1, 2. (a) Rut aa ungura oviungura viṋe? (b) Ovikwaye oviwa Rut mbye rihonga ohunga nOmatwako waMukuru novakarere Ve?

RUT wa haamene meṋe yomukuta wovirya mbya wonga eyuva ndo. MoBetlehem tjandje maku yende amaku toko, nu ovaungure ovengi aave hono okuyenda komuvero wokahuro ku ke ri kombanda yomutumba. Rut mape ya wa urirwe tjinene mena roviungura ovizeu vyeyuva ndo, orondu eye wa ungura okuza komuhuka nokuhinokusuva. Nakombanda yanao, eye wa kayenda komurungu noviungura, nu mape ya aa ungurisa otjiti okutona na tjo ovirya kutja vi pukumukire pehi. Nandarire kutja oviungura vya ri ovizeu, oro ra ri eyuva ewa ku ye.

² Oviṋa aavi munika vi komukazendu omutanda ngwi? Aavi ya kokupwa poo indee? Otja tji twa munu mekondwa nda kapita, Rut wa tya kutja ma kara puna Naomi. Eye wa yana kutja ma kara puna Naomi na tjiti kutja Jehova, Mukuru waNaomi, ma rire Mukuru we. Ovakazendu ovahepundu mba ve ya pamwe ku Betlehem okuza koMoab, nu Rut, omukazendu Omumoab, tjimanga wa zuva kutja Omatwako waJehova ye yandja ombango kovasyona moIsrael, na ku imba ovozonganda wina. Nu nai Rut wa muna kutja ovakarere vaJehova tjiva aave raisa mongaro yawo kutja va suverere Omatwako waJehova, nu ihi tja ri otjihuhumiṋe ku Rut.

3, 4. (a) Omomuano uṋe Boas ma tuunduza Rut? (b) Otjihorera tjaRut matji tu vatere vi mouye wehupo ezeu mbwi?

³ Omundu umwe ngwa suverere Jehova momuano mbwo wa ri Boas, omurumendu omutumbe, ngwa ri omuini wehi romakunino Rut maa ungura. Eyuva ndo eye wa yandja ombango ku Rut otja ihe tje yandja ombango komuatje we. Rut wa meṱameṱa momuinyo indu tje ripura nomambo omawa Boas nge mu raera ohunga nomuano mbwaa tjevere inamweno nokutoorora okupaha ondjeverero kehi yovivava vyaMukuru watjiri, Jehova.​—Lesa Rut 2:11-14.

⁴ Posi yokutja, Rut ngahino ee ripura ohunga noruyaveze rwe. Otjomundu wozonganda nu omusyona ngu hi nomurumendu  poo omuatje, eye ma yenene vi okuritumba omuini na inamweno moruyaveze? Oviungura vyokuwonga ovirya mbi mape ya avi mu vatere? Nu owaṋi ngu me mu tumbu indu eye omuini tja kurupa? Ndovazu Rut ee rikende noviṋa otja imbyo, otjiṋa otjizuvakwa. Orondu mouye wanambano ehupo ra rira ezeu, nu ovandu ovengi ve nozongendo jingezo. Otja tji matu rihongo kutja ongamburiro yaRut ye mu vatera vi momazeu aehe nga, matu munu oviṋa ovingi mbi matu yenene okuhorera.

5, 6. (a) Rut wa toṋa pu pe ṱa pi meyuva re etenga rokuwonga ovirya mehi raBoas? (b) Naomi wa tjita vi indu tja muna Rut?

⁵ Rut tja mana okupukumuna poo okutonda ovirya mbya wonga, eye wa muna kutja wa wonga ovirya vyozolita ape 22. Omukuta we mbwi mape ya wa ri nouzeu wozokilograma zokombanda 10! Eye wa wonga ovirya mbi ne vi kutu ngahino merapi kutja me vi tjinde kotjiuru tje, okuzambo eyuva ngunda a ri hiya hita a toora ouyenda okuza kehi romakunino okuyenda ku Betlehem.​—Rut 2:17.

