SANG natawo ako sang Marso 1930, napalibutan ako sang akon mga paryente kag mga abyan nga matutom kay Jehova. Didto ini sa baryo nga ­Namkum­ba, malapit sa siudad sang Li­long­we, sa pungsod nga ginatawag na karon nga Malawi. Sang 1942, gindedikar ko ang akon kabuhi sa Dios kag ginbawtismuhan sa isa sa matahom nga mga suba. Sa sulod sang 70 ka tuig, ginpanikasugan ko nga sundon ang ginpalig-on ni apostol Pablo kay Timoteo, nga “ibantala ang pulong; mangin masako ka sa sini sa maayo nga panahon kag sa mabudlay nga panahon.”—2 Tim. 4:2.

Napukaw ang akon handum nga alagaron sing bug-os tion si Jehova sang si Nathan H. Knorr kag si Milton G. Hen­schel una nga nagduaw sa Malawi sang 1948. Nanamian ako manumdom sang makapalig-on nga mga komento sadtong mga representante halin sa ulong talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa bug-os nga kalibutan sa Brooklyn, New York. Ang pila sa amon nga 6,000 nagatindog sa lutak samtang nagapamati sing maayo sa makapalig-on nga pamulongpulong ni Utod Knorr nga, “Permanente nga Gobernador sang Tanan nga Pungsod.”

Sang nakilala ko si Li­dasi, isa ka matahom nga utod, nga pareho ko man nga nagdaku sa pamilya sang mga Saksi ni Jehova, nahibaluan ko nga tulumuron man gali niya ang bug-os tion nga pag-alagad. Nagpakasal kami sang 1950, kag sang 1953 duha na ang amon bata. Bisan pa may dugang kami nga responsibilidad nga saguron sila, namat-od kami nga magregular payunir ako. Duha ka tuig sang ulihi, nangin espesyal payunir ako.

Wala magdugay, ginhatagan ako sing pribilehiyo nga magduaw sa mga kongregasyon subong manugtatap sa sirkito. Nahimo ko ini nga hilikuton bangod sa bulig ni Li­dasi, kag naatipan ko man ang akon pamilya sa materyal kag espirituwal. * Pero handum gid namon nga duha nga makasulod sa bug-os tion nga pag-alagad. Paagi sa maayo nga pagplano kag sa kooperasyon sang amon kabataan, nakasulod sa bug-os tion nga pag-alagad si Li­dasi sang 1960.

Nalipay kami sa sining maayo nga panahon samtang nagaalagad sa mga kauturan sa nagkalainlain nga kongregasyon. Ang amon asaynment naglakip sa matahom nga ­Mulan­je Moun­tains sa bagatnan asta sa malinong nga mga baybayon sang ­Lake Malawi, sa halos bug-os nga nasidlangan sang pungsod. Padayon nga nagadamo ang mga manugban tala kag kongregasyon sa mga sirkito nga amon gin-alagaran.

Sang 1962, nalipay kami sa pagtambong sa “Maisugon nga mga Ministro” Distrito nga Asembleya. Sa paghinumdom, ini nga mga okasyon sa espirituwal amo gid ang amon kinahanglanon sa Malawi para makahanda sa mabudlay nga mga tion sa unahan. Sang masunod nga tuig, nagduaw liwat si Utod Hen­schel sa Malawi kag ang pinasahi nga kombension sa gua sang siudad sang Blan­tyre gintambungan sang mga 10,000. Ining makapalig-on nga kombension amo ang nagpabakod sa amon nga maatubang ang magaabot nga mga pagtilaw.

Naeksperiensiahan sang mga Saksi sang 1964 ang grabe nga pagtilaw kay indi sila makigbahin sa pulitika. Bangod sa paghingabot, sobra sa 100 ka Kingdom Hall kag sobra sa 1,000 ka balay sang mga Saksi ang ginguba. Pero nakapadayon pa kami sa amon hilikuton nga paglakbay asta nga gindumilian sang gobierno sang Malawi ang mga Saksi sang 1967. Ginkumpiskar ang propiedad sang sanga sa Blan­tyre, ginpagua sa pungsod ang mga misyonero, kag madamo nga lokal nga mga Saksi ang ginpriso, lakip kami ni Li­dasi. Sang ginbuy-an kami, tago nga nagpadayon kami sa nagalakbay nga hilikuton.

