Isa ka Lapnag nga Trahedya

Si Erik * anom ka bulan ang edad. Apang, ang iya bug-at kag kataason halos kaangay lamang sang isa ukon duha ka bulan nga lapsag. Bisan pa tuman kaniwang, ang iya mga batiis nagahubag kag ang iya tiyan daku kag ang iya guya nagahabok kag matipulon. Malapsi sia, ang iya buhok matapok kag kaging, kag ang iya panit arikison. Buringot sia. Samtang ginatan-aw sang doktor ang mga mata ni Erik, dapat gid sia maghalong, kay ang tisyu sang iya mata mahimo magisi. Ang panghunahuna ni Erik mahimo nga nagkunol man. Makapasubo nga ang kahimtangan sini nga bata indi gid tumalagsahon.

“AMO ini ang isa sa mga kabangdanan sang kapin sa katunga sang kabilugan nga kadamuon sang mga bata nga napatay sa bug-os nga kalibutan—ang kadamuon nga di-matupungan sang bisan anong makalalaton nga balatian kutob sang Black Death. Apang, indi ini isa ka makalalaton nga balatian. Ang minilyon nga nakalampuwas sa sini nangin baldado, masakiton, kag may balatian sa hunahuna. Ginabutang sini sa katalagman ang kabuhi sang mga kababayin-an, mga pamilya kag, sa ulihi, sang bug-os nga mga katilingban.”—The State of the World’s Children, United Nations Children’s Fund.

Ano nga balatian ang ginalaragway sini nga mga pulong? Amo ang malnutrisyon—ilabi na ang protein-energy malnutrition (PEM), nga gintawag sang World Health Organization (WHO) nga “indi masat-uman nga emerhensia.” Daw ano kalapnag ini nga trahedya? Ang WHO nagasiling nga “isa ini sang ginabangdan sang di-magkubos katunga sang 10.4 milyones nga kamatayon sang mga lapsag kada tuig.”

Ang malnutrisyon nagalakip sang madamo nga mga balatian, halin sa balatian bangod sang kakulang sing isa ukon kapin pa nga sustansia—subong sang kakulang sing bitamina kag mineral⁠—tubtob sa sobra nga katambukon kag iban pa nga nagabalikbalik nga mga balatian  may kaangtanan sa pagkaon. Apang, ang PEM “amo karon ang labing makamamatay nga sahi sang malnutrisyon,” siling sang WHO. Ang panguna nga mga biktima sini amo ang mga kabataan nga kubos sa lima ka tuig ang edad.

Hunahunaa sa makadali si Erik, nga ginsambit sa umpisa, kag ang minilyon ka kabataan nga naapektuhan sang malnutrisyon. Indi sila ang dapat basulon sa kahimtangan nila, kag indi nila ini malikawan. Ang pediatric nutritionist nga si Georgina Toussaint nagsiling sa Magmata!: “Ang mga nagaantos sang epekto sini amo ang kubos gid nga balasulon apang amo ang labi gid nga naapektuhan.”

Mahimo haumhaumon sang iban nga ang problema indi malikawan—nga kulang lamang sing pagkaon para sa tanan. Sing makapakibot, suno sa WHO, “nagakabuhi kita karon sa isa ka kalibutan nga may kabuganaan.” May yara bastante nga pagkaon para sa tanan nga tawo sa duta—kag kapin pa. Isa pa, ang tawhanon nga malnutrisyon amo ang balatian nga pinakamahapos tapnaon kag ang pinakabarato nga bulngon. Naakig ka bala sa sining mga kamatuoran?

Sin-o ang Naapektuhan?

Indi lamang mga kabataan ang naapektuhan sang malnutrisyon. Suno sa isa ka report sang WHO sang Hulyo 2001, “ang malaglagon nga mga epekto  sang malnutrisyon lapnag, nga nagaapektar sa halos 800 milyones ka tawo—ang 20% sang kabug-usan nga mga tawo sa imol nga mga pungsod.” Nagakahulugan ini nga 1 sa kada 8 ka tawo sa kalibutan ang naapektuhan sang malnutrisyon.

Bisan pa nga ang pinakamadamo nga tawo nga kulang sing masustansia nga pagkaon makita sa Asia—ilabi na sa nabagatnan kag sentral nga mga sona⁠—ang populasyon nga may pinakamataas nga porsiento sang mga tawo nga kulang sing masustansia nga pagkaon makita sa Aprika. Nagasunod sa listahan amo ang pila ka imol nga mga pungsod sa Latin Amerika kag Caribeano.

Indi bala naapektuhan sang malnutrisyon ang manggaranon nga mga pungsod? Naapektuhan man sila. Suno sa The State of Food Insecurity in the World 2001, 11 milyones ka tawo nga nagapuyo sa industriyalisado nga mga pungsod ang naapektuhan sang malnutrisyon. Beinte-siete milyones pa ka tawo nga kulang sing masustansia nga pagkaon ang nagapuyo sa ginatawag nga transisyonal nga mga pungsod (imol anay apang nangin industriyalisado nga mga pungsod) ilabi na sa Nasidlangan nga Europa kag sa mga republika sang anay Unyon Sobyet.

Ngaa ang malnutrisyon nangin isa ka malubha nga problema? May yara bala makapabag-o sa kahimtangan sang mga tawo nga kulang sing masustansia nga pagkaon karon mismo? Madula pa ayhan ang malnutrisyon sa aton planeta? Ini nga mga pamangkot sabton sa masunod nga mga artikulo.

[Nota]

[Tsart/Mapa sa pahina 4]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

MGA PUNGSOD NGA ANG POPULASYON MAY RISGO SANG KULANG NGA NUTRISYON

DAKU RISGO

HAGANHAGAN RISGO

DIUTAY RISGO

WALA RISGO UKON KULANG IMPORMASYON

[Retrato sa pahina 3]

Nagahulat sing mga suplay nga bulig sa Sudan

[Credit Line]

UN/DPI Photo by Eskinder Debebe