⁶ Naomi aa tjaterwa tjinene okumuna omukwe we, nu ngahino wa himinwe tja muna omutwaro waRut omuzeu wovirya. Rut wina wa eterera ovikurya mbya hupisa keriro Boas nda yandja kovaungure ve, okutja owo va rya ovikurya mbi pamwe. Naomi wa pura Rut kutja: “Ovirya mbi wa nyanga pi ndinondi? Wa kaungurire mehi romakunino rauṋe? Ndjambi nga sere ondaya komurumendu ngwe ku tjariparere.” (Rut 2:19) Naomi aa yandja ombango koviṋa avihe; eye tja muna omutwaro omuzeu Rut mbwa ri na wo, wa muna kutja pe nomundu ngwe mu vatere.

7, 8. (a) Naomi aa munu kutja ouwa Baos mbwa raisa aau zu ku uṋe, nu omena ratjike? (b) Rut wa raisa vi orusuvero oruṱakame ku inamweno?

⁷ Naomi na Rut va uta okuserekarera, nu Rut wa raera Naomi ohunga nomutima omuwa waBoas. Otjiṋa hi tja ṱuna Naomi tjinene ngandu ndi tja tja: “Eye nga serwe ondaya i Muhona, ngu ha isa ko ondjingonekero ye kovanamuinyo novakoke.” (Rut 2: 20) Naomi wa muna kutja ouwa waBoas aau zu ku Jehova, ngu tunduuza ovakarere ve okurira ovanatjari nu ngu ve kwizikira okuvepa ondjambi yapeke kouwa mbu ve raisa. *​—Lesa Omiano 19:17.

⁸ Naomi wa raera Rut kutja nga yakure ombatero yaBoas yokukawonga ovirya mehi re romakunino nokukara pu novakarere  ve ovasuko kutja a ha tjitwa ouhahu. Nu Rut wa tjita otja Naomi pa heya. Eye wina “wa kara mbo na tura puna ina omukwe we.” (Rut 2:22, 23) Momambo ngo matu munu orusuvero rwe oruṱakame rukwao, eye kaa tjiukirwa. Otjihorera tjaRut otjiwa hi, matji tu tunduuza okuripura oveni kutja tu raisa ondengero keṱunḓu, mokuhuhumiṋa ovasuverwa vetu nokuvevatera. Jehova aruhe u twara ombango kovandu mbe raisa orusuvero oruṱakame otja indwo.

9. Matu rihongo tjike ohunga neṱunḓu okuza ku Rut na Naomi?

⁹ Naomi na Rut va ri eṱunḓu ratjiri poo indee? Ovandu tjiva ve muna kutja okukara neṱunḓu “ratjiri” orondu tji pe nomukazendu nomurumendu mba kupasana, omuatje omuzandu nomukazona novanene vovanene. Posi yokutja, otjihorera tjaRut na Naomi matji tu raisire kutja ovakarere vaJehova mave yenene okupaturura omitima vyawo nave tjiti kutja eṱunḓu eṱiṱiṱiṱi ri rire eṱunḓu ewa rorusuvero. Ove u nondangi keṱunḓu ndu u na ro? Jesus wa zemburukisa ovahongewa ve kutja ovandu mombongo yOvakriste mave yenene okurira ovazamumwe vaimba mbe hi nomaṱunḓu.​—Markus 10:29, 30.

10. Naomi aa vanga okuvatera Rut momuano uṋe?

¹⁰ Okuza komakondero wovirya mu Kozonyanga (April) nga komakondero wovikokotwa mu Ngarano (June), Rut aa ungura mehi raBoas romakunino. Otja ovivike tjaavi kayenda Naomi ngahino ee ripura kutja ma vatere vi omusuko omukwe we ngwi. Tji va ri mu Moab, Naomi aa tjiwa nawa kutja kamaa yenene okuvatera Rut kutja ma mune omurumendu warwe okumukupa. (Rut 1:11-13) Posi yokutja nai, eye wa uta okuripura omuhingo warwe. Eye wa ya ku Rut na tja: “Muatje wandje, ami me ku pahere omurumendu kutja u kare nonganda.” (Rut 3:1) Momayuva ngo, tja ri otjiṋa otjiyakurwa kovanene okupahera ovanatje vawo omundu okumukupa, nu Rut wa ri tjimuna omuatje ku Naomi. Eye aa vanga ‘okumupahera omurumendu kutja ma kare nonganda.’ Nu hapo Naomi otjiṋa hi me tji tjiti vi?

11, 12. (a) Indu Naomi tja tja Boas “iumwe waimba mbe nousemba okutuzirira po,” eye aa hungire ohunga netwako riṋe rorusuvero raMukuru? (b) Rut wa tjita vi ohunga nondunge Naomi ndje mu pa?

