1-2. Ɔdi nɛ alɔ gáā kɛla lɛyikwu ɔ ipu ikpɛyi ɛlā nyā a?

EKOOHI, alɔ gē gbɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ oyeeyi ku alɔ le kpii, klla le mu mla “unwalu unwalu” a. (Ujób. 14:1) Ó wɛ ɔkwɛyi ku ɛnya kē i cɛ lɛ ɔtu gbenyi lɛ alɔ. Ó ya ācɛ alɛwa eko igble nōo gba Ujehofa ɛ̄gbā lɛ a duu ɛ. Ōhī ku uwa kóō dɔka kéē gekwu. (1 Aɔ́cɛ́ 19:2-4; Ujób. 3:1-3, 11; 7:15, 16) Amáŋ ó ŋma eko teeko, Ujehofa gē je ɔtu ō tu lé lɛ uwa, klla gē lɛ ɔfu tu uwa iyē. É ta ɛjɛɛji ɔdā néē má a taajɛ, o ya ɛɛ kóō ta alɔ ɔtu lé, ku alɔ klla nwu ɛlā ŋma anu.—Uróm 15:4.

² Ipu ikpɛyi ɛlā nyā, alɔ géē kɛla lɛyikwu ōhī ka ācɛ nōo gba Ujehofa ɛ̄gbā, nōo lɔtu ku unwalu nōo cɛ lɛ ɔtu ku uwa gbenyi a. Ǡcɛ bɛɛka Ujosɛfu ɔyi ku Ujekɔpu, Unaomi nōo wɛ ɔnyā okwu mla ɔnyā ɔyi nu Urutu, ɔcɛ Ulifayi nōo ta ɔkpá ku Aíjē ɛyi ofu ɛta ce igwo ɛta, mla Upita nōo wɛ ɔcocɛhɔ a. Ɛgɛnyá nɛ Ujehofa lɛ ɔfu ta uwa iyē lɛ a? Ɔdi nɛ alɔ abɔyi alɔ kē gáā nwu ŋma ocabɔ mafu ku uwa a? Ohi ku ɔka a je ɔtu ō tu lé lɛ alɔ ka “Óndú ā gē kwu ācɛ nɛ̄ ɔtū kú uwā le gbenyi ā ajaajɛ. Ó klla gē nya ācɛ nēé lɛ eyīyōce ŋ́ mā tá.”—Aíjē 34:18.

3-4. Ɔdi ya da Ujosɛfu eko nɛ ó wɛ ɛdrɔ a?

³ Ujosɛfu lɛbɛɛka ihayi igwo ahaapa eko nɛ ó na ɔna ɛpa a, aɔna nyā kē wa ŋma ɛgiyi Ɔwɔico. Aɔna nyā mafu ka Ujosɛfu géē je piya ɔcɛ nōo cɛgbá nɛhi nɛ ācɛ apɔlɛ ku nu géē lɛ ojilima ce ɔ. (Ohút. 37:5-10) Amáŋ ó gboji lɛ a ŋ igbihi nɛ Ujosɛfu na aɔna nyā a, oyeeyi ku nu kwu piyabɔ igbeekponu. Ikɔkɔ nɛ ayinɛ nu cika ō lɛ ojilima ce ɔ a, é kwu ɔ u je la. Ohigbu ɛnyā, ó gáā kwu piya ɔfiyɛ ku ɔcɛ Ijipiti éyi nōo wɛ otrɛyi ku acogbaajɛ nɛ iye nu le ku Upɔtifa a. (Ohút. 37: 21-28) Oyeeyi ku Ujosɛfu kwu piyabɔ duudu eko kpii. Ó yɔ ɔlɛ mla adā nu nōo yihɔtu ku nu a gɛ ŋ. Ó klla kwu piya ɔfiyɛ nōó cɛgbá ŋ ipu éwo ku Ijipiti, klla gbɔɔ ō yuklɔ lɛ ɔcɛ nōó jé Ujehofa ŋ.—Ohút. 39:1.

