya Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa ŋmo tōōtɔ̄ɔ̄ fiyɛ. Ɔnɔɔnɛ ku ɛ̄cī éyi, n má ígwu ku ayinɛ alɔ ōhī yɔ i je umoto ku uwa mahayi ɛga néē gē mahayi a, ɔla ku umoto ku uwa a kē piyeyi fu ɛcɛ. Ɛjɛɛji uwa cɛtɔha ka ɔcɛ éyi géē yɔ ipu eyeeye ku umoto a nōo géē gbo ajɛ ɛjɛɛji otu a. Ɔdaŋ ka é le má ka ó lɛ ācɛ duuma nōo yɔ i wa o ya ɛɛ kéē ya unwalu, ayinɛ a géē hɛ ɔla ku umoto ku uwa o ya ɛɛ ku ācɛ a kéē hii mɛɛbɛ lɔɔlɔhi ŋ, ka é klla yɔ i ta opu ku umoto a. Cɛɛ ācɛ ohile a géē kwinya gā abɔɔ fiya o ya ɛɛ kéē tabɔ. N gbɛla kahinii: ‘Ācɛ ɔlɛ Ujehofa gē ya otutu taajɛ lɔɔlɔhi ku ɛjɛɛji odee!’ Ɔdobɔbi duuma i ya ŋ. Ohigbu ka um má ku um lɛ ogbotu a, n gbiyɔla lɔɔlɔhi.

Ō gbɛla lɛyikwu ojileyi nɛhi ɔɔma igbihi nɛ ihayi ōhī le gla a, n gáā le má ka Umama ku um i lɛ ɔtooplico duuma amāŋ yɔ i yuufi ŋ. Ó kpɔtuce Ujehofa duudu mla ɔwa ku nu. Ń gáā je ɛnɛɛnɛ ocabɔ ku nu a mlanyi gboogboo ŋ.

Ó gboji ŋ gbɔbu lɛ ojileyi nɛhi ɔɔma, Umama ku um kwu piya ɔcɛ ō gbɔbu ɔna ō ta eko doodu. Ohigbu ɛnyā, ó jahɔ lɔɔlɔhi ta aɛlā ō ka tɛɛcɛ nōo yɔ i kɛla lɛyikwu uklɔ ō ya lɛ Ujehofa eko doodu a. Eko nɛ alɔ yɔ i gā ɔlɛ a, ó kahinii: “Ó géē he um ɔtu ō gɔbu yɔ i gbɔbu ɔna ō ta, amáŋ ɔdaŋ ku um yɔ i ya ɔɔma, ń gáā teyi kwu apɔlɛ ku alɔ lɔɔlɔhi gla ŋ.” Anu ó gáā lɛ ɔka da ɔdaŋ ku alɔ tabɔ gla. Alɔ ka ku ii, ohigbu ɛnyā ó lɛ uklɔ je lɛ eyeeye ku alɔ ō nya inu éyi amāŋ inu ɛpa gbɔbu ɛɛ ku alɔ lé ɔdole ɔci. Igbihi nɛ alɔ le yɛ gā inɔkpa, ó géē gáā jila ɛga doodu má o ya ɛɛ kóō má ka ɔlɛ a le tu yeŋee, cɛɛ ó le yɛ gā uklɔ ku ɔna ō ta. Ó wɛ ɔcɛ nōo lɛ ɔdā alɛwa ō ya, amáŋ ó leyi gwu alɔ nōo wɛ ayipɛ ɔlɛ nu a bonu ŋ. Eko duuma nɛ alɔ piyɛyi wa ɔlɛ o ya ɛɛ ku alɔ lé ɔdole ɔlɛɛnɔ mla igbihi nɛ inɔkpa le ca, ó gē he ɔdole a lɛ alɔ eko doodu. Ekoohi, igbihi nɛ alɔ piyɛyi ŋma inɔkpa, alɔ gē yɛce ɔ gā uklɔ ku ɔna ō ta. Ɛnyā ta alɔ abɔ ō jé uklɔ nɛ ācɛ ō gbɔbu ɔna ō ta gē ya a.

