Ang malaria isa ka balatian nga ginadala sang parasito. Ang mga sintomas sini nagalakip sang hilanat, pagpalangurog, pagpalamalhas, pagsakit sang ulo, pagpalanakit sang lawas, paglingin sang ulo, kag pagsuka. Kon kaisa, ang mga sintomas mahimo magbalikbalik kada 48 asta 72 ka oras, depende sa sahi sang parasito kag kon daw ano kadugay nga may malaria ang tawo.

1. Ang mga parasito sang malaria—ang mga protozoan nga ginatawag Plasmodia—nagasulod sa dugo sang tawo paagi sa kagat sang lamok nga babayi nga Anopheles.

2. Ang mga parasito nagasulod sa atay sang tawo, diin nagadamo ini.

3. Kon magisi ang atay, nagagua ang mga parasito, kag nagakadto dayon sa pula nga selula sang dugo sang tawo. Nagapadayon diri sa pagdamo ang mga parasito.

4. Kon mabuka ang pula nga selula sang dugo, nagagua ang mga parasito, kag nagasulod ini sa iban pa nga pula nga selula sang dugo.

5. Ang siklo sang pagsulod sa pula nga selula sang dugo kag pagbuka sini nagapadayon. Mabatyagan sang tawo nga may malaria ang mga sintomas sini sa tagsa ka tion nga mabuka ang pula nga selula sang dugo.

Kon nagaistar ka sa lugar nga lapnag ang malaria . . .

• Maggamit sing muskitero. Dapat ini

  • mabutangan sing bulong nga pamatay sa insekto.

  • wala sing buslot ukon gisi.

  • naipit sing maayo sa banig.

• Esprehi sing pamatay insekto ang sulod sang balay.

• Kon posible, butangi sang iskren ang mga puertahan kag mga bintana, kag maggamit sing erkon kag bentilador, agod indi magtener ang mga lamok.

• Magsuksok sing malus-aw nga mga bayo nga nagatabon sa bug-os mo nga lawas.

• Kon posible, likawi ang mga lugar nga masiot diin madamo sing lamok, kag ang lugar nga may nagapundo nga tubig kay dira sila nagaitlog.

• Kon matapikan ka, magpabulong gilayon.

Kon nagaplano ka nga magkadto sa mga lugar nga lapnag ang malaria . . .

• Magkuha sing pinakaulihi nga impormasyon antes ka magbiyahe. Ang sahi sang malaria sa isa ka lugar mahimo nga lain sa iban nga lugar, kag ang epektibo nga bulong nagadepende kon ano ini nga sahi. Subong man, mas maayo nga makig-istorya sa imo doktor parte sa mga butang nga kinahanglan mo halungan may kahilabtanan sa imo kapagros.

• Kon yara ka na sa sina nga lugar, sunda ang mga panuytoy sa sini nga artikulo para sa mga nagaistar sa lugar nga lapnag ang malaria.

• Kon matapikan ka, magpabulong gilayon. Dumduma nga ang mga sintomas mahimo mabatyagan sa sulod sang isa asta apat ka semana sa tapos ka matapikan sang malaria.