Isa ka adlaw sang Oktubre 1972, mga isa ka gatos ka katapo sang militante sa pulitika nga ginatawag nga Malawi ­Youth ­League ang nagkadto sa balay. Pero isa sang ila kaupod ang nag-una kag ginsilingan kami nga manago kay plano nila nga patyon ako. Ginsilingan ko ang akon asawa kag kabataan nga manago sa kasagingan. Nagsaka dayon ako sa daku nga paho kag nakita ko ang pagguba sang amon balay kag mga kagamitan.

Samtang nagagrabe ang paghingabot sa Malawi, linibo kami nga nagpalagyo sa pungsod. Nag-istar kami sa ref­u­gee ­camp sa nakatundan sang Mo­zam­bique asta sang Hunyo 1974. Sini nga tion, gin-asayn kami ni Li­dasi nga mangin espesyal payunir sa Dó­mu­e, Mo­zam­bique, malapit sa dulunan sang Malawi. Nag-alagad kami didto asta sang 1975, sang nangin independiente ang Mo­zam­bique sa Portugal. Nian upod sa iban nga Saksi, ginpilit kami nga pabalikon sa Malawi kag sa mga naghingabot sa amon.

Sang nakabalik kami sa Malawi, gin-asayn ako nga magduaw sa mga kongregasyon sa kapital nga siudad, ang Li­long­we. Bisan pa sang paghingabot kag tanan nga kabudlayan, nagdamo ang kongregasyon sa mga sirkito nga gin-alagaran namon.

Isa ka bes, nakakadto kami sa lugar nga may miting sa pulitika. Nahibaluan sang pila ka miembro sang partido nga mga Saksi ni Jehova kami, kag ginpapungko nila kami upod sa mga pamatan-on nga miembro sang grupo sa pulitika nga ginatawag  Malawi ­Young Pi­o­neers. Hanuot kami nga nangamuyo para sa bulig kag panuytoy ni Jehova sa sining makatalagam nga kahimtangan. Sang natapos ang miting, ginsakit nila kami. Ang isa ka tigulang nga babayi nagdalagan sa amon kag nagsinggit: “Pabay-i sila! Hinablos ko sia. Palakta na lang ninyo!” Ang nagadumala sang miting nagsiling: “Buy-i ninyo sila!” Wala kami kabalo kon ano ang ginapamensar sang babayi, kay indi man namon sia paryente. Pamatyag namon ginsabat ni Jehova ang amon pangamuyo.

Sang 1981 nakita kami liwat sang pila ka Malawi ­Young Pi­o­neers. Ginkuha nila ang amon bisikleta, dala, kinarton nga mga libro, kag mga ­file sang sirkito. Nakapalagyo kami sa balay sang gulang. Nangamuyo kami liwat parte sa natabo. Nabalaka kami kay ang tanan nga impormasyon yara sa ­file nga ginkuha nila. Sang gintan-aw sang ­Young Pi­o­neers ang mga ­file, nakita nila ang mga sulat nga ginpadala sa akon nga halin sa lainlain nga lugar sa Malawi. Hinadlukan sila, kay abi nila opisyal ako sang gobierno. Gani ginbalik nila ang tanan nga ila ginkuha sa lokal nga mga gulang.

Isa pa ka bes, nagtabok kami sa suba paagi sa sakayan. Ang tag-iya sang sakayan amo ang tsirman sang pulitika sa sina nga duog, gani namat-od sia nga pangitaan sang kard sang partido pulitika ang tanan nga pasahero. Samtang nagapalapit sia sa amon, nakilala niya ang kawatan nga ginapangita sang gobierno. Gulpi lang nagkinagubot amo nga nauntat ang pagpangita sang kard. Nabatyagan ­namon liwat ang mahigugmaon nga pagsakdag ni ­Jehova.