¹¹ Indu Rut tja tamuna Boas otjikando otjitenga, Naomi wa tja:  “Omurumendu ngo omuzamumwe wopopezu na eṱe, eye iumwe waimba mbe nousemba okutuzirira po.” (Rut 2:20) Naomi aa hee tjike? MOmatwako Mukuru nga yandjere ku Israel, mwa ri netwako rokuvatera omaṱunḓu ngaaye munu ouzeu mena rousyona poo oruhoze. Ndovazu omukazendu wa hepunda ngunda e hi novanatje, eye aa kara noruhoze tjinene mena rokutja ena romurumendu we, nozondekurona ze kamaaze kayenda komurungu. Nungwari etwako raMukuru aari yandjere omuangu womurumendu okukupa omukazendu werumbi re kutja ma panduke omuatje ngu ma kayendisa ena romurumendu we ngwa ṱa komurungu nokuvatera eṱunḓu re. *​—Deut. 25:5-7.

¹² Naomi wa raera Rut ohunga nondando ye yokumuṱunina orukupo otja indwo. Ripura nomuano Rut mbwa tupurire omeho a himisiwa i oviṋa inamweno mbi me mu raere. Omatwako notuzo moIsrael vya ri oviṋa ovipe ku Rut orondu eye wa ri omundu wozonganda. Nungwari, Rut wa tengere Naomi tjinene nu e mu puratene nombango aihe. Oviṋa Naomi mbye mu raera okutjita mape ya kavya ri ovipupu nu vya ri oviṱise vyohoṋi, posi yokutja Rut wa yakura ondunge yaNaomi ndji. Rut wa zira inamweno a tja: “Atjihe tji mo hee, me tjiti.”​—Rut 3:5.

13. Matu rihongere tjike ku Rut ohunga nokuyakura ondunge okuza ku imba ovanene? (Wina tara mu Job 12:12.)

¹³ Povikando tjiva, ouzeu komitanda okupuratena kondunge  ndji mave pewa i ovanene poo imba mbe nondjiviro onyingi pu wo. Nu ku rira oupupu komitanda okumuna kutja ovanene kave nokutjiwa nawa kutja owo ve muna ouzeu waye. Otjihorera tjaRut tjomerisusuparisiro matji tu zemburukisa kutja tji twa puratene kounongo wovanene mbe tu suvera nu mbe vanga okutuvatera tjiri, maku tu vatere. (Lesa Epsalme 71:17, 18.) Nu hapo ondunge iṋe Naomi ndja yandja ku Rut, neye tjiri wa muna ouwa mokuiṱakamisa poo indee?

14. Ovirya aavi ka sisirwa porungeveze?

¹⁴ Ongurova ndjo Rut wa ya poruveze rwomapukumunino wovirya. Orwo rwa ri oruveze orukukutu ovaungure vomovikunino paave kapukumunina nokutondera ovirya vyawo. Owo tjinene aave paha oruveze ndu ri pomutumba, ombepo paai vingi nawa mapeta nokongurova. Okuisako ovirya, ovaungure ve ungurisa oviungurisiwa vyomovikunino okupukumuna ovirya, nombepo ai piza ovisisiro nu ovirya avi sewa pehi.

15, 16. (a) Serekarera kutja pa tjitwa tjike poruveze rwomasisiro wovirya indu Boas tja mana oviungura vye vyongurova? (b) Boas wa muna vi kutja Rut wa rarere pozombaze ze?

¹⁵ Rut aa tarere movineya ovaungure tjaave mana oviungura vyawo vyongurova. Boas aa tjevere omasisiro wovirya vye, mbyaavi ririre ko ovingi. Nu tja mana okurya, wa karara pondundu yovirya. Ihi otjiṋa tjaatji tjitwa tjinene moruveze ndwo, ngahino okutjevera omarunga kutja aye ha vaka ovirya vyawo. Rut wa muna Boas tji me rirongerere okurara. Na munu kutja nambano oruveze rwe ya ku ye okutjita otja Naomi pa hee.

