THAWJ ZAJ | LUB NTIAJTEB KUB NTXHOV HEEV, PUAS YOG?
Nrhiav Cov Lus Teb
YOG tej xov xwm uas koj hnov ua rau koj ntshai, tsis yog koj ib leeg thiaj ntshai xwb. Xyoo 2014, Barack Obama, uas thaum ntawd yog lub tebchaws U.S.A. tus thawj tswj, tau hais tias vim pheej muab tej phem tshaj tawm rau sawvdaws hnov, coob tus thiaj ntseeg tias “lub ntiajteb kub ntxhov heev . . . tsis muaj leejtwg yuav tswj tau.”
Tiamsis, tsis ntev tom qab ntawd xwb, nws txawm siv tham zoo siab hlo txog tej tswvyim uas yuav siv los daws lub ntiajteb no tej teeb meem. Nws hais tias tej tswvyim ntawd ib txhia yog tej “xov zoo” thiab kuj ua rau nws muaj “kev cia siab heev” thiab tso siab tias txhua yam “yeej yuav mus zoo” xwb. Thaum nws hais li no twb yog nws hais tias cov neeg uas muaj hwjchim meej mom yeej muaj cuab kav tswj tau tej kev kub ntxhov uas muaj tshwm sim hauv lub ntiajteb no.
Coob leej yeej xav li Barack Obama thiab. Lawv tso siab tias kev tshawb txujci yuav tsim tau tej uas yuav kho tau lub ntiajteb tej teeb meem. Ib tug yawg uas paub koos pis tawj heev cia siab tias txog xyoo 2030, “peb yuav tsim tau tej koos pis tawj uas muaj zog tshaj cov niaj hnub no ib txhiab npaug thiab txog xyoo 2045, tseem yuav muaj zog tshaj ib plhom npaug.” Nws hais ntxiv tias: “Peb yeej ua tau zoo kawg lawm. Lub ntiajteb yimhuab muaj teeb meem, tiamsis peb yimhuab muaj tswvyim los kho thiab.”
Lub ntiajteb no phem npaum li cas tiag? Puas yog peb twb nyob ze heev rau hnub uas lub ntiajteb yuav raug puam tsuaj? Txawm tej neeg tshawb txujci thiab tej nom tej tswv tsuas hais qhov zoo txog yav tom hauv ntej xwb los, coob tus yeej tsis paub yuav xav li cas li. Yog vim li cas?
TEJ CUAB YEEJ UA ROG LOJ. Txawm lub koom haum ntiajteb United Nations thiab lwm cov koom haum yuav siv zog npaum li cas los, lawv yeej tav tsis tau tibneeg kom tsis txhob ua tej hoob pob loj. Ntau lub tebchaws tej nom tswv yeej tsis quav ntsej tej kevcai uas tau tsa los txwv tsis pub ua tej hoob pob loj. Cov tebchaws uas muaj hoob pob loj tseem muab tej ntawd kho kom zoo dua qub thiab tseem ua ib co tshiab uas yimhuab muaj zog dua thiab. Tej lub tebchaws uas yav thaud tsis muaj hoob pob loj, niaj hnub no kuj muaj peevxwm ua tau hoob pob los tua tau tibneeg coob heev.
Vim tej cuab yeej ua rog loj no, tibneeg thiaj ua neej ntshai ruj rwg xwb, tsis hais thaum “thaj yeeb” los tsis thaj. Lub vej xaij Bulletin of the Atomic Scientists ceeb toom tias: ‘Tsim nyog ntshai kawg li vim muaj tej cuab yeej ua rog uas nws txawj tua nws tsis tas yuav tibneeg tua li.’
KEV NOJ QAB NYOB ZOO. Hais txog kev noj qab nyob zoo, tej txujci uas neeg tshawb tau tsuas pab tau mentsis xwb. Ntshav siab, rog dhau, huab cua phem, thiab haus yeeb haus tshuaj yog tej uas ua rau neeg muaj mob coob zuj zus xwb. Coob tus tuag vim yog kheeb xawm, plawv tsis zoo, thiab ntshav qab zib. Coob tus lub cev tsis meej xeeb vim lawv mob hlwb. Thiab tsis ntev tas los no, kuj muaj 2 tug kab mob Ebola thiab Zika uas ua rau coob leej ntau tus mob hnyav heev. Thaum kawg tibneeg pom tias tej kev mob kev nkeeg yeej tsis muaj leejtwg yuav tav tau thiab yeej tsis muaj ib hnub yuav kawg.
TIBNEEG MUAB NTIAJTEB UA PUAS TAS. Tej tsev haujlwm loj uas neeg tsim tau muaj pa ncho ua rau tej huab cua tsis huv tas. Plhom plhom leej tau tas sim neej vim lawv nqus tau tej pa ntawd.
Tibneeg tsis hais ib tug twg, ib lub zos twg, lossis ib lub koom haum nom tswv twg yeej muab tej dej qias neeg, tej tshuaj kho mob thiab tej tshuaj ua liaj teb, tej roj hmab, thiab lwm yam uas tsis huv hliv thiab pov rau hauv hiavtxwv tas li. Phau ntawv Encyclopedia of Marine Science hais tias: “Tej uas xuam tsis huv no lom tau tej ntses thiab tej nroj tsuag hauv hiavtxwv, tsis tas li ntawd xwb, tseem lom tau cov tibneeg uas noj tej ntawd thiab.”
Tshuav tsis ntev xwb yuav tsis muaj dej ntshiab los siv los haus lawm. Tus yawg Askiv uas tshawb txujci hu ua Robin McKie ceeb toom tias: “Lub ntiajteb yuav tsis muaj dej txaus siv txaus haus rau txhua leej txhua tus lawm.” Tej nom tswv lees tias neeg yog tus tsim qhov teeb meem no thiab yog ib qho teeb meem uas loj kawg nkaus.
XWM TXHEEJ PHEM. Thaum muaj cua daj cua dub, khaub zeeg cua, thiab av qeeg, yeej ua tau dej nyab, toj pob, thiab lwm yam xwm txheej phem. Thaum muaj tej xwm txheej no, yeej ua rau coob leej ntau tus raug ploj tuag lossis raug mob thiab kuj ua rau tej vaj tse puam tsuaj tag. Lub koom haum hu ua U.S. National Aeronautics and Space Administration hais tias yav tom hauv ntej tseem yimhuab yuav muaj “cua daj cua dub hlob heev, tshav yuav kub heev, thiab av los yuav qhuav heev.’ Tej xwm txheej no puas yuav ua tau rau tibneeg tu noob nrho mus?
Tej zaum kuj muaj lwm yam xwm txheej phem koj pom uas hais tsis txog thiab. Txawm li ntawd los, yog koj pheej xav txog tej kev phem uas peb niaj hnub pom xwb, koj yuav tsis muaj kev cia siab rau yav tom hauv ntej. Cov uas mloog tej nom tswv thiab tej neeg tshawb txujci los kuj yuav tsis muaj kev cia siab li ntawd thiab. Zoo li tau hais hauv zaj dhau los, twb muaj coob tus uas nrhiav tau cov lus teb rau lawv tej lus nug txog lub ntiajteb thiab yav tom hauv ntej lawm. Lawv ho nrhiav tau qhovtwg los?