⁴ Amáŋ āhɔ̄ ku Ujosɛfu klla kwu bɔbi tōōtɔ̄ɔ̄. Ɔnyā ku Upɔtifa lɛ ije ce ba Ujosɛfu ka ó dɔka ce ikpo nu abɔfu. Amáŋ Upɔtifa i kē ceyitikwu kóō jé ɔdaŋ ku ɛlā a wɛ ɔkwɛyi ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma, ó lɛ Ujosɛfu bi gā inu agba néē klla lɛ agba kpo kwu ɔ abɔ. (Ohút. 39:14-20; Aíjē 105:17, 18) Ujosɛfu wɛ ɛdrɔ eko ɔɔma. Gbɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ ɔtu ya ɔ lɛ, o má ɛdɔ ije néē ce ba ɔ, ō wɛ ɔcɛ nōo dɔka ō ce ikpo ɔnyā abɔfu a. Ó lɛ afuu ŋ, ɛlā nyā bi iye obɔbi gā lɛ Ujehofa, Ɔwɔico nɛ Ujosɛfu gē gba ɛ̄gbā a. Ó teeyi peee, ka ɔtu cika ō gbenyi lɛ Ujosɛfu ɔkwɛyi!

5. Ɔdi nɛ Ujosɛfu ya, o ya ɛɛ ku ɔtu kóō hii gbenyi lɛ ɔ fiyɛ ɔfu ŋ ma a?

⁵ Abɔɔ Ujosɛfu wɛ ɔfiyɛ nɛ ó klla yɔ inu agba a, ó ya ɔdā duuma kóō piya āhɔ̄ ku nu abɔ gla ŋ. Ɔdi ta ɔ abɔ kóō hayi kpaakpa a? Ikɔkɔ nɛ ó gē yɔ i gbɛla lɛyikwu ɛjɛɛji ɔdā nɛ ó ya gla gɛ ŋ ma, ó lɛ ɔtu ku nu ta uklɔ néē je lɛ ɔ kóō ya a, klla gē ya uklɔ a lɔɔlɔhi ɛgɛ nɛ ɔfu ku nu jɛ ɔ lɛ a. Amáŋ ɔdā nōo cɛgbá fiyɛ duu a, wɛ ka Ujosɛfu lɛ ɔtu ku nu kwu ō ya ɔdā nōo he Ujehofa ɔtu a. Ohigbu ɔɔma, Ujehofa lɛ ɔ̄hā hɛ ce odoodu ɔdā nɛ Ujosɛfu gē ya a.—Ohút. 39:21-23.

6. Ɛgɛnyá nɛ aɔna nɛ Ujosɛfu na a lɔfu je ɔtu ō tu lé lɛ ɔ a?

⁶ Ujosɛfu klla lɛ ɔtu ō tu lé, ŋma lɛ ō gbɛla lɛyikwu aɔna nɛ Ujehofa ya kóō na ihayi ōhī gbɔbu a. É mafu ka ó géē má apɔlɛ ku nu kpɔ, ka āhɔ̄ ku nu klla géē lɔhi kpɔ. Ɛnyā kē wɛ ɔdā nōo ya yiili a. Eko nɛ Ujosɛfu lɛbɛɛka ihayi ofu cɛ igwo ahaapa a, aɔna ku nu gbɔɔ ō ya jila ɔwɛ ohidaago!—Ohút. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku 1 Upíta 5:10 a, ɔdi gáā ta alɔ abɔ ó lɔtu ku unwalu ɛyɛɛyɛyi a?

