Ano nga mga Pelikula ang Imo Tan-awon?

SINING nagligad nga mga dekada, nanuhaytuhay ang nangin reaksion sa maulag nga mga eksena, kasingki, kag mga pamuyayaw nga ginapakita sa pelikula ukon telebisyon. Ang iban nagasiling nga ang isa ka maulag nga eksena kalaw-ay gid, samtang ang iban naman nagapangatarungan nga artistiko ini. Ang iban nagainsister nga ang kasingki sa isa ka pelikula wala namunamu, samtang ang iban naman nagasiling nga may rason ini. Ang iban nagasiling nga ang pagsabtanay nga may pamuyayaw malaw-ay pamatian, samtang ang iban naman nagasiling nga amo ini ang matuodtuod nga nagakatabo. Ang malaw-ay sa isa ka tawo, ginatawag sang lain nga tawo nga kahilwayan sa paghambal. Para sa isa ka tawo nga nagapamati sa sining nagasumpakilay nga pagtamod, mahimo masiling sia nga indi importante kon ano ang itawag sa sini.

Apang importante ang kaundan sang pelikula. Nagakaigo gid nga kabalak-an ini, indi lamang sang mga ginikanan kundi sang tanan man nga nagapabalor sa mga talaksan sa moralidad. “Sa kada tion nga ginabalewala ko ang akon malain nga panagupnop tuhoy sa isa ka pelikula, kag pagkatapos ginadayon ko gid ang pagtan-aw sini, nagalalain gid ako paggua ko sa sinehan,” panganduhoy sang isa ka babayi. “Ginakahuya ko ang mga tawo nga naghimo sini nga pelikula, kag ginakahuya ko ang akon kaugalingon nga nagtan-aw ako sini. Daw subong bala nga nagnubo ang akon pagkatawo bangod nagtan-aw ako sini nga pelikula.”

Pagpahamtang sing mga Talaksan

Ang kabalaka karon sa kaundan sang pelikula indi na bag-o. Bisan sang una pa, nag-utwas na ang kinagamo bangod sang seksuwal nga mga eksena kag mga krimen nga ginpakita sa pelikula. Sang ulihi, sang katuigan 1930, isa ka kasuguan ang ginpatuman sa Estados Unidos nga nagalimite gid sang sarang mapakita sa mga pelikula.

Suno sa The New Encyclopædia Britannica, ining bag-o nga kasuguan para sa mga pelikula “sobra gid ka estrikto, nga nagadumili sang pagpagua sa telon sang halos tanan nga butang nga may kaangtanan sa eksperiensia sang normal kag hamtong na nga mga tawo. Gindumilian sini ang pagpakita sing ‘mailigbon nga mga eksena,’ kag indi gani mahimo patuhuyan ang pagpanghilahi, ginadilian nga sekso, pagpangsulay, kag ang paglugos luwas kon kinahanglanon gid ini sa istorya sang pelikula kag ang mga nagahimo sini ginasilutan sa katapusan sang pelikula.”

Tuhoy sa kasingki, ang mga pelikula “gindumilian nga ipakita ukon hambalan ang kinaandan nga mga  armas, ipakita ang mga detalye sang isa ka krimen, ang mga pulis ukon mga soldado nga nagatagumatayon sa mga kamot sang mga kriminal, patuhuyan ang sobra nga kapintas ukon pagpamatay, ukon gamiton ang pagpatay ukon paghikog luwas kon kinahanglanon gid ini sa istorya. . . . Indi gid dapat pakamatarungon ang krimen sa bisan ano nga kahimtangan.” Bilang sumaryo, ang kasuguan nagsiling nga “wala sing pelikula ang dapat himuon nga magapanubo sang mga talaksan sa moralidad sang mga tawo nga magatan-aw sini.”

