Զոհասեղան. ո՞րն է նրա դերը երկրպագության մեջ

ԶՈՀԱՍԵՂԱՆՆ արդյոք կարևո՞ր դեր է խաղում ձեր երկրպագության մեջ։ Քրիստոնեական եկեղեցիներ հաճախող բազմաթիվ մարդկանց համար այն շատ կարևոր դեր ունի։ Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչ է Աստվածաշունչն ասում երկրպագության մեջ զոհասեղաններ օգտագործելու մասին։

Աստվածաշնչում հիշատակված առաջին զոհասեղանը կառուցվել է Նոյի կողմից՝ կենդանիներ զոհաբերելու համար, երբ նա ջրհեղեղից հետո տապանից դուրս եկավ * (Ծննդոց 8։20)։

Բաբելոնում լեզուների խառնաշփոթից հետո մարդկությունը տարածվեց երկրագնդով մեկ (Ծննդոց 11։1–9)։ Երկրպագություն մատուցելու բնածին մղումը նրանց դրդում էր Աստծուն մոտենալու ուղիներ փնտրել, բայց քանի որ նրանք աստիճանաբար օտարացել էին Աստծուց, դա կուրորեն էին անում (Գործք 17։27; Հռովմայեցիս 2։14, 15)։ Նոյի օրերից սկսած՝ շատ ազգեր են իրենց աստվածություններին նվիրված զոհասեղաններ կառուցել։ Դրանք օգտագործվել են տարբեր կրոններում ու մշակույթներում ընդունված կեղծ երկրպագության մեջ։ Ճշմարիտ Աստծուց օտարացած լինելով՝ ոմանք զոհասեղաններն օգտագործել են սոսկալի արարողությունների համար՝ ներառյալ մարդկանց, նույնիսկ երեխաների զոհաբերությունները։ Իսրայելի որոշ թագավորներ Եհովային լքելուց հետո զոհասեղաններ կառուցեցին հեթանոսական աստվածների համար, ինչպիսին Բահաղն էր (Գ Թագաւորաց 16։29–32)։ Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել ճշմարիտ երկրպագության մեջ զոհասեղանների օգտագործման մասին։

Զոհասեղանները և ճշմարիտ երկրպագությունը Իսրայելում

Նոյից հետո հավատ դրսևորող այլ մարդիկ ևս զոհասեղաններ են կառուցել ճշմարիտ Աստծուն՝ Եհովային, երկրպագելու համար։ Օրինակ՝ Աբրահամը զոհասեղաններ է կառուցել Սյուքեմում, Բեթելի մոտակայքում, Քեբրոնում և Մորիա սարի վրա, որտեղ Աստված հոգ տարավ, որ նա Իսահակի փոխարեն մի խոյ զոհաբերեր։ Հետագայում Աստծուն երկրպագելու համար զոհասեղաններ կառուցելու մղում են ունեցել Իսահակը, Հակոբը և Մովսեսը (Ծննդոց 12։6–8; 13։3, 18; 22։9–13; 26։23–25; 33։18–20; 35։1, 3, 7; Ելից 17։15, 16; 24։4–8)։

Երբ Աստված Իսրայել ժողովրդին տվեց իր Օրենքը, նա պատվիրեց նրանց կառուցել խորան՝ շարժական տաղավար, կամ, ինչպես այն անվանում էին, ‘ժողովքի վրան’, որի նպատակը Աստծուն մոտենալն էր (Ելից 39։32, 40)։ Խորանը երկու զոհասեղան ուներ։ Մեկը՝ պատրաստված սատիմի (ակացիա) փայտից և պատված պղնձով, ողջակեզների համար էր և տեղադրված էր մուտքի մոտ։ Այն օգտագործվում էր կենդանիներ զոհաբերելու  նպատակով (Ելից 27։1–8; 39։39; 40։6, 29)։ Մյուսը՝ խունկի սեղանը, նույնպես սատիմի փայտից էր, բայց պատված էր ոսկով և դրված էր խորանի ներսում՝ Սրբությունների Սրբության վարագույրի առջևում (Ելից 30։1–6; 39։38; 40։5, 26, 27)։ Նրա վրա օրական երկու անգամ՝ առավոտյան և երեկոյան, հատուկ խունկ էին ծխում (Ելից 30։7–9)։ Հետագայում Սողոմոն թագավորը տաճար կառուցեց խորանի օրինակով՝ երկու զոհասեղաններով։

