Nalakip sa pagpangbastos, ukon sexual harassment, ang bisan ano nga malaw-ay nga paggawi​—pati ang pagpangtsansing ukon paghambal sing binastos. Pero kon kaisa, mabudlay mahibaluan ang kinalain sang pagpanunlog, pagpa-flirt, kag pagpangbastos.

 Ano ang kinalain sini? Para mahibaluan mo, sabti ang  quiz parte sa sexual harassment.

 Masubo nga bisan estudyante ka pa lang ukon nagaobra na, mahimo mo maagihan ang pagpangbastos. Pero, kon subong pa lang may kompiansa ka na kag kahibalo ka na sang imo himuon, mahapos mo na lang ini atubangon sa imo ulubrahan sa ulihi. Kag mahimo nga mapauntat mo pa ang nagapangbastos nga mangbiktima sa iban!

 Mahimo gid nga indi ka pagbastuson kon nahibaluan mo kon ano ang pagpangbastos kag kabalo ka kon paano ini atubangon. Binagbinaga ang tatlo ka sitwasyon kag ang puede mo himuon.

 SITWASYON:

“Sa ulubrahan ko, pirme ako ginasilingan sang may edad na nga mga lalaki nga guapa kuno ako kag tani mas bata sila sing 30 anyos. Ginpalapitan pa ako sang isa sa ila kag ginsimhutan niya ang akon buhok!”​—Tabitha, 20.

 Puede nga pensaron ni Tabitha: ‘Kon pabay-an kag pasensiahan ko na lang ini, siguro mauntat man lang sia.’

 Kon ngaa mahimo nga indi ini epektibo: Suno sa mga eksperto, kon balewalaon sang biktima ang pagbastos sa iya, masami nga nagapadayon kag nagalala pa ini.

 Tilawi ini: Kalmado pero prangka nga hambala ang nagabastos sa imo nga indi mo gusto ang ginahambal ukon ginahimo niya. “Kon may magtsansing sa akon,” siling sang 22-anyos nga si Taryn, “ginahambalan ko sia nga indi na gid niya ini pagliwaton. Sa masami, nagakakibot ang lalaki nga hambalan mo sini.” Kon indi gihapon sia mag-untat, mangin mabakod kag indi magpadaug. Kon parte sa pagsunod sa mataas nga talaksan sa moral, ang Biblia naglaygay: “Mangin malig-on, hamtong, kag may kompiansa.”​—Colosas 4:​12, The New Testament in Contemporary Language.

 Ano ang himuon mo kon ginapahog ka sang nagabastos sa imo? Indi na magbato. Maghalin dayon kag mangayo sing bulig sa ginasaligan mo nga adulto.

 SITWASYON:

“Sang grade 6 ako, ginbutong ako sang duha ka babayi samtang nagalakat ako sa hallway. Ang isa sa ila tomboy, kag gusto niya nga makig-deyt sa akon. Nagbalibad ako pero adlaw-adlaw nila gihapon ako nga ginabastos. Isa ka bes, gintiklod pa gani nila ako sa dingding!”​—Victoria, 18.

 Puede nga pensaron ni Victoria: ‘Kon isugid ko sila, basi hunahunaon sang iban nga matalaw ako, ukon basi wala sing mapati sa akon.’

 Kon ngaa mahimo nga indi ini epektibo: Kon indi ka manugid, mahimo nga indi ka pag-untatan sang nagabastos sa imo kag himuon man niya ini sa iban.​—Manugwali 8:11.

 Tilawi ini: Mangayo sing bulig. Ang imo mga ginikanan kag mga manunudlo makabulig para mauntat ang pagpangbastos sa imo. Pero ano abi kon balewalaon lang ini sang ginsugiran mo? Tilawi ini: Sa kada bastuson ka, isulat ang mga detalye. Ilakip ang petsa, oras, kag kon diin ini natabo, pati ang ginhambal sang nagbastos sa imo. Dayon hatagi sing kopya ang imo ginikanan ukon manunudlo. Ginaserioso sang kalabanan ang reklamo kon nakasulat ini.

 SITWASYON:

“Nahadlok gid ako sa isa ka lalaki nga miembro sang football team. Mga 6.5 pies sia ka taas kag mga 135 ka kilo! Gusto gid niya nga ‘makuha ako.’ Halos adlaw-adlaw niya ako nga ginagamo—sa sulod sang isa ka tuig. Isa ka bes, kami lang nga duha sa classroom kag amat-amat sia nga nagpalapit sa akon. Nagdalagan ako dayon pagua.”​—Julieta, 18.

 Puede nga pensaron ni Julieta: ‘Amo gid sina ya ang mga lalaki.’

 Kon ngaa mahimo nga indi ini epektibo: Mahimo nga indi gid magbag-o ang nagabastos sa imo kon para sa tanan OK lang ang iya ginahimo.

 Tilawi ini: Indi ini pagyuhumyuhumi lang. Ipakita sa imo reaksion—pati sa ekspresyon sang imo guya—nga indi mo gusto ang pagbastos sa imo.

 MATUOD NGA HITABO 1:

“Indi ko gusto nga makasakit sa iban. Kon bastuson ako sang mga lalaki, ginasilingan ko sila nga untatan ini—pero daw indi ako serioso kag sa masami nagayuhum pa ako. Gani, abi nila nagapa-flirt ako.”—Tabitha.

•   Kon ikaw si Tabitha, ano ang himuon mo? Ngaa?

•   Ngaa mahimo magpensar ang nagapangbastos nga nagapa-flirt ka pa sa iya?

 MATUOD NGA HITABO 2:

“Nag-umpisa lang ato sang may ginhambal nga binastos ang pila ko ka klasmeyt nga lalaki sa P.E. Ginpabay-an ko lang ini sa sulod sang pila ka semana, pero naglala lang. Dayon, nagatupad na sila sa akon kag ginaagbayan ako. Ginatiklod ko sila pero ginasige nila gihapon. Sang ulihi, ginhatagan ako sang isa sa ila sing papel nga may nakasulat nga binastos. Ginhatag ko ini sa amon manunudlo. Gin-suspended sia sa eskwelahan. Narealisar ko nga dapat sa umpisa pa lang ginsugid ko na ini sa amon manunudlo!”—Sabina.

•   Sa banta mo, ngaa wala dayon nanugid si Sabina sa ila manunudlo? Husto bala ang iya desisyon? Ngaa?

 MATUOD NGA HITABO 3:

“Ginpalapitan sang isa ka lalaki ang akon utod nga si Greg sa CR. Nagpalapit gid ini sa iya kag nagsiling, ‘Haluki ako.’ Nangindi si Greg, pero wala nagahalin ang lalaki. Kinahanglan pa sia itiklod ni Greg.”—Suzanne.

•   Sa banta mo, biktima bala si Greg sang pagpangbastos? Ngaa?

•   Ano ayhan ang rason kon ngaa ang iban nga lalaki wala nagapanugid kon bastuson sila sang pareho nila nga lalaki?

•   Husto bala ang ginhimo ni Greg? Kon sa imo ato natabo, ano ang himuon mo?