Ang mga Pagdumili Ginbuslan sang mga “Rating”

Sang katuigan 1950, madamo nga prodyuser sa Holly­wood ang wala magsapak sa kasuguan tuhoy sa pelikula, kay gintamod nila ini nga lipas na. Busa, sang 1968, ini nga kasuguan gindula kag ginbuslan sang sistema sa pag-­rating. * Paagi sa sistema sa pag-­rating, ang isa ka pelikula mahimo nga wala na sing lipodlipod kon ano ang ipakita sini, apang dapat ipahibalo ini paagi sa isa ka simbulo agod mapaandaman ang publiko tuhoy sa “pang-adulto” nga kaundan sini. Suno kay Jack Valenti, nga nagpangalagad subong presidente sang Mo­tion Pic­ture Asso­ciation of Amer­ica sa halos apat ka dekada, ang tulumuron amo “ang paghatag sing abanse nga mga paandam sa mga ginikanan, agod makadesisyon sila kon ano nga mga pelikula ang tan-awon kag indi dapat tan-awon sang ila mga kabataan.”

Sang masugdan ang sistema sa pag-­rating, daw nabulwang ang nagapugong nga dam. Nagbaha ang kaulag, kasingki, kag pamuyayaw sa mga iskrip sang mga pelikula sa Holly­wood nga para sa tanan nga tawo. Ang bag-o nga kahilwayan nga ginhatag sa mga pelikula nagresulta sa higante nga mga balod nga indi mapunggan. Walay sapayan sini, bangod sa ­rating, mapaandaman gihapon ang publiko. Apang ginasugid gid bala sang ­rating ang tanan nga dapat mo mahibal-an?

Ang Indi Masugid sa Imo sang mga “Rating”

May panagupnop ang iban nga sa pagligad sang mga tinuig nangin lugak ang sistema sa pag-rating. Ang pagtuon sang ­Harvard ­School of Pub­lic ­Health nagapamatuod sa sina nga panagupnop, kay nasapwan sini nga ang mga pelikula nga ginakabig nga puede sa mga pamatan-on karon nagaunod sing kapin nga kasingki kag malaw-ay nga mga eksena kon ipaanggid sa nagligad lamang nga dekada. Naghinakop ang pagtuon nga ang “mga pelikula nga may pareho nga ­rating mahimo nga magkatuhay gid sa kadamuon kag sa sahi sang indi maayo nga mga eksena” kag ang “­rating nga ginabase sa edad wala nagahatag sing bastante nga impormasyon tuhoy sa kasingki, kaulag, pamuyayaw kag iban pa nga mga eksena.” *

Mahimo nga ang mga ginikanan nga nagapabaya lang sa ila mga kabataan sa pagtan-aw sing sine wala makahibalo kon ano ang ginakabig nga nagakaigo tan-awon karon. Halimbawa, ginlaragway sang isa ka kritiko sa pelikula ang bida sa isa ka pelikula nga gin-­rate sa Estados Unidos subong nagakaigo para sa mga tin-edyer. Sia “ang 17-anyos pagusto sa hulag nga babayi nga nagapahubog adlaw-adlaw, nagadroga, nagapawala sa magaris nga mga ­party kag agresibo nga nagapakighilawas upod sa isa ka lalaki nga bag-o lang niya makilala.” Kinaandan na ini nga sahi sang kaundan sang pelikula. Sa pagkamatuod, ang The Washington Post Magazine nagsiling nga ang pagpatuhoy sa ­oral ­sex daw “kinaandan na nga ginabaton” sa mga pelikula nga gina-­rate nga nagakaigo para sa mga tin-edyer. Maathag nga indi ang ­rating ang mangin basehan lamang sa pagtimbangtimbang sang kaundan sang isa ka pelikula. May mas maayo pa bala nga basehan?

“Dumti ang Malaut”

Ang sistema sa pag-­rating indi tal-us para sa nahanas sa Biblia nga konsiensia. Sa tanan nila nga mga desisyon—lakip ang may kaangtanan sa kalingawan⁠—​dapat iaplikar sang mga Cristiano ang laygay sang Biblia sa Salmo 97:10: “Dumti ang malaut.” Dapat pakalainon sang isa ka tawo nga nagadumot sa malaut ang kalingawan nga ginakangil-aran sang Dios.

Dapat maghalong ilabi na ang mga ginikanan tuhoy sa sahi sang mga pelikula nga ginatugot nila nga tan-awon sang ila mga kabataan. Indi maalamon nga indi man lang pag-usisaon ang ­rating sang pelikula. Mahimo gid nga ang isa ka pelikula nga nagakaigo kuno sa edad sang imo bata nagasakdag sa mga talaksan nga subong ginikanan wala nimo ginaugyunan. Wala nagakatingala sa sini ang mga Cristiano, kay ginbaton sang kalibutan  ang panghunahuna kag pagpanghulag nga nagasumpakil sa mga talaksan sang Dios. *—Efeso 4:17, 18; 1 Juan 2:15-17.

