NATAWO ako sang 1926 sa Karítsa, isa ka gamay nga baryo sa Gresya, diin nagaistar ang akon mapisan nga mga ginikanan. Ikapito ako sa ila walo ka kabataan.

Isa ka tuig antes sini, nakilala sang akon mga ginikanan si John Papparizos, isa ka makugi kag palaistorya nga Estudyante sang Biblia, nga amo ang pagtawag sadto sa mga Saksi ni Jehova. Bangod sang husto nga pagpangatarungan ni John base sa Kasulatan, nagsugod sila sa pagtambong sa mga miting sang mga Estudyante sang Biblia sa amon baryo. Malig-on gid ang pagtuo ni Nanay kay Jehova nga Dios kag ginsugid niya sa iban ang parte sa sini kon may kahigayunan sia bisan pa indi sia kabalo magbasa kag magsulat. Pero nasandad si Tatay sa nakita niya nga kasaypanan sang iban amo nga nag-untat sia sa pagtambong sa Cristianong mga miting.

Ginatahod namon nga mag-ulutod ang Biblia pero daw ginpasulabi namon ang mga ginakawilihan sang mga pamatan-on. Sang 1939, sang nagsugod ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II sa Europa, may natabo sa amon baryo nga nagpakibot sa amon. Ang kaingod namon kag paryente nga si Nicolas Psarras, nga bag-o lang mabawtismuhan nga Saksi, ginpatawag nga magsoldado. Ang 20 anyos nga si Nicolas maisog nga nagsiling sa mga opisyal sang militar, “Indi ako puede mag-entra sa inaway bangod soldado ako sang Cristo.” Ginbista sia sa isa ka korte sang militar kag ginsentensiahan nga mapriso sing napulo ka tuig. Nakibot gid kami!

Sang 1941, sang nagsulod sa Gresya sa malip-ot nga tion ang Allied army, ginpagua si Nicolas sa prisuhan. Nagpauli sia sa Karítsa, kag kadamo gid sang ginpamangkot sa iya ang magulang ko nga si Ilias parte sa Biblia. Nanamian gid ako mamati sa  ila. Pagkatapos sini, kami ni Manong Ilias kag ang amon kamanghuran nga si Efmorfia nagtuon sa Biblia kag regular na nga nagtambong sa mga miting sang mga Saksi. Sunod nga tuig, gindedikar namon nga tatlo ang amon kabuhi kay Jehova kag nabawtismuhan kami. Sang ulihi, nangin matutom man nga mga Saksi ang apat pa namon ka utod.

Sang 1942, may siam ka pamatan-on sa Karítsa Congregation nga nagaedad sing 15 asta 25 anyos. Nahibal-an namon nga pagatilawan gid ang amon pagtuo. Para mangin malig-on, pirme kami nagatipon sa pagtuon sa Biblia, sa pagkanta sang mga ambahanon sa Ginharian, kag sa pagpangamuyo. Gani napabakod gid ang amon pagtuo.

Sang manugtapos na ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, nagrebelde sa gobierno ang mga komunista sa Gresya nga nagresulta sa inaway sibil. Ang komunista nga mga rebelde nagkadto sa mga kaumhan kag ginpilit ang mga tawo nga mag-upod sa ila. Sang nakalab-ot sila sa amon baryo, ginkidnap nila kami nga tatlo ka pamatan-on nga Saksi, upod ko si Antonio Tsoukaris kag si Manong Ilias. Nakiluoy kami kag nagpakilala nga mga Cristiano nga wala sing ginadampigan; pero ginpilit nila kami nga maglakat pakadto sa Mount Olympus, nga mga 12 ka oras halin sa amon baryo.

Ginsilingan kami sang isa ka komunista nga opisyal nga mag-upod sa nagapang-raid nga mga rebelde. Sang ginpaathag namon nga wala nagauyat sing armas ang matuod nga mga Cristiano, ginganoy kami sang akig nga opisyal pakadto sa isa ka heneral. Sang ginpaathag namon sa heneral ang amon panindugan, nagsiling sia, “Kon amo sina, isakay ninyo sa kabayo ang mga napilasan sa inaway kag dalha sa ospital.”

