Sin-o si Jehova?

I-PLAY

Sin-o si Jehova?

Ang sabat sang Biblia

Si Jehova amo ang matuod nga Dios sa Biblia, ang Manunuga sang tanan nga butang. (Bugna 4:11) Ang mga propeta nga sanday Abraham kag Moises nagsimba sa iya, kag pati man si Jesus. (Genesis 24:27; Exodo 15:1, 2; Juan 20:17) Sia ang Dios, indi lamang sang isa ka grupo sang mga tawo, kundi sang “bug-os nga duta.”—Salmo 47:2.

Ang Jehova amo ang pinasahi nga ngalan sang Dios nga mabasa sa Biblia. (Exodo 3:15; Salmo 83:18) Naghalin ini sa Hebreo nga tinaga nga nagakahulugan “mangin amo,” kag madamo nga iskolar ang nagasiling nga ini nga ngalan nagakahulugan sing “Ginapahanabo Niya nga Mangin Amo.” Ini nga kahulugan bagay gid kay Jehova bilang Manunuga sang tanan nga butang kag Manugtuman sang iya katuyuan. (Isaias 55:10, 11) Ginabuligan man kita sang Biblia nga makilala ang Persona sa likod sang ngalan nga Jehova, ilabi na ang iya panguna nga kinaiya nga gugma.—Exodo 34:5-7; Lucas 6:35; 1 Juan 4:8.

Ang ngalan nga Jehovah amo ang Ingles nga translation sang ngalan sang Dios sa Hebreo—ang apat ka letra nga יהוה (YHWH), nga ginatawag man nga Tetragrammaton. Wala mahibaluan kon ano ang eksakto nga pagmitlang sadto sa Hebreo sang ngalan sang Dios. Pero, ang “Jehovah” madugay na nga ginagamit sa Ingles, kag una ini nga naggua sa translation sang Biblia ni William Tyndale sang 1530. a

Ngaa wala nahibaluan kon paano ginamitlang ang ngalan sang Dios sa dumaan nga Hebreo?

Ang dumaan nga Hebreo puro lang katingog (consonant) kag wala sing patingog (vowel). Ang mga bumalasa nga makahambal sang Hebreo kabalo kon paano ini mitlangon. Pero, sang natapos ang Hebreo nga Kasulatan (“Daan nga Katipan”), ginsunod sang iban nga Judiyo ang disparatis nga indi pagmitlangon ang personal nga ngalan sang Dios. Kon ginabasa nila ang kasulatan nga nagalakip sang ngalan sang Dios, ginaislan nila ini sang ekspresyon pareho sang “Ginuo” ukon “Dios.” Sa pagligad sang ginatos ka tuig, ini nga disparatis naglapta kag wala na nabal-an kon paano ginamitlang sadto ang ngalan sang Dios. b

Para sa iban, ginamitlang ini nga “Yahweh,” pero lain naman ang pagmitlang sang iban. Ang isa ka Dead Sea Scroll nga may bahin sang Levitico sa Griego nagbadbad sang ngalan sang Dios sing letra por letra nga Iao. Ang Griego nga mga manunulat sadto nagasiling nga ginamitlang man ini nga Iae, I·a·beʹ, kag I·a·ou·eʹ, pero indi gihapon mapamatud-an nga amo gid ini ang pagmitlang sadto sa dumaan nga Hebreo. c

Sayop nga mga pagpati parte sa ngalan sang Dios sa Biblia

Sayop nga pagpati: Ini nga ngalan gindugang lang sang mga translation nga may “Jehova.”

Ang matuod: Ang ngalan sang Dios sa Hebreo sa porma nga Tetragrammaton makita sing mga 7,000 ka beses sa Biblia. d Sa kalabanan nga translation, hungod nga ginkuha ang ngalan sang Dios kag gin-islan ini sang titulo pareho sang “Ginuo.”