Apang, wala ini nagakahulugan nga malain ang tanan nga pelikula. Walay sapayan sini, nagakaigo gid nga maghalong. Bahin sini, ang Mayo 22, 1997 nga gua sang Awake! nagkomento sini: “Dapat timbangtimbangon sang tagsa ka indibiduwal ang mga butang kag maghimo sing mga desisyon nga magahatag sa iya sing matinlo nga konsiensia sa atubangan sang Dios kag sang tawo.”—1 Corinto 10:31-33.

Kon Paano Makakita sing Nagakaigo nga Kalingawan

Paano mapili sang mga ginikanan ang mga pelikula nga dapat tan-awon sang ila pamilya? Binagbinaga ang masunod nga mga komento sang mga ginikanan gikan sa bug-os nga kalibutan. Mahimo nga makabulig sa imo ang ila komento sa imo pagpangita sing maayo nga kalingawan para sa imo pamilya.—Tan-awa man ang kahon nga “Iban Pa nga mga Kalingawan,” sa pahina 14.

“Nagabuslanay kami sang akon asawa sa pag-upod pirme sa amon kabataan sa pagtan-aw sing sine sang magagmay pa sila,” siling ni Juan, nga taga-Espanya. “Wala gid sila nagatan-aw sing sine nga silahanon lamang ukon upod lamang sa ila mga masigkapamatan-on. Karon nga tin-edyer na sila, wala sila nagatan-aw sing sine sa una nga gua sini; sa baylo, ginapakamaayo namon nga maghulat anay sila tubtob mabasa namon ang komento sa sini sang mga kritiko ukon mabatian ang mga komento sang iban nga ginasaligan namon tuhoy sa pelikula. Nian, pagkatapos ini mahambalan subong isa ka pamilya nagadesisyon kami kon tan-awon namon ini nga pelikula.”

Ginapalig-on ni Mark, nga taga-Bagatnan nga Aprika, ang iya tin-edyer nga anak nga lalaki nga magkomento tuhoy sa pelikula nga nagagua sa mga sinehan. “Kami nga mag-asawa ang nagabukas sang paghambalanay, kag ginapamangkot namon sia kon ano ang iya opinyon sa pelikula,” siling ni ­Mark. “Paagi sa sini, mahibaluan namon ang iya panghunahuna kag makapangatarungan sa iya. Subong resulta, nasapwan namon nga mapili namon ang mga pelikula nga naluyagan namon tanan.”

Si Rogerio, nga taga Brazil, nagahinguyang man sing tion upod sa iya mga kabataan sa pagtimbangtimbang sa mga pelikula nga luyag nila tan-awon.  “Ginabasa ko sa ila ang ginasiling sang mga kritiko,” siling niya. “Ginaupdan ko sila sa balaligyaan sing video agod tudluan sila kon paano mahibaluan sa suludlan sang video ang indi nagakaigo nga pelikula.”

Napamatud-an ni Matthew, nga taga Britanya, nga mapuslanon gid kon hambalan upod sa iya mga kabataan ang mga pelikula nga luyag nila tan-awon. “Halin sang magagmay pa sila,” siling niya, “ginapaentra na namon ang amon mga kabataan sa paghambalanay tuhoy sa kaundan sang mga pelikula nga luyag namon tan-awon subong isa ka pamilya. Kon desisyon namon nga indi pagtan-awon ang isa ka pelikula, ginapaathag namon kon ngaa, sa baylo nga magsiling lamang nga indi.”

Dugang pa, nasapwan sang iban nga mga ginikanan nga makabulig kon mangusisa sila sa Internet tuhoy sa mga pelikula. May pila ka ­Web ­site nga nagahatag sing detalyado nga mga report tuhoy sa kaundan sang mga pelikula. Sarang ini magamit agod mahibaluan kon ano nga mga talaksan ang ginasakdag sang isa ka partikular nga pelikula.