⁷ Aɛlā nɛ alɔ nwu a. Ɔ̄kā ku Ujosɛfu ta alɔ  ɛlá kwu ɔ ku ɛcɛ nyā bɔbi nɛhi, ka ācɛ klla géē ya alɔ aɔdā obɔbi. Ayinɛ alɔ ipu ujɔ kóō lɔfu ya alɔ aɔdā nōo géē kwu alɔ iyē. Amáŋ ɔdaŋ ku alɔ leyi má Ujehofa ka ó wɛ apatɛcɔ ku alɔ, mla ɛgɛ nɛ alɔ lɔfu tayinu, ɔtu i gáā gbenyi lɛ alɔ amāŋ lɛ abɔ ci ō gba ɔ ɛ̄gbā ŋ. (Aíjē 62:6, 7; jé 1 Upíta 5:10.) Bla, ku Ujosɛfu lɔfu wɛ ihayi igwo ahaapa eko nɛ Ujehofa mafu aɔna nyā lɛ ɔ a. Ó teyi peee, ka Ujehofa lɔtuce aɛdrɔ nōo wɛ ācɛ ō gba ɔ ɛ̄gbā a. Icɛ, alɛwa ku aɛdrɔ lɛbɛɛka Ujosɛfu a. É lɛ ɔtu okpoce lɛ Ujehofa duu. É lɛ ōhī ku uwa kpo tu inu agba iciici, ohigbu ō hayi kpaakpa ku uwa lɛ Ɔwɔico.—Aíjē 110:3.

8. Ɔdi ya da Unaomi mla Urutu a?

⁸ Ohigbu ɔkpɛta éyi nōo ŋmo nɛhi a, Unaomi mla apɔlɛ ku nu nyɛ ŋma ajɛ ku Ujuda, gáā lā ajɛ ku Umowabu néē wɛ ugbɔga a. Abɔɔ a, ɔba Unaomi Ɛlimɛlɛki gekwu, gáā hile Unaomi mla ayipɛ ɔlɛ nu acɛnyilɔ ɛpa a foofunu. Igbihaajɛ, acɛnyilɔ ɛpa a gáā lɛ acɛnya ku Umowabu lɛ, Urutu mla Ɔpa. Ihayi igwo gáā le yɛ, ayi nɔnyilɔ ku Unaomi a le pɛ gekwu. Abɔɔ é kē ma ayi duu ŋ ma, anya uwa gáā yɔ foofu uwa. (Urút. 1:1-5) Gbɛla lɛyikwu ɛgɛ nɛ ɔtu lɔfu biya nɛhi lɛ acɛnya ɛta nyā a! Ó wɛ ɔkwɛyi, ka Urutu mla Ɔpa lɔfu gáā lɛ aɔba ɔhá. Amáŋ ɔnyɛ kē gáā teyi tu Unaomi nōo yɔ i je hila okplici ɛ ma? Ɔtu le gbenyi lɛ Unaomi nɛhi nɛ ó gáā ka: “kéē híī hī anúɔ ka Unaómi gɛ ŋ́, amáŋ ɛ́ɛ hī anúɔ ka Umára. Ohígbū ka Ɔwɔicō nōo lɔfú fíyɛ́ kpɛ́mm ā le ɔdā ohɔ́nɔ nɛ̄hi yá anúɔ ɛɛ́.” Igbihi nɛ aɔdā okwiye nyā le ya a, Unaomi le miya ocigbihi gā Ubɛtlɛhɛm, Urutu kē nyɔ mla anu.—Urút. 1:7, 18-20.

9. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku Urútu 1:16, 17, 22, ɛgɛnyá nɛ Urutu ta Unaomi ɔtu kwu ɔtu a?

⁹ Ɔdi ta Unaomi abɔ a? Ihɔtu nōó gē mɛ ŋ ta ɔ abɔ a. Ocabɔ mafu, Urutu mafu ihɔtu nōó gē mɛ ŋ lɛ Unaomi, ŋma lɛ ō yɔ mɛmla anu. (Jé Urútu 1:16, 17, 22.) Ipu igeli ku Ubɛtlɛhɛm, Urutu yuklɔ lɔfu lɔfu kóō tɔɔpla ikpɔdɛhɔ lɛ iyi nu mla Unaomi. Ohigbu ka ó ya ɛnyā a, ɛjɛɛji ācɛ má Urutu ka ó wɛ ɔcɛ olɔhi mla ɔnyā nōo gē yuklɔ lɔfu lɔfu.—Urút. 3:11; 4:15.