“Pero ano abi kon madakpan kami sang mga soldado sang gobierno?” siling namon. “Masal-an gid kami nga mga rebelde.” “Magdala na lang kamo sang pagkaon sa patag-awayan,” siling niya. “Pero ano abi kon makita sang isa ka opisyal nga may dala kami nga kabayo kag suguon kami nga dalhon ang mga armas sa patag-awayan?” siling namon. Madugay nga namensar ang heneral. Sang ulihi, nagsiling sia: “Magbantay na lang kamo sang mga karnero! Diri kamo tener sa bukid kag mag-atipan sang mga sapat.”

Gani samtang padayon ang inaway sibil, nagbantay kami nga tatlo sang mga karnero nga tugot sang amon konsiensia. Pagligad sang isa ka tuig, ginpapauli si Manong Ilias para atipanon ang amon balo nga iloy kay sia ang kamagulangan. Nagmasakit si Antonio kag ginbuy-an. Pero nabilin ako nga bihag.

Malapit na makibon sang mga soldado sang Gresya ang mga komunista. Ang grupo nga nagbihag sa akon nagpalagyo sa kabukiran pakadto sa Albania. Sang malapit na kami sa dulunan, ara na sa palibot namon ang mga soldado. Nagsinalasala ang mga rebelde kag nagpinalagyo. Nanago ako sa natumba nga puno sang kahoy, kag amo ini ang hitabo nga ginsambit ko sa umpisa, sang nakita ako sang mga soldado.

Sang ginsugiran ko ang mga soldado nga bihag ako sang mga komunista, gindala nila ako sa kampo sang militar malapit sa Véroia, ang siudad sang  Berea nga ginsambit sa Biblia. Ginsugo ako nga magkutkot sang trinsera para sa mga soldado. Sang nangindi ako, ginmando sang opisyal didto nga dalhon ako sa ginakahadlukan nga isla sang mga priso sa Makrónisos (Makronisi).

Ang Makrónisos isa ka mamingaw kag kigas nga isla sa baybayon sang Attica nga mga 50 ka kilometro ang kalayuon sa Athens. Ang kalabaon sini nga isla 13 ka kilometro kag ang pinakamalapad nga bahin sini 2.5 ka kilometro. Pero, sugod sang 1947 asta 1958, gindala diri ang sobra 100,000 ka priso, lakip ang aktibo kag ginsumbong nga mga komunista, mga kontra-gobierno sang una, kag madamo nga matutom nga mga Saksi ni Jehova.

Sang mag-abot ako sang 1949, nagrupo na ang mga priso. Ginbutang ako sa grupo kaupod sang pila ka gatos ka lalaki nga indi estrikto nga ginabantayan. Mga 40 kami nga nagatulog sa duta sa sulod sang tolda nga para lang kuntani sa 10 ka tawo. Mabaho ang ginainom namon nga tubig kag kalabanan sang ginakaon namon lentehas kag talong. Nagapabudlay pa gid ang grabe nga yab-ok kag hangin. Maayo na lang kay indi kami naupod sa mga wala untat nga ginapabalikbalik sa paghakot sang mga bato. Ining mapintas nga silot nagdugmok sa lawas kag hunahuna sang madamo nga priso.

Isa ka adlaw, sang nagalakat ako sa higad sang baybay, nakilala ko ang pila ka Saksi halin sa iban nga grupo. Nalipay gid kami nga magkilit-anay! Gintinguhaan namon nga magtipon, pero nagahalong gid kami nga indi kami madakpan. Nagahalong man kami kon magpanaksi kami sa iban nga priso, kag ang pila sa ila nangin mga Saksi ni Jehova sang ulihi. Ang amon pagtipon, pagpanaksi, kag pagpangamuyo nagpabakod sa amon sa espirituwal.

Pagligad sang napulo ka bulan, ginhunahuna sang mga nagpriso sa akon nga masuksok na ako sang uniporme sang soldado. Sang nangindi ako, gindala nila ako sa kumandante. Gindaho ko sa iya ang ginsulat ko nga “Mangin soldado lamang ako sang Cristo.” Ginpahog ako sang kumandante kag ginpadala sa opisyal nga sunod sa iya, isa ka arsobispo sang Greek Orthodox Church nga nakasutana. Sang gingamit ko ang Kasulatan sa pagsabat sa iya mga pamangkot, akig sia nga nagsinggit: “Ibalik n’yo ini sia sa prisuhan. Nagbuang na sia!”