 ¹⁶ Rut wa honina okuya popezu, ama tono omutima. Eye aa tjiwa kutja omurumendu ngwi wa rara ozomboṱu. Okutja otja Naomi pe mu raera, eye wa isa ko otjikutjire kozombaze zaBoas, na rara mbo. Okuzambo otja undja. Ku Rut ngahino aape munika aayo ongurova ndjo onde tjinene. Korusenina mokati kouṱuku, Boas wa yanḓimuka. Mokutira ombepera, otje ri nyotorora, ngahino okukondja okukutjira ozombaze ze rukwao. Okuzambo a munu kutja pe nomundu. Ombeibela mai tja ‘wa muna omukazendu ngwa rara pozombaze ze.’​—Rut 3:8.

17. Imba mbe muna kutja Rut we ritjinda oungundi, kave yandja ombango komapu yeṋe yevari?

¹⁷ Boas otje mu pura kutja: “Oovyaṋi?” Nu Rut we mu zira, ngahino neraka ndi mari zezera, a tja: “Owami Rut, omukarere woye, nu kutjira otjikoro tjotjikutjire tjoye kombanda yomukarere woye, tjinga au ri omuzamumwe wopopezu nu au nousemba wokundjizirira po.” (Rut 3:9) Ovandu tjiva ndino ve muna kutja Rut we ritjinda oungundi, nungwari kave twara ombango komapu yevari omananḓengu. Epu etenga, Rut ee ritjindi momuano omuyakurwa otja kombazu yoruveze ndwo, ndja panguka ku indji oyetu. Okutja ma rire ouposyo okusasaneka ongaro ye kuna indji oyovandu ndino. Epu oritjavari, omuano Boas mbwa zira Rut u raisa oukahu kutja eye kaa munu kutja Rut we ritjinda momuano omuvi.

18. Boas wa huhumiṋa vi Rut, nu otja ku waBoas omomiano viṋe vivari Rut maa raisa orusuvero?

¹⁸ Eraka raBoas etarazu, tjiri ra wisa omutima waRut pehi. Eye wa tja: “Ngo serwe ondaya i Muhona, muatje wandje. Ove wa toorora orusuvero rwoye orusenina nawa pu indwi orutenga, tjinga au ha pahere omurumendu omutanda, indu kutja omusyona poo omutumbe.” (Rut 3:10) Orusuvero oruṱakame Rut ndwa raisa ku Noami mokuya puna ye ku Israel nokumutumba, ‘oorusuvero orutenga’ ndu maru hungirwa i Boas. ‘Orusuvero orusenina,’ eendu Rut tja toorora okukupwa i Boas. Boas aa tjiwa kutja kauzeu ku Rut okumuna omurumendu warwe omutanda, nandarire kutja omusyona poo omutumbe. Posi yokutja, Rut aa vanga okutjita ouwa ku Naomi nomurumendu waNaomi ngwa ṱa, kutja ena re ari ha zemisiwa mehi re. Kauzeu okumuna kutja omena ratjike Boas tja tjaterwa i ongaro yaRut yokuhina omunenetima.

19, 20. (a) Ongwaye Boas tje hi na wa hakahanena po okukupa Rut? (b) Omomuano uṋe Boas ma raisa ouwa nongendo ku Rut na kena raRut ewa?

 ¹⁹ Boas wa kayenda komurungu a tja: “Nambano o tira, indee, muatje wandje! Orondu auhe motjirongo ma tjiwa kutja oove omukazendu omuhuze.” (Rut 3:11) Boas wa ri nonyuṋe okukupa Rut, nu mape ya katja ri otjikumise tjinene ku Boas indu Rut tje mu raera kutja eye ongu nousemba wokumuzirira po. Posi yokutja, Boas wa ri omurumendu omusemba, nu kena pa vanga okutjita oviṋa otja konḓero ye. Eye wa raera Rut kutja pe nomundu warwe ngu ma sokumuzirira po, eye ngwa ri omuzamumwe wopopezu tjinene nomurumendu waNaomi. Boas rutenga aa vanga okuyenda komurumendu ngo me mu pe ouyara wokukupa Rut.

²⁰ Boas wa raera Rut ma rare mbo ngandu tji pa tji; nu menyunguhuka ma penduke okuyenda kutja a ha munika. Eye kaa vanga kutja ena raRut ewa poo indi ore omuini ri zunḓake, orondu ovandu tjiva atjave muna kutja owo va katuka. Rut wa rara pozombaze zaBoas rukwao ngahino a kutuka momuinyo orondu Boas we mu zira nawa. Okuzambo, menyunguhuka eye wa penduka. Boas wa tirira ovirya porupera rwaRut otjotjiyandjewa, nu Rut arire tja yaruka ku Betlehem.​—Lesa Rut 3:13-15.