10. Ɔwɛ nyá nɛ Ujehofa mafu ihɔtu lɛ ācɛ ogbɛha bɛɛka Unaomi mla Urutu a?

¹⁰ Ujehofa lɛ íne je lɛ ācɛ Isrɛlu nōo mafu ka ó wɛ ɔcɛ nōo dɔka ō ta ācɛ ogbɛha abɔ, ācɛ bɛɛka Unaomi mla Urutu a. Ó da ācɛ ɔlɛ nu ka eko duuma néē lɛ ɔdɛhɔ ku wa ce, kéē i ce aɛ̄nɛ̄ ō yɔ okonogwu ku ɛhɔ a ŋ, o ya ɛɛ ku ācɛ nōo wɛ ogbɛha a kē lɔfu ce ŋma anu. (Ulīf. 19:9, 10) Ohigbu ɛnyā, Unaomi mla Urutu lɔfu lɛ ɔdole, néē gáā cɛgbá ō ba ɛba ku nu gbɔbu ŋ.

11-12. Ɛgɛnyá nɛ Ubowasi ya ku Unaomi mla Urutu kóō lɛ eeye a?

¹¹ Ɔcɛ nōo lɛ ɛhɔ nɛ Urutu gē ce ikpɔdɛhɔ ŋma a, wɛ ɔcɛ nōo gba agbenu nɛhi nɛ iye nu le ku Ubowasi a. Ō má ɛgɛ nɛ Urutu yɔ kwu Unaomi ajaajɛ klla yihɔtu nu a, lɛ abɔ kwu ɔ ɔtu nɛhi. Ubowasi gáā kwu Urutu u lɛ igbihaajɛ, klla kwu ajɛ nōo wɛ aku apɔlɛ ku Unaomi a u la cigbihi, ajɛ nɛ ayi ku Urutu lɔfu lugwu nu a. (Urút. 4:9-13) Ɔba mla ɔnyā a lɛ ɔyi éyi ma nɛ iye nu le ku Obɛdi; anu je piya adaada ku Udefidi ɔcɛ́ a.—Urút. 4:17.

¹² Gbɛla lɛyikwu ɛdɔ eeye nɛ Unaomi gwo abɔɔ ó bi Obɛdi abɔ, klla yɔ i gbɔɔkɔ ku ahinya ō ta lɛ Ujehofa a! Amáŋ Unaomi mla Urutu géē lɛ eeye fiyɛ, eko néē lɛ uwa heyi ŋma ɔlekwu, néē gáā le jé ka Obɛdi wɛ adaada ku Ujisɔsi Umɛsayiya néē cokonu ku nu a!

13. Aɛnɛɛnɛ ɛlā ō cɛgbá nyá nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ɔ̄kā ku Unaomi mla Urutu a?

 ¹³ Aɛlā nɛ alɔ nwu a. Eko duu nɛ alɔ gē má unwalu, ɔtu lɔfu gbenyi lɛ alɔ, klla ya ku ɔtu kóō biya lɛ alɔ. Alɔ lɔfu gbɔɔ ō gbɛla ku unwalu ka alɔ i gáā mɛ ŋ. Ɛpleeko ɛgɛnyā, alɔ cika ō lɛ ɔtu ku alɔ duudu kpoce Adā alɔ nōo yɔ ɔkpanco a, klla yɔ kwu ayinɛ alɔ nōo yɔ ipu ujɔ ajaajɛ. Ó wɛ ɔkwɛyi, ka Ujehofa i gē je unwalu nɛ alɔ lɛ a ŋma ɛgiyi alɔ eko doodu ŋ. Ocabɔ mafu, ó je ɔba mla ayi nɔnyilɔ ku Unaomi nōo kwū a cigbihi lɛ ɔ ŋ. Amáŋ ó gē je otabɔ lɛ alɔ, ekoohi ó gē wɛ ō bu ipu aɔdā olɔhi nɛ ayinɛ alɔ gē ya lɛ alɔ a.—Aíit. 17:17.