«Ճշմարիտ խորանը» և խորհրդանշական զոհասեղանը

Իսրայելին տված Օրենքում Եհովան ներկայացրել էր շատ ավելին, քան միայն իր ժողովրդի կյանքը կարգավորող կանոններն ու աղոթքի և զոհաբերության միջոցով իրեն մոտենալու ձևերը։ Այնտեղ ներկայացված շատ բաներ Պողոսն անվանել է «օրինակ», ‘երկնավոր բաների ստվեր’ (ԷԹ) (Եբրայեցիս 8։3–5; 9։9; 10։1; Կողոսացիս 2։17)։ Այլ խոսքերով՝ Օրենքի տարրերը ոչ միայն առաջնորդեցին իսրայելացիներին մինչև Քրիստոս, այլև նախանշան հանդիսացան Աստծո նպատակների համար, որ իրականանալու էին Հիսուս Քրիստոսի միջոցով (Գաղատացիս 3։24)։ Այո, Օրենքի տարրերը իսկապես մարգարեական նշանակություն ունեին։ Օրինակ՝ Պասեքի գառը, որի արյունը իսրայելացիների համար փրկության նշան հանդիսացավ, ներկայացնում էր Հիսուս Քրիստոսին։ Նա է «Աստուծոյ Գառը, որ վեր է առնում աշխարհքի մեղքը», որի արյունը թափվեց մեզ մեղքից ազատելու համար (Յովհաննէս 1։29; Եփեսացիս 1։7)։

Խորանի և տաճարի ծառայության հետ կապված շատ բաներ խորհրդանշում էին հոգևոր իրողություններ (Եբրայեցիս 8։5; 9։23)։ Պողոսը գրում է ‘ճշմարիտ խորանի [մասին], որ Տերը կանգնեցրեց, և ոչ թե մարդ’։ Նա շարունակում է. «Քրիստոս որ եկաւ, հանդերձեալ բարիքների քահանայապետը, աւելի մեծ եւ կատարեալ եւ անձեռագործ խորանովն, այսինքն այն որ այս արարածներիցը չէ» (Եբրայեցիս 8։2; 9։11)։ ‘Ավելի մեծ և կատարյալ խորանը’ Եհովայի հոգևոր տաճարն էր։ Գրությունները ցույց են տալիս, որ այդ մեծ հոգևոր տաճարը այն անհրաժեշտ միջոցն է, որով մարդիկ կարող են մոտենալ Եհովային՝ Հիսուս Քրիստոսի քավիչ զոհաբերության հիման վրա (Եբրայեցիս 9։2–10, 23–28)։

Այն բանի իմացությունը, որ Օրենքում ներկայացված չափանիշներն ու նրանով նախատեսված այլ բաներ նախանշում են ավելի մեծ, նշանակալից հոգևոր իրողություններ, հաստատում է, որ Աստվածաշունչը ներշնչված է Աստծո կողմից։ Այն նաև մեծացնում է մեր երախտագիտությունը աստվածային իմաստության հանդեպ, որն իր յուրօրինակ դրսևորումն է գտել Աստվածաշնչում (Հռովմայեցիս 11։33; Բ Տիմոթէոս 3։16)։

Ողջակեզի սեղանը նույնպես մարգարեական նշանակություն ունի։ Ինչպես երևում է, այն ներկայացնում է Աստծո ‘կամքը’, կամ նրա պատրաստակամությունը՝ ընդունելու Հիսուսի կատարյալ զոհաբերությունը (Եբրայեցիս 10։1–10)։

Եբրայեցիս գրքի հաջորդ գլուխներում Պողոսը այսպիսի հետաքրքիր միտք է արտահայտում. «Մենք ունինք սեղան, որից ուտելու իշխանութիւն չ’ունին խորանի պաշտամունքին ծառայողները» (Եբրայեցիս 13։10)։ Ի՞նչ սեղանի մասին էր խոսքը։

Կաթոլիկ մեկնաբաններից շատերը պնդում են, որ Եբրայեցիս 13։10–ում հիշատակված զոհասեղանը, դա հենց այն է, ինչ օգտագործվում է հաղորդության ժամանակ՝ «խորհուրդ», որի միջոցով Քրիստոսի զոհաբերությունը, այսպես ասած, նորոգվում է պատարագի ընթացքում։ Սակայն համատեքստից երևում է, որ Պողոսի նշած զոհասեղանը խորհրդանշական իմաստ է կրում։ Որոշ գիտնականներ փոխաբերական իմաստ են վերագրում այս համարում նշված «զոհասեղանին»։ Ճիզվիտ Ջուզեպպե Բոնսիրվենի կարծիքով՝ սա «լիովին համապատասխանում է [Եբրայեցիս] թղթի ամբողջ սիմվոլիկայի  հետ»։ Նա նաև նշում է. «Քրիստոնեության մեջ «զոհասեղան» բառը սկզբում օգտագործվել է հոգևոր իմաստով և միայն Իրենեոսից ու հատկապես Տերտուլիանոսից և սուրբ Կիպրիանոսից հետո է, որ այն վերագրվել է հաղորդությանը և հատկապես հաղորդության սեղանին»։

Ինչպես նշում է կաթոլիկական մի ամսագիր, զոհասեղանների օգտագործումը, ինչպես նաև «բազիլիկների կառուցումը, տարածված էր Կոստանդինի ժամանակներում»։ Մեկ այլ ամսագրում ասվում է. «Անհերքելի է, որ առաջին երկու դարերի ընթացքում երկրպագության կոնկրետ վայր չի եղել, այլ գոյություն են ունեցել հանրային ծառայության հավաքույթներ, որոնք անցկացվել են մասնավոր տների սենյակներում. սենյակներ, որոնք երկրպագության ավարտից հետո նորից ծառայում էին իրենց սովորական նպատակին» («Christian Archeology Review»)։

