Ang Pinakagamay nga Ido sa Kalibutan

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA MEXICO

NAGAPANGITA ka bala sing isa ka kaupod nga mainabyanon kag masinadyahon apang kontento na nga magluko sa imo sabak ukon sa imo kilid samtang nagabasa ikaw? Isa ka kaupod nga diutay lang ang ginakaon, diutay lang ang lugar nga kinahanglan, kag indi kinahanglan nga igua adlaw-adlaw agod mag-ehersisyo? Kon amo, mahimo nga maluyagan mo ang isa ka Chihuahua, ang kilala nga pinakagamay nga rasa sang ido sa kalibutan.⁠ *

Ang mga Chihuahua maayo nga mga bantay, kay nagataghol ini agod magpaandam. Sa katunayan, ang mga Chihuahua maisog. Wala ini mahadlok sa mas dalagku nga mga ido.

Ang Chihuahua may manipulon nga ulo, nagaantadanay nga nagabadlak nga mga mata, masinadyahon nga dagway, kag nagatiskog nga mga dulunggan, nga nagadunglay kon nagaluko. Ang bulbol sini may malip-ot kag malum-ok ukon malaba kag mahining, kag ang iban mahimo nga pula, bukay, asul, ukon kaki subong man mahimo nga isa lang ang duag, may samay, ukon kambang. Ang isa nga pinasahi sa kalabanan nga Chihuahua nga totoy amo ang yubonyubonan sini nga mahumok kaangay sa bag-o nabun-ag nga lapsag.

Ang Ginhalinan sang Chihuahua

Bisan pa may nagkalainlain nga teoriya tuhoy sa ginhalinan sang de-rasa nga Chihuahua, daw naghalin ini sa isa ka gamay nga ido nga ginatawag Techichi. Ginhuptan ini sang Toltec nga mga pumuluyo sang Mexico sang ika-siam nga siglo C.⁠E. Makita ang ebidensia sining ginhalinan sa isa ka monasteryo sa Huejotzingo nga ginpatindog sang Franciskano nga mga monghe kag ang mga bato ginkuha sa mga piramide sang Cholula. Ang mga bato may dumaan nga mga tinigib sa sini nga kaangay gid sa Chihuahua karon.

Sang ulihi, ginlutos sang mga Aztec ang mga Toltec, kag ginbaton sang aristokrasya sang mga Aztec ining magamay nga mga ido, ilabi na ang mga asul, subong ginasimba nga mga butang. Ang mga ido makatuytoy kuno sa mga espiritu sang mga patay sa ila paglakbay padulong sa pihak nga kabuhi. Nagustuhan gid ni Montezuma II, ang katapusan nga emperador sang mga Aztec, ang Chihuahua. Ginsiling nga may yara sia ginatos sini nga ido, kag ang kada isa may manug-atipan. Ang mga tul-an sang mga Chihuahua nakit-an sa mga lulubngan sang tawo sa dulunan sang Mexico kag Estados Unidos.

Bangod sang pagpanalawsaw ni anhing Thelma Gray, isa ka istoryador kag eksperto sa mga Chihuahua, nagpati sia nga ang tumandok nga ido sang mga Aztec ginrasahan sang isa ka magamay nga ido nga gindala sang Katsila nga mga mananakop. Sa amo, nagluntad ang mas magamay pa nga Chihuahua karon. Gintawag ini nga Chihuahua bangod sang tungatunga sang katuigan 1800, natukiban sang Amerikano nga manlalakbay pakadto sa Mexico ang ido sa estado sang Chihuahua kag gindala nila ang pila sining mga ido pabalik sa Estados Unidos. Halos sa amo man nga tion, si Carlotta, nga asawa ni Emperador Maximilian sang Mexico, nakabulig man sa pagbantog sang Chihuahua sa iban nga mga pungsod paagi sa pagdala sini nga rasa sa Europa.

Hinuptanan nga Chihuahua

Ang mga Chihuahua balaynon, kag maayo para sa mga nagaistar sa apartment kag para sa mga tigulang ukon may mga kasablagan sa lawas ukon sa mga nagatener na lang sa balay. Nagustuhan sini ang daku nga atension kag pagpakig-angot sang  mga tawo sa ila. Apang, sanglit tuman ini ka gamay, dapat maghalong. Mahimo nga mahalitan sila sing malubha ukon mapatay kon aksidente nga matapakan, mapungkuan, ukon mapisga sing todo. Indi sila dapat pagpabay-an sa mataas nga mga bahin, subong sang mga katre kag mga sopa, bangod wala sila sing ideya tuhoy sa kataason kag madali maglukso kag mabalian. Bangod sini wala ginarekomendar ang mga Chihuahua subong mga hinuptanan sang magamay pa nga mga kabataan.

Apang, ang Chihuahua mas mabakod sangsa ginahunahuna mo. Sa katunayan, isa ini sa pinakamalawig magkabuhi nga mga rasa, nga nagakabuhi tubtob sa pagkatin-edyer. Ini nga ido mapagsik kag palahampang, apang mahimo niya ang kinahanglanon nga ehersisyo paagi sa paghampang sa mga hampanganan sini adlaw-adlaw. Apang, bangod ginagamit sini ang mga kalori sing mas madasig sangsa dalagku nga mga rasa kag magamay ang sistema sang pangtunaw, ang Chihuahua madali magbalatian sing hypoglycemia ukon pagnubo sing kalamay sa lawas. Busa, nagakinahanglan ini sang tagdiutay apang masunson nga pagkaon kag bastante nga pahuway. Ang pagkurogkurog normal nga kinaiya sini nga rasa. Ang matuod, ang Chihuahua nagakurog kon makunyag, indi mahim-os, indi kontento, ukon nahadlok​—⁠indi lamang kon ginatugnawan.

Ang Chihuahua mainunungon, luyag pahamut-an, kag mahapos hanason. Suno sa libro nga A New Owner’s Guide to Chihuahuas, “kon handa ka sa mga salabton nga ginakinahanglan sang Chihuahua, halos wala na sing rasa nga mas abilidaran, mabuot, kag madali makigbagay sangsa sini.” Nasapwan sang madamo nga tawo nga ang magamay nga Chihuahua isa ka maayo gid nga kaupod.

[Nota]

[Retrato sa pahina 15]

Isa ka miyaw kag isa ka totoy nga Chihuahua

[Credit Line]

© Tim Davis/CORBIS

[Retrato sa pahina 15]

Isa ka adulto nga Chihuahua