Sang Pebrero 1984, nagapakadto ako sa Li­long­we para magpadala sang mga report sa sanga talatapan sa Zam­bia. Ginpadulog ako sang pulis kag gin-usisa ang akon bag. May nakita sia nga literatura sa Biblia, gani gindala niya ako sa presinto kag ginbakol. Gingapos niya dayon ako kag ginsulod sa selda upod sa mga kawatan.

Sang masunod nga adlaw, ginsaylo ako sang hepe sang pulis sa pihak nga kuarto, kag may ginsulat sia: “Ako, si Tro­phim R. Nsom­ba, nag-untat na subong Saksi ni Jehova para mahilway.” Nagsabat ako: “Indi lang ako handa nga magpagapos kundi handa man ako nga mapatay. Saksi ni Jehova gihapon ako.” Wala ko ini ginpirmahan. Naakig ang hepe, kag ginsumbag niya sing todo ang lamesa amo nga nagkadto dayon ang pulis sa pihak nga kuarto para tan-awon kon ano ang natabo. Ginsilingan sia sang hepe: “Indi magpirma ini nga tawo nga mauntat na sia sa pagpanaksi. Papirmahon naton sia nga isa sia ka Saksi ni Jehova, kag ipagapos naton sia sa Li­long­we.” Nagapalibog ang akon pinalangga nga asawa kon ano ang natabo sa akon. Apat ka adlaw sang ulihi, may pila ka utod nga nagsugid sa iya kon diin ako.

Gintratar ako sing maayo sa presinto sa Li­long­we. Ang hepe nagsiling: “Ari ang isa ka pinggan nga kan-on kay gingapos ka bangod sa Pulong sang  Dios. Ang iban diri mga kawatan.” Ginpadala niya dayon ako sa Ka­che­re Pris­on, kag napriso ako didto sing lima ka bulan.

Nalipay ang warden sina nga prisuhan nga ginbutang ako didto; luyag niya nga mangin “pastor” ako sang prisuhan. Ginpahalin niya ang pastor didto, kag ginsilingan: “Indi ko luyag nga magtudlo ka diri liwat sang Pulong sang Dios, kay ginpriso ka bangod nangawat ka sa imo simbahan!” Gani ginhatagan ako sing responsibilidad nga magtudlo sang Biblia kada semana sa mga miting nga ginahiwat para sa mga priso.

Sang ulihi, naglala ang kahimtangan. Gin-usisa ako sang mga opisyal sang prisuhan kon pila ang mga Saksi sa Malawi. Sang wala ko sila masabat suno sa ila ginapaabot, ginbakol nila ako tubtob malipong. Isa ka bes, luyag nila mahibaluan kon diin ang aton ulong talatapan. Siling ko, “Mahapos ang inyo pamangkot, kag sugiran ko kamo.” Nalipay ang mga pulis kag ginpaandar nila ang ila ­tape re­cord­er. Ginpaathag ko sa ila nga ang ulong talatapan sang mga Saksi ni Jehova ginlaragway sa Biblia. Nakibot sila, kag namangkot, “Diin sa Biblia?”

“Sa Isaias 43:12,” sabat ko. Gintan-aw nila ini kag ginbasa sing maayo: “‘Kamo ang akon mga saksi,’ siling ni Jehova, ‘kag ako ang matuod nga Dios.’” Tatlo ka beses nga ginbasa nila ini. Namangkot dayon sila: “Paano nga ang ulong talatapan sang mga Saksi ni Jehova yara sa Biblia kag indi sa Amerika?” Ginsilingan ko sila: “Nahibaluan man sang mga Saksi ni Jehova sa Amerika nga amo ini nga teksto ang nagalaragway sang ila ulong talatapan.” Bangod wala ko sila ginsugiran sang luyag nila mabatian, ginsaylo ako sa Dza­le­ka Pris­on, sa aminhan lang sang Li­long­we.