Զոհասեղանների գործածությունը քրիստոնեական աշխարհում

Կաթոլիկական մի ամսագրում ասվում է. «Զոհասեղանը իր կարևոր տեղն ունի ոչ միայն եկեղեցու շինության մեջ, այլ նաև եկեղեցու կյանքում» («La Civiltà Cattolica»)։ Մինչդեռ Հիսուս Քրիստոսը զոհասեղանի առջև կատարվող ոչ մի կրոնական արարողություն չի հաստատել, ոչ էլ իր աշակերտներին է պատվիրել կատարելու նման բաներ։ Հիսուսը Մատթեոս 5։23, 24–ում և այլ համարներում զոհասեղանը հիշատակել է հրեաների մեջ ընդունված կրոնական ծեսերի առնչությամբ, սակայն դա չի նշանակում, թե իր հետևորդները Աստծուն երկրպագելիս պետք է զոհասեղան օգտագործեն։

Ամերիկացի պատմաբան Ջ. Մուրը (1851–​1931 թթ.) գրում է. «Քրիստոնեական հավատի հիմնական առանձնահատկությունները միշտ էլ նույնն են եղել, բայց ժամանակի ընթացքում պարզ ծեսերը, որոնք նկարագրել է Հուստինոսը երկրորդ դարի կեսերին, աստիճանաբար մեծ ու տպավորիչ արարողությունների տեսք են ստացել։ Կաթոլիկական ծեսերը և հրապարակային կրոնական արարողությունները այնքան բազմազան ու բարդ են, որ կաթոլիկական սեմինարիաներում դասավանդվում են որպես առանձին առարկա՝ «պատարագ»»։ Մուրը շարունակում է. «Այս [պարզ ծեսերը մեծ արարողությունների վերածելու] տենդենցը, որն արտահայտվել է բոլոր արարողություններում, ավելի խորացավ Հին Կտակարանի ազդեցության ներքո, երբ քրիստոնեական աշխարհի հոգևորականությունը սկսեց դիտվել որպես Աստծո կողմից հաստատված նախկին [հրեական] քահանայության հետնորդ։ Քահանայապետի շքեղ հագուստը, ինչպես նաև մյուս քահանաների ծիսական հանդերձները, հանդիսավոր երթերը, սաղմոսերգու ղևտացիների երգչախումբը, խնկամաններից ծխացող խունկը. այս ամենը թվում էր Աստծո կողմից հաստատված երկրպագության մոդել։ Օգտվելով դրանից՝ եկեղեցին արդարացնում էր հին աշխարհի կրոնների շքեղությանը հավասարվելու և նույնիսկ գերազանցելու իր ձգտումը»։

Երևի շատ կզարմանաք, եթե իմանաք, որ շատ արարողություններ, ծեսեր, հագուստի ձևեր և տարբեր եկեղեցիների կողմից պաշտամունքի մեջ օգտագործվող այլ առարկաներ վերցված են ոչ թե Ավետարաններից, այլ հրեական ու հեթանոսական ավանդույթներից։ Մի հանրագիտարանում նշվում է, որ «զոհասեղանի օգտագործումը [կաթոլիկության մեջ] մտել է հուդայականությունից, մասամբ էլ՝ հեթանոսությունից» («Enciclopedia Cattolica»)։ Քրիստոնեության կողմնակից Մինուկիոս Ֆելիքսը (մ.թ. 3–րդ դար) գրել է, որ քրիստոնյաները չունեին «ո՛չ տաճարներ, ո՛չ էլ զոհասեղաններ»։ Հանրագիտական բառարաններից մեկում նշվում է. «Առաջին քրիստոնյաները մերժեցին զոհասեղանի օգտագործումը՝ հրեական և հեթանոսական կրոններից տարբերվելու համար» («Religions and Myths»)։

Քանի որ քրիստոնեության հիմքում ընկած էին այնպիսի սկզբունքներ, որոնք պետք է ընդունվեին և կիրառվեին առօրյա կյանքում և ամենուր, այլևս կարիք չկար, որ երկրի վրա լիներ սուրբ քաղաք կամ տեսանելի տաճար՝ իր զոհասեղաններով ու հատուկ դասի պատկանող քահանաներով, որ ուրիշներից տարբերվելու համար որոշակի հանդերձներ էին հագնում։ Հիսուսն ասել էր. «Ժամանակ կ’գայ, որ այն ժամանակ ոչ այս սարումը կ’երկրպագէք Հօրը, եւ ոչ էլ Երուսաղէմումը.... Ճշմարիտ երկրպագողները հոգով եւ ճշմարտութիւնով կ’երկրպագեն Հօրը» (Յովհաննէս 4։21, 23)։ Բարդ արարողություններ կատարելով, ինչպես նաև զոհասեղաններ գործածելով՝ շատ եկեղեցիներ անտեսում են այն, ինչ ասել էր Հիսուսը ճշմարիտ Աստծուն երկրպագելու վերաբերյալ։

[ծանոթագրություն]