21. Ovikeṋa mbya tjita kutja Rut ma tjiukwe ‘otjomukazendu omuhuze,’ nu matu horere vi kongamburiro ye?

²¹ Mape ya tja ri otjiṋa otjinyaṋukise ku Rut okuripurira komambo waBoas omawa wokutja eye aa tjiukwa ‘otjomukazendu omuhuze.’ Nokuhina omakeyakeyero, onḓero ye yokutjiwa Jehova nokumukarera ondja vatera Rut kutja ma hare ena ewa ndo. Eye wina wa raisa ouwa tjinene ku Naomi nu ee rikendere ye novandu ve, aa kondjo okuyakura otuzo nozombazu nḓa haṋikire ku inḓa oze omuini. Tji twa horere kongamburiro yaRut, matu tjindi varwe nozombazu notuzo twawo nondengero. Tji twa tjiti nao, wina matu hara ena ewa.

22, 23. Naomi wa raera Rut kutja nga tjite vi?

²² Rut tja vaza ponganda Naomi we mu pura kutja: “Pa kara vi, muatje wandje?” Mokupura epuriro ndo, Naomi ngahino aa vanga okutjiwa kutja Rut ngamba omuhepundu poo nai pe nomaundjiro wokutja ma kupwa. Rut tjimanga wa serekarera ku inamweno oviṋa avihe mbya kayenda pokati ke na Boas. Eye wina wa yandja ovirya ku Naomi, mbya pewa i Boas otjotjiyandjewa.​—Rut 3:16, 17.

²³ Naomi wa raera Rut kutja a ha kawonga ovirya eyuva ndo.  Nu e mu raere kutja, e rikende orondu “Boas kamaa suva ndinondi nga tja mana otjiṋa hi.”​—Rut 3:18.

24, 25. (a) Boas wa raisa vi kutja wa ri omurumendu omusemba nu ngu he ripurire ku ye omuini? (b) Rut wa serwa vi ondaya?

²⁴ Naomi aa sora tja hungira omambo ngo ohunga na Boas. Orondu Boas wa ya komuvero wotjihuro, paape woronganene ovanene votjirongo, nu a kaundjira mbo ngandu omuzamumwe we tja kapita mbo. Komurungu wovahongonone, Boas wa yandja ouyara komurumendu ngo okurira omuzirirepo waRut mokumukupa. Posi yokutja, omurumendu ngo ka vangere, orondu aa tira okupandjarisa eṱa re omuini. Okutja, komurungu wovahongonone mba ri pomuvero wotjihuro, Boas wa tja ma rire omuzirirepo, na randa ehi romurumendu waNaomi, Elimelek, na kupu Rut, omuhepundu waMaklon, omuzandu waElimelek. Boas wa kahurura otjiṋa hi kutja naṋi ma ‘ṱiza eṱa romurumendu ngwi ngwa ṱa, nokutja ena re ri karerere mokati kovandu ve.’ (Rut 4:1-10) Boas tjiri wa ri omurumendu omusemba nu ngu he ripurire ku ye omuini.

²⁵ Boas wa kupa Rut. Okuzambo matu lese kutja: “Muhona we mu tjita kutja a rire otjingundi, nu a panduka omuzandu.” Ovakazendu vaBetlehem va zerira Naomi ouṋingandu nave tanga Rut kutja u nonḓengu ku Naomi povazandu hambombari. Kombunda, omuzandu waRut wa karira ihe mukururume wombara David. (Rut 4:11-22) Okuzambo, David ongwa karira ihe mukururume waJesus Kristus.​—Mat. 1:1. *

26. Otjihorera tjaNaomi na Rut matji tu zemburukisa ye?

²⁶ Rut tjiri wa sererwe ondaya, na Naomi ngwa vatera okukurisa omuzandu ngo otjomuatje we omuini. Ehupo rovakazendu vevari mba ri tu zemburukisa nawa kutja Jehova Mukuru u muna avehe mbe kondja tjinene okutumba omaṱunḓu wawo nu mbe mu karera nouṱakame pu notjiwaṋa tje. Eye u yandja ondjambi kovandu ovaṱakame tjimuna Boas, Naomi na Rut.