N gbɔɔ ō gbɔbu uklɔ ku ɔna ō ta eko nɛ um wa ihayi 16 a. Naana nɛ Upapa ku um i wɛ Ɔcɛ Ocijali ku Ujehofa ɛ ŋ ma, ó he ɔ ɔtu ō jé ɛgɛ nɛ um yɔ i ya lɛ ipu uklɔ ku ɔna ō ta a. Ɔnɔɔnɛ ku ɛ̄cī éyi, n da ɔ ka naana nɛ um yɔ i ceyitikwu lɔfu lɔfu a, ń má ɔcɛ  duuma nōo dɔka ō ya oklɔcɛ ku Ubáyíbu ɛ ŋ. Igbihi nɛ um lɛ ɛlá gbo ligii a, n da ɔ ɔka kahinii: “Ó géē he uwɔ ɔtu ku um ya oklɔcɛ mla uwɔ?” Ó bi eko kpii le gbɛla tu ɔ, ó kē cɛ ō klɔcɛ ku Ubáyíbu. Ohigbu ɛnyā, ɔcɛ aflɛyi nɛ um klɔcɛ ku Ubáyíbu mla ɔ a wɛ Upapa ku um. Ɛnyā wɛ ɛnɛɛnɛ ɛga gā um!

Alɔ klɔcɛ ɔkpá nōo kahinii: “The Truth Shall Make You Free.” Abɔ oklɔcɛ ku alɔ yɔ i gɔbu a, n gáā le má ka Upapa ku um yɔ i ta um abɔ ō ya lɔhi fiyɛ ipu ɛgɛ nɛ um gē klɔcɛ ku Ubáyíbu, mla ō nwu ācɛ ɔhá lɛyikwu ɔ a. Ocabɔ mafu, ɔnɔɔnɛ ku ɛ̄cī éyi igbihi nɛ alɔ lɛ ogwotu éyi jé a, ó kahinii: “N má ɔdā nɛ ɔkpá a ka a. Amáŋ, ɛgɛnyá nɛ a bi le jé ka ɔkpá a le kpaakpa a?” Ń tutu ō cila ɔka ku nu ɔɔma ŋ, ohigbu ɛnyā, n kahinii: “Ń gáā lɔfu lɛ ɔ ta uwɔ eyī peee babanya ŋ, amáŋ ipu oklɔcɛ ku alɔ ɔhá, n géē cila ɔka ku uwɔ a.” N kē le ya lɛ a. N lɛ aɔgba ku Ubáyíbu ōhī má nōo lɛ ɛlā nɛ alɔ humayi kɛla lɛyikwu ɔ a teyi peee. Igbihi ɔɔma, n le nwu ō jila ɛlā má, o ya ɛɛ ku um le tutu taajɛ lɔɔlɔhi ku oklɔcɛ ku alɔ. Ɔɔma ta um abɔ ku um kwu piya ɔcɛ nōo gē klɔcɛ ku Ubáyíbu lɔɔlɔhi, ɛnyā kē ta Upapa ku um abɔ duu. Ó bi ɛlā nɛ ó nwu a le yuklɔ, ó kē lɛ ubatisim ya ipu ihayi ku 1952.

N wɛ ihayi 17 eko nɛ um nyɛɛ ŋma ɔlɛ a. Ɛpleeko ekponu ɔɔma, Jetha a kwu piya ɔcɛ ō tɔɔna ipu éwo ɔhá, Don kē le yɛ gā Ubɛtɛlu. Uwa ɛplɛɛpa dɔka uklɔ néē yɔ i ya a, ɔɔma kē ta um ɔtu kwu ɔtu nɛɛnɛhi. Ohigbu ɛnyā, n lɛ abɔ ta ɔkpá ō gā Ubɛtɛlu mla Inɔkpa Ku Ugilɛdi, anu n habɔ ohile a ta ipu abɔ ku Ujehofa a. Ɔdi bɛɛcɛ ŋma anu a? É lɛ um higwu wa Ubɛtɛlu ipu ihayi ku 1946.

Ipu ihayi ōhī nōo gáā yɛ a, n lɛ ɛga ku uklɔ ɛyɛɛyɛyi ō ya ipu Ubɛtɛlu ɛ, ohigbu ɛnyā, ó le tɔɔtɛ gā um ō nwu aɛlā alɛwa. N humayi yɔ Ubɛtɛlu ihayi ofu ɛta ce igwɛɛhɔ (75), ɛpleeko ɔɔma, n nwu ɛgɛ nɛ um géē tabɔ ō ya aɔkpá wɛɛcɛ mla ɛgɛ nɛ um géē leyi kwu aya ku ije. N klla nwu ɛgɛ nɛ um géē lá aɔdā nɛ alɔ cɛgbá ipu Ubɛtɛlu a, mla ɛgɛ nɛ um géē tu aɔdā ō cɛgbá ɛhɔ gā aɛga ɔhá a. Ɛ̄nɛ̄ ō fiyɛ duu a, wɛ ku um jɔɔnyɛ ɛjɛɛji aɛlā ō nwu ŋma ipu Ubáyíbu nɛ alɔ gē miyɛ ipu Ubɛtɛlu, ɛpleeko ku ɛ̄gbā ō gba ku ɔcɔɔci mla aɛlā ō ka tɛɛcɛ ɔhá a.