Ang mga Benepisyo sang Isa ka Nahanas nga Konsiensia

Ang Biblia nagahambal tuhoy sa ila nga “paagi sa paggamit nahanas ang ila mga ikasarang sa paghantop nga makilala ang husto kag sayop.” (Hebreo 5:14) Sa amo, dapat mangin tulumuron gid sang mga ginikanan nga ipatudok sa ila mga kabataan ang mga talaksan nga magabulig sa ila sa paghimo sing maalamon nga mga desisyon kon may kahilwayan na sila sa pagpili sang ila kalingawan.

Madamo nga mga pamatan-on sa tunga sang mga Saksi ni Jehova ang nahanas gid sang ila mga ginikanan sa sining bahin. Halimbawa, si ­Bill kag si ­Cherie, sa Estados Unidos, nagaupod sa ila duha ka tin-edyer nga anak nga lalaki kon magtan-aw sila sing sine. “Paggua namon sa sinehan,” siling ni ­Bill, “masami namon ginahambalan subong pamilya ang sine nga natan-aw namon—kon ano nga mga prinsipio ang gintudlo sini kag kon bala nagaugyon kami ukon wala sa sini nga mga prinsipio.” Sa pagkamatuod, narealisar ni ­Bill kag ni ­Cherie nga dapat sila mangin mapilion. “Nagapamasabasa anay kami tuhoy sa isa ka partikular nga pelikula, kag wala kami mahuya nga maggua sa sinehan kon may yara ini malaw-ay nga kaundan nga wala namon ginalauman,” siling ni ­Bill. Paagi sa paglakip sa ila mga anak sa responsable nga paghimo sing mga desisyon, nagapati si ­Bill kag si ­Cherie nga ginabuligan nila ang ila mga anak sa pagpalambo sang ikasarang sa pagkilala kon ano ang husto kag sayop. “Maalamon sila magdesisyon kon ano nga mga pelikula ang tan-awon nila,” siling ni ­Bill.

 Kaangay ni Bill kag ni Cherie, madamo nga mga ginikanan ang nakabulig sa ila mga anak sa paghanas sang ila ikasarang sa paghantop kon tuhoy sa kalingawan. Matuod, madamo nga pelikula nga ginahimo sang industriya sang pelikula ang indi nagakaigo. Sa pihak nga bahin, kon ginatuytuyan sila sang mga prinsipio sang Biblia, makatigayon ang mga Cristiano sing maayo nga kalingawan nga mapuslanon kag makapaumpaw.

[Mga nota]

[Kahon/Mga retrato sa pahina 12]

“NAGADESISYON KAMI SUBONG ISA KA PAMILYA”

“Sang gamay pa ako, nagatan-aw kami sing sine subong isa ka pamilya. Karon nga daku na ako, ginatugutan ako nga magtan-aw sing sine bisan indi upod ang akon mga ginikanan. Apang, antes ako tugutan, nagapamangkot anay ang akon mga ginikanan kon ano ang tig-ulo sang pelikula kag kon nahanungod ini sa ano. Kon wala sila sing nabatian tuhoy sa sini, ginahibalo anay nila ang komento sang mga kritiko sa sini ukon ginatan-aw nila ang ­preview sini sa TV. Nagapangita man sila sing impormasyon tuhoy sa pelikula sa Internet. Kon sa banta nila indi nagakaigo ang pelikula, ginapaathagan nila ako kon ngaa. Ginatugutan man nila ako nga ipabutyag ang akon opinyon. Hilway ang amon paghambalanay, kag nagadesisyon kami subong isa ka pamilya.”—Héloïse, 19, Pransia.

[Kahon/Retrato sa pahina 13]

MAGHAMBALANAY!

“Kon ginadumili sang mga ginikanan ang isa ka kalingawan kag wala sila sing maayo nga ibulos sa sini, ang mga kabataan mahimo patago nga mangita sini. Busa, kon luyag gid sang mga kabataan nga magtan-aw sing indi maayo nga kalingawan, ang iban nga mga ginikanan wala gilayon nagadumili ukon nagatugot sa ila. Sa baylo, nagapakalma anay sila. Pagkatapos, ginahambalan nila ini sa sulod sang pila ka adlaw, nga wala nagapakita sing kaakig sa isyu, kag ginapamangkot nila ang ila pamatan-on nga bata kon ngaa sa banta niya mangin maayo ini nga sahi sang kalingawan. Paagi sa paghambalanay, masami nga nagaugyon ang mga pamatan-on sa ila mga ginikanan kag nagapasalamat pa gani sila. Nian, sa pagpanguna sang mga ginikanan, nagapili sila sing iban nga kalingawan nga maluyagan nila.”—Masaaki, isa ka nagalakbay nga manugtatap sa Japan.

