Nahibaluan Mo Bala?

Ngaa 30 ka bilog nga pilak ang gintanyag kay Judas agod itugyan niya si Jesus?

Sang nagkadto si Judas sa puno nga mga saserdote agod hibaluon kon pila ang mabaton niya kon itugyan niya si Jesus sa ila, gintanyagan sia sing “katluan ka bilog nga pilak.” (Mateo 26:14, 15) Ginapakita sini nga bili ang ila kaugot kag tuman nga pagpakanubo kay Jesus.

Mahimo nga mga siklo nga pilak ang ginatumod diri. Amo ini ang kuarta sang mga Judiyo sang una. Ano ang mabakal sang 30 ka siklo? Suno sa Kasuguan nga ginhatag paagi kay Moises, amo ini ang bili sang isa ka ulipon. Makabakal man ini sing isa ka puna nga duta.​—Exodo 21:32; Mateo 27:6, 7.

Sang ginpangayo ni manalagna Zacarias sa di-matutom nga mga Israelinhon ang iya suhol para sa iya pagbantay sa katawhan sang Dios, gintimbangan nila sia sing “katloan ka bilog nga pilak.” Isa ini ka buhat sang pagpakanubo kag hungod nga pagpakahuya sa manalagna sang Dios, kay ginapakita sini nga para sa ila isa lamang ka ulipon si Zacarias. Gani, ginsugo ni Jehova nga Dios si Zacarias: “‘Ipilak ini sa maninihon’​—ang maayo nga bili nga ginpabili nila sa akon.” (Zacarias 11:12, 13) Ang pagtuman ni Zacarias sa sini nga sugo nagapahanumdom sa aton sa pagahimuon ni Judas sa kuarta nga iya nabaton sa iya pagtugyan sa Isa nga gintangdo ni Jehova subong manugbantay sang Israel.​—Mateo 27:5.

Ano ang “sulat sa pagbulagay” nga ginsambit sa Biblia?

Ang Kasuguan nga ginhatag paagi kay Moises nagsiling: “Kon ang isa ka lalaki magpangasawa sa isa ka babayi, kag magpakasal sa iya, niyan kon indi ang babayi makapahamuut sa iya mga mata bangud nga nasapwan niya sa iya ang butang nga makahuluya, kag sia magsulat sa iya sing sulat sa pagbulagay kag ihatag ini sa kamut sang babayi kag pahalinon sia sa iya balay.” (Deuteronomio 24:1) Ano ang katuyuan sini? Wala ginsambit sa Biblia kon ano ang nasulat sa sini nga kasulatan, apang pat-od gid nga para ini sa kaayuhan kag pag-amlig sa kinamatarong sang ginbulagan nga babayi.

Sang 1951-1952, madamo nga dumaan nga mga butang ang nakit-an sa mga kueba sa aminhan sang Wadi Murabbaat, nga isa ka nagmala nga suba sa desyerto sang Judea. Lakip sa madamo nga sinulatan nga nakita didto amo ang isa ka sulat sa pagbulagay nga nasulat sa Aramaiko kag napetsahan sing 71 ukon 72 C.E. Ginasambit sa sini ang natabo sang petsa uno sa bulan sang Marheshvan, sa ikan-om nga tuig sang pagribok sang mga Judiyo batok sa Roma. Si Jose nga anak ni Naqsan, nga taga-Masada, nakigbulag kay Miriam nga anak ni Jonatan nga taga-Hanablata. Hilway na sia sa pagpamana sa bisan sin-o nga Judiyo nga maluyagan niya. Gin-uli ni Jose ang dote ni Miriam kag ginbayaran sia sing apat ka pilo sa tanan niya nga pagkabutang nga naguba. Ang kasulatan ginpirmahan mismo ni Jose kag sang tatlo ka testigo nga sanday Eliezer nga anak ni Malka; Jose nga anak ni Malka; kag Eleazar nga anak ni Hanana.

[Piktyur sa pahina 25]

Mga kueba sa Wadi Murabbaat

[Piktyur sa pahina 25]

Sulat sa pagbulagay nga napetsahan sing 71/​72 C.E.

[Mga Credit Line sang piktyur sa pahina 25]

Caves: Todd Bolen/​Bible Places.com; certificate: Clara Amit, Courtesy of the Israel Antiquities Authority