Pagkaaga, ginsugo ako liwat sang mga soldado nga magsuksok sang uniporme. Sang nangindi ako, gintapungol nila ako kag ginlampusan sang kahoy nga baston. Dayon gindala nila ako sa bululngan para tan-awon kon may bali ako kag ginganoy ako pabalik sa akon tolda. Adlaw-adlaw nila ini nga ginhimo sa akon sa sulod sang duha ka bulan.

Wala gid ako magkompromiso, gani lain naman ang ginhimo sang mga soldado. Ginbaklid nila ako kag tudotudo nga ginbakol sing kalat ang akon dapadapa. Sa grabe nga kasakit nga nabatyagan ko, nadumduman ko ang ginsiling ni Jesus: “Malipayon kamo kon ginapakahuy-an kamo kag ginahingabot . . . Magkasadya kamo kag magkalipay, kay daku ang inyo padya sa langit, bangod amo man sina ang paghingabot nila sa mga manalagna nga nauna sa inyo.” (Mat. 5:11, 12) Pamatyag ko daw wala na ini katapusan, pero sang ulihi nalipong ako.

Nakabugtaw ako sa matugnaw katama nga selda nga wala sing pagkaon, tubig, ukon habol. Pero nakabatyag ako sing kalinong. Subong sang ginpromisa sang Biblia, “ang paghidait sang Dios” ‘nagbantay sang akon tagipusuon kag hunahuna.’ (Fil. 4:7) Masunod nga adlaw, ginhatagan ako sang mabuot nga soldado sing tinapay kag tubig kag sing madamol kag malaba nga dyaket. Ginhatag man sa akon sang isa pa ka soldado ang iya pagkaon. Bangod sini kag sa madamo pa gid nga paagi, nabatyagan ko ang pagpalangga kag pag-atipan ni Jehova.

Para sa awtoridad, isa ako ka rebelde nga indi gid mabag-o, gani gindala nila ako sa isa ka korte sang militar sa Athens. Ginsentensiahan ako nga mapriso sing tatlo ka tuig sa Yíaros (Gyaros), isa ka isla nga mga 50 ka kilometro halin sa sidlangan sang Makrónisos.

Ang prisuhan sa Yíaros isa ka human sa tisa nga bilding nga may sobra 5,000 ka priso nga kontra-gobierno. Ginpriso man diri kami nga pito ka Saksi ni Jehova bangod neutral kami nga mga Cristiano. Nagatipon kami nga pito sing tago para magtuon sa  Biblia bisan pa ginadumilian gid ini. Pirme man kami makabaton sang ginpasulod sing tago nga mga kopya sang Ang Lalantawan, kag ginakopya namon ini para gamiton sa amon pagtuon.

Isa ka adlaw, samtang nagatuon kami sing tago, nadakpan kami sang bantay kag ginpanguha niya ang amon mga literatura. Ginpatawag kami sa opisina sang ikaduha sa pinakamataas nga opisyal sang prisuhan, kag ginapaabot gid namon nga dugangan ang amon sentensia. Pero ginsilingan niya kami: “Kilala namon kamo, kag ginarespeto namon ang inyo panindugan. Masaligan namon kamo. Balik na kamo sa inyo trabaho.” Ginhatagan pa niya ang iban sa amon sing indi mabudlay nga trabaho. Nagpasalamat gid kami kay Jehova. Paagi sa amon katutom, madayaw namon sia bisan napriso kami.

May iban pa nga maayo nga resulta ang amon kalig-on. Sang natalupangdan sang isa ka propesor sa matematika ang amon maayo nga paggawi, nagpamangkot sia parte sa amon ginapatihan. Sang ginbuy-an na kami nga mga Saksi sang 1951, ginbuy-an man sia. Sang ulihi, nangin bawtismado sia nga Saksi kag nag-alagad sing bug-os tion.

Sang nakagua na ako, nagpauli ako sa akon pamilya sa Karítsa. Sang ulihi, nagsaylo ako sa Melbourne, Australia, pareho sang madamo ko nga kasimanwa. Diri ko nakilala si Janette, isa ka maayo nga Cristianong utod, kag nagpakasal kami. Ginpadaku namon ang amon bata nga lalaki kag tatlo ka bata nga babayi nga mangin mga Cristiano.

Sobra na ako 90 anyos subong kag nagaalagad gihapon bilang Cristianong gulang. Bangod sa mga samad ko sang una, kon kaisa nagapalanakit ang akon lawas kag tiil, ilabi na sa tapos magbantala. Pero determinado gihapon ako nga mangin ‘soldado sang Cristo.’—2 Tim. 2:3.