N klla nwu ɛlā ŋma ɛgiyi ɔyinɛ um nɛ̄ŋcɛ́, Karl, nōo wa Ubɛtɛlu ipu ihayi ku 1947 a. Ó wɛ ɔcɛ nōo gē klɔcɛ, klla wɛ itica ku Ubáyíbu olɔhi. Ó lɛ eko éyi nɛ um miyɛ otabɔ ŋma ɛgiyi nu ō ya ɛlā ō ka tɛɛcɛ éyi néē je gā um a. N lɛ ɔ ta u Karl eyī peee ka ó lɛ aɛlā alɛwa nɛ um má ŋma ɛlā ō jila má ɛ, amáŋ ó yɔ i lɔnɔ tu um ō bi uwa le yuklɔ. Ó bi ɔka ō da éyi le ta um abɔ ku ɔdā nōo yɔ i lɔnɔ tu um a kóō le ta um eyī peee, ó kahinii: “Joel, ɔdi wɛ ikpɛyi ɛlā ku ɛlā ō ka tɛɛcɛ ku uwɔ a?” Ɔcɛla ku nu a le ta um eyī peee boobu. N cɛgbá ō yuklɔ mla aɛlā nōo je ɛlā ō ka tɛɛcɛ ku um a teyi peee foofunu, cɛɛ ku um habɔ ohile a ta. Ń je ɛlā nɛ um nwu ɔɔma mlanyi ŋ.

 O ya ɛɛ ku alɔ lɛ eeye ipu Ubɛtɛlu a, alɔ cɛgbá ō ya ɛji ɔfu ku alɔ ipu uklɔ ku ɔna ō ta a, ɔdaŋ ku alɔ ya lɛ a, alɔ géē lɛ aɔ̄kā ō ta ɔtu kwu ɔtu. Ó lɛ odee nōo ya nɛ um blakwu ɔ lɔɔlɔhi, nōo ya ɔnɔɔnɛ ku ɛ̄cī éyi ipu igeli ku New York. Ami mla ɔyinɛ nɔnyilɔ éyi nyɔ gáā má ɔnyā éyi, nōó gboji nɛ ó miyɛ Watchtower mla Awake! ɛ ŋ ma. Alɔ lɛ ɛdɔ ācɛ nɛ alɔ wɛ a da ɔ kahinii: “Ɔnɛ ma, alɔ yɔ i ta ācɛ abɔ kéē nwu aɛlā ō ta ɔtu kwu ɔtu ŋma ipu Ubáyíbu.” Ó toohi kahinii: “Ɔdaŋ ku aa dɔka ō kɛla lɛyikwu Ubáyíbu, aa wa inu.” Alɔ jé klla kɛla lɛyikwu ɔkpiihɔ alɛwa nōo kɛla lɛyikwu Ajɔɔcɛ ku Ɔwɔico mla ɛcɛ ɛyipɛ nōo yɔ i wa a. Ó teyi peee ka ɛlā a he ɔ ɔtu, ohigbu ku alaadi ɔhá nōo gboce ɔ a, ó hi alɛwa ku aɔkpa ku nu igwú kéē gáā ba alɔ iyē. Igbihaajɛ, anu mla ɔba nu kwu piya ācɛ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā kpaakpa.

N le miya ō lɛ ɔnyā lɛ. Igbihi nɛ ihayi igwo (10) le gla a, n lɛ ɔyinɛ nɔnya nōo he um ɔtu a má. Ɔdi ta um abɔ ō má ɔnyā olɔhi a? N gbɔɔkɔ lɛ Ujehofa lɛyikwu ɔ klla gbɛla tu ɔdā nɛ um géē dɔka ō ya mla ɔnyā um, igbihi nɛ alɔ kwu iyi alɔ i lɛ a.