[Kahon/Mga retrato sa pahina 14]

IBAN PA NGA MGA KALINGAWAN

▪ “Kinaugali lamang nga mahuyugon ang mga pamatan-on nga mag-upod-upod sa ila mga kaedad, gani pirme namon ginapangitaan ang amon anak nga babayi sing maayo nga mga kaupod. Sanglit madamo sa amon kongregasyon sing huwaran nga mga pamatan-on, ginapalig-on namon ang amon anak nga babayi nga magpakig-abyan sa ila.”—Elisa, Italya.

▪ “Nagaentra gid kami sa kalingawan sang amon mga kabataan. Nagaorganisar kami sing mapuslanon nga mga aktibidades para sa ila, subong sang paglakatlakat, ­barbecue ­party, mga piknik, kag mga ­get-together upod sa mga masigka-Cristiano nga lainlain ang pangidaron. Sa sining paagi wala ginatamod sang amon mga kabataan ang kalingawan subong isa ka butang nga himuon nila upod lamang sa ila mga katubotubo.”—John, Britanya.

▪ “Napamatud-an namon nga makaalayaw ang mga pagtinipon sa tunga sang mga masigka-Cristiano. Maluyagon man maghampang ang amon mga kabataan sing ­soccer, gani nagahimo kami kon kaisa sing kahimusan nga maghampang sini upod sa iban.”—Juan, Espanya.

▪ “Ginapalig-on namon ang mga kabataan nga magtokar sing mga instrumento sa musika. Nagaentra man kami tanan sa madamo nga mga kalingawan, subong sang ­tenis, volley­ball, pagbisikleta, pagbasa, kag pagpakig-upod sa mga abyan.”—Mark, Britanya.

▪ “Regular kami nga naga-­bowling subong pamilya kag upod sa mga abyan. Subong man, nagaiskedyul kami sing isa ka pinasahi nga butang makaisa kada bulan. Ang sekreto agod malikawan ang mga problema amo ang pagbantay gid sang mga ginikanan.”​—⁠­Danilo, Pilipinas.

▪ “Ang pagtan-aw sing ­live nga mga palaguaon masami nga mas makakulunyag sangsa magpungko lamang nga nagatan-aw sing sine. Alisto kami sa lokal nga mga okasyon subong sang eksibit sang mga taliambong, eksibit sang mga awto, ukon musikal nga mga programa. Mahimo nga makapaalintunay ang pamilya sa tion sini nga mga okasyon. Nagahalong man kami nga indi masobrahan ang paglingawlingaw. Indi lamang nga uyang ini sa tiempo kundi mangin makasulum-od man ang okasyon kon masobrahan ang paglingawlingaw.”—Judith, Bagatnan nga Aprika.

▪ “Indi tanan nga butang nga ginahimo sang iban nga mga kabataan nagakaigo man sa akon mga kabataan, kag ginabuligan ko sila nga mahangpan ini. Sa amo man nga tion, nagatinguha kami nga mag-asawa nga mahatagan sila sing maayo nga kalingawan. Nagapanikasog kami nga indi sila magsiling, ‘Wala man lang kita nagalagawlagaw. Wala man lang kita nagalingawlingaw.’ Subong isa ka pamilya, nagapamasyar kami sa mga parke kag nagaorganisar sing mga ­get-­together sa amon balay upod sa iban gikan sa amon kongregasyon.” *—Maria, Brazil.

[Nota]

[Credit Line]

James Hall Museum of Transport, Johannesburg, South Africa

[Retrato sa pahina 11]

Hibalua ang komento sang mga kritiko sa isa ka pelikula ANTES ka magdesisyon

[Retrato sa pahina 12, 13]

Mga ginikanan, tudlui ang inyo mga kabataan kon paano magpili