14. Ɔdiya nɛ ɔtu gbenyi lɛ ɔcɛ Ulifayi éyi a?

¹⁴ Ɔcɛ nōo ta ɔkpá ku Aíjē ɛyi ofu ɛta ce igwɛta a, wɛ ɔcɛ Ulifayi. Ohigbu ɛnyā, ó lɛ ɛnɛɛnɛ ɛga ō yuklɔ ɛga ō gba Ujehofa ɛ̄gbā. Amáŋ ó lɛ eko éyi ipu oyeeyi ku nu nɛ ɔtu le gbenyi lɛ ɔ nɛhi. Ɔdiya? Ó wɛ ka ó dɔka ō ya ɔdā obɔbi nóó, amáŋ ó ya ɔ bɛɛka ācɛ néē gē ya ɔdā obɔbi a yɔ i ya lɔhi ipu oyeeyi fiyɛ ɛgɛ nɛ ó gē ya a. (Aíjē 73:2-9, 11-14) Ó lɛbɛɛka é lɛ ɔdā doodu néē cɛgbá a, agbenu, oyeeyi olɔhi, klla lɛbɛɛka é lɛ unwalu duuma ŋ ma. Eko nɛ ɔcɛ Ulifayi a lɛ ɛnyā má a, ɔtu le gbenyi lɛ ɔ nɛ ó gáā kahinii: “Ayíka n lɛ īyī um tū yēŋēē ŋmá ínoōbīya icííci nɛɛ?” Ó teyi peee, ka ɛnyā gē yɛ i ya ka ó lɛ abɔ ci ɛ̄gbā ō gba Ujehofa.

15. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku Aíjē Kú Ɛ̄gbā 73:16-19, 22-25 a, ɛgɛnyá nɛ ɔcɛ Ulifayi nōo ta ɔkpá ku Aíjē nyā ya ɔtu ō gbenyi lé a?

¹⁵ Jé Aíjē Kú Ɛ̄gbā 73:16-19, 22-25. Ipu Agblihɔ ku Ɔwɔico, ɛga nɛ ó yɔ mɛmla ācɛ ɔhá nōo gē gba Ujehofa ɛ̄gbā a, ó lɔfu yɔ cii, gbɛla lɔɔlɔhi, klla gbɔɔkɔ lɛyikwu āhɔ̄ ku nu a. Ohigbu ɛnyā, ó gáā gbɔɔ ō má ka anu i jijeeyi fluflu ŋ, ka ó klla tɔɔtɛ ku ɛma nɛ ó lɛ mla Ujehofa kóō hɛ ɔ abɔ. Ó klla gáā le ta ɔ eyī peee, ka ācɛ ō biya íne a yɔ “ɛga nōo gē plla nɛ̄hi” néē klla géē ‘bí tāajɛ.’ Ɔcɛ Ulifayi a cɛgbá ō leyi má odee ɔwɛ nɛ Ujehofa gē ya a, o ya ɛɛ ku ɔtu kōo hii gbenyi lɛ ɔ amāŋ mimalanyi ācɛ nōo gē biya íne a gɛ ŋ. Abɔɔ ó ya ɛnyā a, ɔtu i biya lɛ ɔ gɛ ŋ, ó klla lɛ eeye. Ó kahinii: “Ɛ́gɛ́nɛ̄ a wɛ ákú um ā  [Ujehofa], ɔnyɛ ɔhá nɛ̄ n gē tíne ipú ɛcɛ nyā kpɔ́ ɛ́ɛ́ gɛ?”