Ihayi nōo gboce ihayi ku 1953 néē ya ojileyi nɛhi ipu Yankee Stadium a, n má ɔyinɛ nɔnya éyi nɛ iye nu lé ka u Mary Aniol. Anu mla u Jetha yɔ uklasi ɔmpa ku Ugilɛdi, uwa ɛplɛɛpa kē yuklɔ ku ācɛ ō tɔɔna ipu éwo ɔhá ɛga ekponu. Mla ɔtu caca, Mary da um lɛyikwu uklɔ ku nu ō wɛ ɔcɛ ō tɔɔna ipu éwo ɔhá ipu Caribbean, mla ācɛ nɛ ó klɔcɛ ku Ubáyíbu mla uwa ihayi alɛwa nōo gáā yɛ a. Abɔ alɔ yɔ i jé iyi alɔ tōōtɔ̄ɔ̄ a, alɔ gáā le má ku alɔ ɛplɛɛpa lɛ ōmiya ekponu. Alɔ gɔbu yɔ i yihɔtu iyi alɔ tōōtɔ̄ɔ̄, alɔ kē kwu iyi alɔ i lɛ ipu Ɔya Ɔmɛnɛ ku ihayi ku 1955. Ipu aɔwɛ alɛwa, Mary mafu ka ó wɛ ɛhi nōo ŋma ɛgiyi Ujehofa nōo kē wɛ ocabɔ olɔhi nɛ ɔcɛ cika ō gbla ya. Mary gē gweeye ō yuklɔ duuma néē je lɛ ɔ a. Ó wɛ ɔcɛ nōo gē yuklɔ lɔfu lɔfu, gē lɛ ɛlá wu ācɛ ɔhá lɔɔlɔhi, ó klla gē lɛ ɛlā ku Ajɔɔcɛ a ta aflɛyi ipu oyeeyi ku nu. (Umát. 6:33) Alɔ yuklɔ ku ācɛ ō leyikwu usɛkut ihayi ɛta. Ipu ihayi ku 1958, é lɛ alɔ higwu ō gáā yuklɔ ipu Ubɛtɛlu.

N nwu ɛlā alɛwa ŋma ɛgiyi u Mary. Ocabɔ mafu, eko nɛ alɔ lɛ iyi alɔ ɛyipɛ a, alɔ le miya ō bēē jé Ubáyíbu ku alɔ tɔha, nɛ alɔ géē yɔ i jé ɔgba 15 ku Ubáyíbu eko ekponu. Igbihi nɛ ɔcɛ éyi ku alɔ lɛ aya éyi jé, alɔ gē toohi tu ɛga ku Ubáyíbu nɛ alɔ jé a klla gē kɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ alɔ géē bi uwa le yuklɔ ipu oyeeyi ku alɔ. Mary gē da um igbalɛwa aɛlā nɛ ó nwu ŋma inɔkpa ku Ugilɛdi, amāŋ aɛlā nɛ ó nwu ŋma uklɔ ku ɔcɛ ō tɔɔna ipu éwo ɔhá a. Ɛlā nɛ um nwu ŋma ɛgiyi nu a ta um abɔ ō ya lɔhi fiyɛ ipu ɛlā ō ka tɛɛcɛ ku um, mla ō jé ɛgɛ nɛ um lɔfu ta ayinɛ nɔnya ɔtu kwu ɔtu.—Aíit. 25:11.

Ɔnyā um o he um ɔtu Mary gekwu ipu ihayi ku 2013. Amáŋ, n yɔ i leyice ō má ɔ ipu ɛcɛ ɛyipɛ a! Amáŋ babanya, n lɛ ɔtu ku um ya ekponu ō gɔbu yɔ i nwu ɛlā, mla ō lɔtuce Ujehofa mla oduudu ɔtu ku um. (Aíit. 3:​5, 6) N lɛ ɔtu ō tu lé mla eeye ŋma lɛ ō gbɛla lɛyikwu ɔdā nɛ ācɛ ɔlɛ Ujehofa géē ya ipu ɛcɛ ɛyipɛ a. Ó lɛ aafu ŋ, ɛnyā lɛ ō ya mla ō nwu aɛlā ɛyipɛ ŋma ɛgiyi Ujehofa, mla ō nwu aɛlā lɛyikwu ɔ duu. Anu nōo wɛ Ɔcɛ Nōo Gē Nwu Alɔ Ɛlā fiyɛ Duu a! Ku ɛlā ɔkwɛyi a, ń gáā ta ɔ ahinya jɛ ku ɛjɛɛji aɛlā nɛ ó nwu um ɛ ma ŋ, mla aɔwɛ alɛwa nɛ ó mafu ogbonɛnɛ nɛ ń cika jɛ ɔ ŋ gā um a.