•  Ang dapat mo mahibaluan

•  Ang puede mo himuon

•  Ang ginasiling sang mga ginikanan

 Sa pila ka kultura subong, ang mga kabataan suod sa ila mga ginikanan kag nagapangayo sila sing laygay sa ila. Pero sa iban nga kultura, ang mga kabataan nagapangayo sing laygay sa ila mga katubotubo.

 Kon ang mga bata nagapangayo sing laygay sa ila mga katubotubo, madula sang mga ginikanan ang ila awtoridad. Ang matuod, kon magtin-edyer na ining mga kabataan, mabatyagan sang mga ginikanan nga wala na sila sing kontrol sa ila kabataan. Indi ini katingalahan. Kon ang upod pirme sang mga bata mga kaedad nila, daw pareho lang nga sila ang nagapadaku sa isa kag isa imbes nga ang ila mga ginikanan.

 Ngaa mas madali magsuod ang mga bata sa ila mga kaedad sangsa ila mga ginikanan? Binagbinaga ang masunod nga mga rason.

•   Eskwelahan. Kon ang upod pirme sang mga bata mga kaedad nila, nagasuod sila kag mahimo mas pabaloran nila kon ano ang isiling sang ila mga kaedad sangsa ila mga ginikanan. Mas nagalala pa gid ini kon ang mga bata magtin-edyer na.

•   Talagsa lang nagaupdanay. Sa kalabanan nga pamilya, pag-abot sang mga bata sa balay wala sing tawo, kay posible nagaobra ang isa ukon ang duha ka ginikanan.

•   Kalibutan sang mga pamatan-on. Kon magtin-edyer na ang mga bata, may “kalibutan” na sila nga ila. Kag naghimo sila sing patakaran kon paano mamayo, maghambal, kag maghulag. Mas importante pa sa ila kon ano ang ihambal sang ila mga kaedad sangsa kon ano ang pagtan-aw sang ila mga ginikanan.

•   Negosyo. Ang kalabanan nga produkto kag mga kalingawan gindesinyo sang mga negosyante para gid sa mga pamatan-on. Bangod sini, mas nabudlayan na gid ang mga ginikanan sa pag-intiende sa ila kabataan. “Kon madula ang kalibutan sang mga pamatan-on,” siling ni Dr. Robert Epstein, “madamo sa sining dalagku nga negosyo ang maputo dayon.” a

•   Pabakura ang imo kaangtanan sa imo bata.

   Ang Biblia nagasiling: “Ining mga sugo nga ginahatag ko sa inyo subong dapat huptan ninyo sa inyo tagipusuon, kag ipatudok ninyo ini sa inyo anak kag ihambal ninyo ini kon nagapungko kamo sa inyo balay kag kon nagalakat kamo sa dalan kag kon nagahigda kamo kag kon magbangon kamo.”—Deuteronomio 6:6, 7.

   Ang mga kaedad sang imo bata puede niya mangin abyan, pero indi sila makahatag sing giya nga mahatag mo bilang ginikanan. Pero may maayo nga balita: Suno sa mga eksperto, ginatahod sang kalabanan nga kabataan kag tin-edyer ang ila mga ginikanan kag gusto nila nga pahamut-an sila. Kon suod kamo sang imo kabataan, mas mamati sila sa imo sangsa ila mga kaedad.

   “Dapat may ginahimo ka kada adlaw upod sa imo kabataan, pareho sang pagluto, pagpaninlo, kag bisan sang paghimo sing asaynment. Upod kamo nga maghampang sing games, magtan-aw sing pelikula ukon TV. Indi ka maghunahuna nga ang kinahanglan lang sang imo bata ‘quality time’ ukon diutay lang nga tion. Indi ka mangin suod sa imo bata kon diutay lang nga tion ang ginahatag mo para sa iya.”—Lorraine.

•   Buligi ang imo bata nga makig-abyan man sa iban indi lang sa iya mga kaedad.

   Ang Biblia nagasiling: “Ang kabuangan yara sa tagipusuon sang bata.”—Hulubaton 22:15.

   Ang pila ka ginikanan nanamian nga ang ila bata madamo sing abyan. Pero bisan pa madamo sing abyan ang bata nga kaedad niya, kinahanglan man niya sing mga abyan nga lainlain ang edad para mabuligan sia nga maghamtong. Ang iya mga kaedad indi makahatag sing giya kag direksion nga kinahanglan niya. Ang mahigugmaon nga mga ginikanan lamang ang makahatag sini.

   “Ang mga kaedad sang bata mahimo may nahibaluan sa pila ka butang, pero wala pa sila sing mga ikasarang sa pagpangabuhi, eksperiensia, kag kaalam nga makabulig sa iban nga pamatan-on sa paghimo sing maayo nga mga desisyon. Kon ang mga pamatan-on nagasunod sa paggiya sang ila mga ginikanan, magauswag sila kag magahamtong suno sa ila edad.”—Nadia.

•   Maghatag sing maalamon nga giya.

   Ang Biblia nagasiling: “Ang tawo nga nagaupod sa maalamon mangin maalamon man.”—Hulubaton 13:20.

   Bisan daku na ang imo kabataan, makabenepisyo gihapon sila sa pagpakig-upod sa imo. Mangin maayo nga halimbawa sa ila.

   “Ang pinakamaayo nga halimbawa nga sundon sang mga kabataan amo ang ila mga ginikanan. Kon ang kabataan gintudluan nga pabaloran kag tahuron ang ila ginikanan, sundon nila ang ila mga ginikanan pagdaku nila.”—Katherine.