16. Aɛlā nyá nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ɛgiyi ɔcɛ Ulifayi ɔɔma a?

¹⁶ Aɛlā nɛ alɔ nwu a. Alɔ kóō hii mimalanyi ācɛ nōo lɛbɛɛka é lɛ eeye a ŋ. Eeye ku uwa géē bi taajɛ, é klla gáā lā oyeeyi opiyoo ŋ. (Ɔ̄cok. 8:12, 13) Ɔdaŋ ka alɔ gbɔɔ ō mimalanyi uwa, ɔtu lɔfu gbenyi lɛ alɔ, ɛma nɛ alɔ lɛ mla Ujehofa a kē lɔfu hɛ alɔ abɔ. Ɔdaŋ ka ɔtu ku uwɔ gbɔɔ ō ya uwɔ ɛgɛ nōó ya ɔcɛ Ulifayi a, ya ɔdā nɛ ó ya a. Lɛyi taajɛ lɛ ukɔ́ ku Ujehofa, ku a klla piyatɔha mla ācɛ ɔhá nɛ ó gē ya ɔdā nōo he Ujehofa ɔtu a. A géē lɛ eeye ɔkwɛyi, ɔdaŋ ka yihɔtu ku Ujehofa fiyɛ ɔdā duuma ɔhá. A klla géē yɔ ɔwɛ, “nōo wɛ oyēeyi ɔkwɛ̄yi aā.”—1 Utím. 6:19.

17. Ɔdi mla ɔdi ya nɛ ɔtu cika ō gbenyi lɛ Upita a?

¹⁷ Upita wɛ ɔcɛ nōo lɛ ɔtu caca. Amáŋ ekoohi, ó gē kɛla amāŋ ya odee nɛ ó gē gbɛla tu ɔ lɔɔlɔhi ŋ, cɛɛ igbihaajɛ, ó gbɔɔ ō hijema ku ɛlā nɛ ó ka amāŋ ya a. Ocabɔ mafu, eko nɛ Ujisɔsi yɔ i da ayikpo ku nu ka anuɔ géē má owe klla géē kwū a, Upita ka ifula tu ɔ kahinii: “Óndú, Ɔwɔicō tá, ká ɔdā ɛ́gɔ́ɔmā kóō yá uwɔ.” (Umát. 16:21-23) Ujisɔsi lɛ Upita na ta ɔ ɔwɛ. Eko nɛ aigabɔ wa kéē kwu Ujisɔsi a, Upita lɛ ahɔ abɔlɔna ku ɔcocɛhɔ ku otrɛyi ku acogwɛɛya a hɛ, nɛ ó kóō gbɛla tu ɔ ŋ. (Ujɔ́n. 18:10, 11) Ujisɔsi lɛ Upita na ta ɔ ɔwɛ kpɔ. Upita klla gwo ka ɔdaŋ ku ayikpo ohile a le kwu gwu Ujisɔsi ta, anuɔ i gáā kwu gboogboo ŋ! (Umát. 26:33) Amáŋ upita i lɔfu ɛgɛ nɛ ó gbɛla a ŋ. Ɔtu ɔɔma pii, ufi lɛ ɔ kwu nɛ ó lɛ ɛkɛmgbɛ ka igbɛta, ka anuɔ i jé Ujisɔsi ŋ. Ɔtu le gbenyi lɛ Upita nɛhi, “Anɔ́ɔ ó nyɛ̄ɛ̄ le tá ɛcɛ gaá gbɔɔ́ ō jikwū nɛ̄hi á.” (Umát. 26:69-75) Ó lɔfu gbɛla, ɔdaŋ ka Ujisɔsi géē je ya ɔ ɛhi gla.

18. Ɛgɛnyá nɛ Ujisɔsi ta Upita abɔ kóō lɛ ɔtu ō gbenyi yale a?