Sayop nga pagpati: Indi kinahanglan sang Labing Gamhanan nga Dios ang isa ka pinasahi nga ngalan.

Ang matuod: Ang mga manunulat sang Biblia gingiyahan sang Dios nga isulat ang iya ngalan sing linibo ka beses, kag ginsugo niya ang mga nagasimba sa iya nga tawgon sia sa iya personal nga ngalan. (Isaias 42:8; Joel 2:32; Malaquias 3:16; Roma 10:13) Ginpakamalaut pa gani sang Dios ang butig nga mga propeta nga nagapadihot para malimtan sang mga tawo ang iya ngalan.—Jeremias 23:27.

Sayop nga pagpati: Dapat dulaon ang ngalan sang Dios sa Biblia, base sa tradisyon sang mga Judiyo.

Ang matuod: May pila gid man ka Judiyo nga mga escriba nga wala nagmitlang sa ngalan sang Dios. Pero wala nila ini gindula sa ila mga kopya sang Biblia. Dugang pa, indi gusto sang Dios nga sundon naton ang mga tradisyon sang tawo nga supak sa iya mga sugo.—Mateo 15:1-3.

Sayop nga pagpati: Ang ngalan sang Dios indi dapat paggamiton sa Biblia kay indi mapat-od ang eksakto nga pagmitlang sini sa Hebreo.

Ang matuod: Ini nga pangatarungan nagapakita nga gusto sang Dios nga palareho ang pagmitlang sang mga tawo sa iya ngalan bisan pa sarisari ang ila lenguahe. Pero, ginapakita sang Biblia nga ang mga nagasimba sa Dios sadto nga sarisari ang lenguahe, nagamitlang sang mga ngalan sa sarisari man nga paagi.

Halimbawa, binagbinaga ang parte sa isa ka hukom sang mga Israelinhon nga si Josue. Ang mga Cristiano sang unang siglo nga nagahambal sing Hebreo mahimo magmitlang sang iya ngalan subong Yehoh·shuʹaʽ, samtang ang mga Griego naman mahimo magmitlang sini nga I·e·sousʹ. Makita sa Biblia ang Griego nga translation sang ngalan ni Josue sa Hebreo, kag ginapakita sini nga ginagamit sang mga Cristiano sadto ang kinaandan nga pagmitlang sang mga ngalan sa ila lenguahe.—Binuhatan 7:45; Hebreo 4:8.

Ini nga prinsipio mahimo man masunod sa pag-translate sa ngalan sang Dios. Magluwas sa pagpat-od sang eksakto nga pagmitlang sini, mas importante nga ang ngalan sang Dios ibutang sa husto nga lugar sini sa Biblia.

a Gingamit ni Tyndale ang ngalan nga “Iehouah” sa iya translation sang una nga lima ka libro sang Biblia. Samtang nagabag-o ang Ingles nga lenguahe sa pagligad sang panahon, nagbag-o man ang panigbato (spelling) sang ngalan sang Dios. Halimbawa, sang 1612, gingamit ni Henry Ainsworth ang ngalan nga “Iehovah” sa pagbadbad niya sang Salmo. Sang ginrebisar ini sang 1639, gingamit niya ang ngalan nga “Jehovah.” Sang 1901, gingamit man sang mga translator sang Biblia nga American Standard Version ang ngalan nga “Jehovah” sa mga teksto diin makita ang ngalan sang Dios sa Hebreo.

b Ang New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, pahina 883-884, nagasiling: “Wala madugay sa tapos sang Pagtapok, ang ngalan nga Yahweh amat-amat nga ginkabig nga tuman ka sagrado, amo nga gin-islan nila ini sing ADONAI ukon ELOHIM.”

c Para sa dugang nga impormasyon, tan-awa ang apendise A4, “Ang Ngalan sang Dios sa Hebreong Kasulatan,” sa Bag-ong Kalibutan nga Badbad sang Balaan nga Kasulatan.

d Tan-awa ang Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, pahina 523-524.