Sang Hulyo 1984, gin-upod ako sa 81 ka Saksi sa Dza­le­ka Pris­on. Didto, 300 ka priso ang nagaginutok, nga sa salog lang nagatulog. Sang ulihi, kami nga mga Saksi amat-amat nga nagtunga sa gamay nga mga grupo para binagbinagon ang lainlain nga teksto kada adlaw suno sa panugda sang tagsatagsa. Napalig-on gid kami sini.

Nian ginpain kami sang warden sa iban nga priso. Sekreto kami nga ginsilingan sang isa ka guardia: “Indi akig ang gobierno sa inyo. Ginpriso namon kamo bangod sa duha ka rason: Nahadlok ang gobierno nga patyon kamo sang ­Young Pi­o­neers, kag bangod nagabantala kamo parte sa manug-abot nga inaway, nahadlok ang gobierno nga malagyo ang ila mga soldado sa sina nga inaway.”

Sang Oktubre 1984, tanan kami ginbista. Tag-duha ka tuig ang sentensia sa kada isa sa amon. Ginbutang kami liwat upod sa mga indi Saksi. Pero may pahibalo ang warden sa tanan: “Wala nagapanigarilyo ang mga Saksi ni Jehova. Gani mga guardia, indi na sila pagpangayui sang sigarilyo kag pakuhaon sang baga para isindi sa inyo sigarilyo. Mga katawhan sila sang Dios! Ang tanan nga Saksi ni Jehova dapat hatagan sing pagkaon duha ka beses  kada adlaw, kay yari sila diri indi bangod sa krimen kundi sa ila mga pagpati sa Biblia.”

Nakabenepisyo pa gid kami bangod sang amon maayo nga reputasyon. Kon gab-i ukon tig-ululan, wala ginapagua ang mga priso. Pero ginatugutan kami nga magbiya sa bilding kag magkadto bisan diin. Nahibaluan nila nga indi kami malagyo. Ang matuod, sang kis-a nga nagbalatian ang guardia samtang nagabantay sia sa amon nga nagatrabaho sa gua sang prisuhan, gindala namon sia pabalik sa sulod para bulngon. Nahibaluan sang mga opisyal sang prisuhan nga masaligan kami. Gani bangod sa amon maayo nga paggawi, ginpakamaayo kami nga makita nga ginahimaya ang ngalan ni Jehova paagi sa mga baba sang nagdakop sa amon.—1 Ped. 2:12. *

Sang Mayo 11, 1985, nahilway ako sa Dza­le­ka Pris­on. Makalilipay gid nga makaupod liwat ang akon pamilya! Nagapasalamat kami kay Jehova sa iya bulig nga nahuptan namon ang integridad sa sining mabudlay nga mga kahimtangan. Parte sa sini, nagabatyag kami kaangay ni apostol Pablo sang nagsulat sia: “Mga kauturan, luyag namon nga mahibaluan ninyo ang kapipit-an nga naagihan namon . . . Indi gani kami sigurado kon malampuwasan namon yadto ukon indi. Abi namon ginpamatbatan na kami sing kamatayon. Apang natabo ini agod indi kami magsalig sa amon kaugalingon, kundi sa Dios nga nagabanhaw sang mga patay. Ginluwas niya kami sa katalagman sang kamatayon.”—2 Cor. 1:8-10.

Ang matuod, may mga tion nga daw indi kami makalampuwas. Pero pirme kami nagapangayo sing kaisog kag kaalam kay Jehova para mahuptan namon ang mapainubuson nga espiritu agod makapadayon kami sa pagdayaw sang iya halangdon nga ngalan.

Ginpakamaayo kami ni Jehova sa pag-alagad sa iya, sa maayo kag mabudlay man nga tion. Makalilipay makita ang sanga talatapan sa Li­long­we nga nahuman sang tuig 2000, kag subong man ang pagtukod sang masobra 1,000 ka bag-o nga Kingdom Hall sa bilog nga Malawi! Ini nga mga pagpakamaayo ni Jehova makapabakod gid sa espirituwal nga para sa amon ni Li­dasi, daw damgo lang ini! *