¹⁸ Amáŋ ɔtu i gbenyi lɛ Upita fiyɛ ɔfu, nōo cika ō cɛ lɛ ɔ lɛ abɔ ci ɛ̄gbā ō gba ku  Ujehofa ŋ. Igbihi nɛ ó lɛ inyileyi ɔɔma ya a, ó gɔbu yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā mla ayikpo ohile a. (Ujɔ́n. 21:1-3; Ācot. 1:15, 16) Ɔdi ta ɔ abɔ ka ó gā gbɔɔ ō gbɛla ɔwɛ ɔlɔhi kpɔ a? Ó bla ka ó gbɔji lɛ a ŋ, Ujisɔsi gbɔɔkɔ ohigbu nu ka ɔtu okpoce ku nu kóō hii mɛ taajɛ ŋ, Ujisɔsi klla ta Upita ɔtu kwu ɔtu kóō cigbihi gáā lɛ ɔfu tu ayinɛ nu iyē. Ujehofa po ɔkɔ nɛ Ujisɔsi gba ŋma ɔtu a. Igbihaajɛ, Ujisɔsi lɛ iyi nu mafu lɛ Upita, o ya kóō ta ɔ ɔtu kwu ɔtu. (Ulúk. 22:32; 24:33, 34; 1 Ukɔ́r. 15:5) Ujisɔsi klla lɛ iyi nu mafu lɛ ɛjɛɛji ayikpo ku nu, igbihi néē bi ɛjɛɛji ɔtu gáā dɔka ɛbeenyi amáŋ néē kwu ɔdā duuma ŋ ma. Eko ɔɔma a, Ujisɔsi je ɛnɛɛnɛ ɛga ɔhá lɛ Upita kóō mafu lɛ ɔ ɛgɛ nɛ ó yihɔtu ku nu lɛ a. Ujisɔsi kwu je yɛ ɛnɛɛnɛ oklobia ku nu nyā ɛhi, klla lɛ uklɔ alɛwa je lɛ ɔ.—Ujɔ́n. 21:15-17.

19. Ɔdi nɛ ɔkpá ku Aíjē Kú Ɛ̄gbā 103:13, 14, nwu alɔ lɛyikwu ɔdā nɛ Ujehofa gē gbɛla lɛyikwu alɔ, eko duuma nɛ alɔ lɛ íne biya a?

¹⁹ Aɛlā nɛ alɔ nwu a. Ɔwɛ nɛ Ujisɔsi ya uce mla Upita a, mafu ka Ujisɔsi wɛ ɔcɛ nōo gē menyinyi nɛhi bɛɛka Adā nu a. Ohigbu ɛnyā, ɔdaŋ ka alɔ lɛ inyileyi ya, alɔ kóō hii gbɛla ku Ujehofa i gáā je ya alɔ ɛhi ŋ. Bla ka Ebilii dɔka ku alɔ gbɛla lɛ a. Ikɔkɔ ɔɔma, alɔ gbɛla lɔɔlɔhi lɛyikwu ɛgɛ nu Ujehofa yihɔtu alɔ, klla jɛ ɛji ku alɔ a. Ó klla le tutu ō je ya alɔ ɛhi. Alɔ kē cika ō gbla ɔ ya, eko duuma nɛ ācɛ ɔhá lɛ ɔdā ō kwiye ya alɔ.—Jé Aíjē Kú Ɛ̄gbā 103:13, 14.

20. Ɔdi nɛ alɔ gáā kɛla lɛyikwu ɔ ipu ikpɛyi ɛlā nōo gboce ɛnyā a?

²⁰ Ocabɔ mafu ku Unaomi, Urutu, ɔcɛ Ulifayi, mla Upita ta alɔ ɔtu kwu ɔtu ka “Óndú ā gē kwu ācɛ nɛ̄ ɔtū kú uwā le gbenyi ā ajaajɛ.” (Aíjē. 34:18) Ekoohi, ó gē habɔ alɔ ta ku alɔ má unwalu ɛyɛɛyɛyi ku ɔtu kóō klla gbenyi lɛ alɔ. Amáŋ ɔdaŋ ka alɔ lɔtu ku unwalu a ga jaajɛ mla otabɔ ku Ujehofa, ɔtu okpoce ku alɔ géē lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄. (1 Upít. 1:6, 7) Ipu ikpɛyi ɛlā nōo gboce ɛnyā a, alɔ géē má ɛgɛ nɛ Ujehofa je otabɔ lɛ ācɛ nōo hayi kpaakpa lɛ ɔ nɛ ɔtu gbenyi lɛ uwa, a jé ŋ, ohigbu a jila iyē ŋ ku uwa amāŋ ohigbu āhɔ̄ néē ya anu a.