Paglandas sa mga Epekto

“NAGPANGLAKATAN KAMI SUGOD PA SANG AGA. NAGAPALAGYO KAMI AGOD MALUWAS. WALA SING ILIMNON NGA TUBIG, WALA SING PAGKAON. ANG TANAN NGA BALAY NAGKALAGUBA.”—HARJIVAN, NAKALAMPUWAS SA ISA KA 7.9-NGA-KABASKUGON NGA LINOG SA INDIA.

MAKAKULUGMAT gid nga maeksperiensiahan ang kaalipungot sang isa ka linog. “Nagalinupad ang mga libro sa palibot ko gikan sa isa ka walo-ka-tapak-kataas nga kahoy nga aparador sang mga bayo sa tupad sang akon katre,” hinumdom sang isa nga nakalampuwas sa linog sa Taiwan sang 1999. ‘Ang isa ka bag-o lang ginbakal nga helmet sa motorsiklo nahulog gikan sa ibabaw sang akon aparador sang mga bayo kag nagtupa sa tupad sang akon ulo sa akon katre.’ Dugang pa niya, ‘Diutayan lang ini magpatay sa akon.’

Sa Tapos Makalampuwas

Ang pag-eksperiensia kag pagkasalbar sa isa ka linog makakulugmat, apang ang paglampuwas sa isa sini panugod lamang. Mga inoras pagkatapos sang hitabo, maisog nga gintinguhaan sang mga manugtabang nga pangitaon kag bulngon ang mga nahalitan. Masunson nga ginahimo nila ini sa idalom sang katalagman sang mga pagtay-ug liwat. “Kinahanglan nga maghalong gid kami,” siling sang isa ka tawo nga ginabinagbinag ang pagkalkal sa tinumpok nga duta nga naglubong sa kaingod nga lugar pagkatapos sang linog sining karon lang sa El Salvador. “Kon hinali lang nga magtay-ug liwat ang duta, ining bug-os nga bulubungyod matiphag.”

Kon kaisa ang mga indibiduwal nagapakita sing tumalagsahon nga pagsakripisyo sa kaugalingon sa pagbulig sa mga biktima. Halimbawa, sang naglinog sing mabaskog sa India sang maaga nga bahin sang 2001, si Manu, nga isa ka tigulang nga lalaki nga nagapuyo na karon sa Estados Unidos, nagpauli sa iya dutang natawhan. “Dapat magpauli ako,” pangatarungan niya, “indi lamang agod buligan ang akon pamilya, kundi ang tanan nga nagaantos.” Nakita ni Manu ang makaluluoy nga mga kahimtangan sa mga rehiyon nga iya ginduaw. Walay sapayan sini, sia nagsiling: “Ang kaisog nga ginpakita sang mga tawo makatilingala gid.” Ang isa ka dyurnalista nagsulat: “Ang tanan nga kakilala ko naghatag sing bisan ano nga sarang niya mapaambit—isa ka adlaw, isa ka semana ukon isa ka bulan nga sweldo, ang bahin sang ila sinuptan ukon bisan ano nga sarang nila mahatag agod makabulig.”

Sa pagkamatuod, medyo mahapos ang paghawan sa ginub-an kag pagbulong sa mga nahalitan; apang, mas mabudlay nga ibalik sa normal ang mga kabuhi nga nagbalhin sing bug-os bangod sang pila ka tinion sang kakugmat. Binagbinaga si Delores, isa ka babayi nga nadulaan sing puluy-an bangod sang linog sa El Salvador. “Mas malain pa ini sa inaway,” siling niya. “Sa bisan paano may puluy-an pa kami.”

 Subong ginsambit sa amon nahauna nga artikulo, kon kaisa may daku nga pagkinahanglan indi lamang sa materyal nga bulig kundi sa emosyonal man nga suporta. Halimbawa, sang nauntat ang tanan nga hilikuton sa siudad sang Armenia sa nakatundan nga Colombia sang maaga nga bahin sang 1999 bangod sang linog, kapin sa isa ka libo ang napatay, kag madamo pa ang ginkibang kag nadulaan sing paglaum. Ang saykayatris nga si Roberto Estefan nga ang apartment naguba sa linog, nagsiling: “Bisan diin ka makadto, ang mga tawo nagapangayo sing tabang. Nagkadto ako sa restawran agod magkaon sing hamburger, kag ang kalabanan nga tawo nga nagabugno sa akon naghimulos sa kahigayunan nga sugiran ako nga indi sila makatulog kag nasubuan sila.”

Subong sang nahibaluan gid ni Dr. Estefan, ang epekto sa emosyon pagkatapos sang linog makahalanusbo gid. Ang isa ka babayi nga nagboluntaryo sa pagbulig sa pagtukod sing isa ka temporaryo nga dalangpan nagsiling nga ang pila ka tawo nga may trabaho wala na nagtrabaho bangod nagapati sila nga malapit na sila mapatay.

Paghatag sing Paglaum sa Tunga sang Pagkawalay Paglaum

Sa tion sang amo sini nga mga kalamidad, ginapanikasugan sang mga Saksi ni Jehova nga  mabuligan ang mga nakalampuwas indi lamang sa pisikal nga paagi kundi sa espirituwal kag emosyonal man nga paagi. Halimbawa, insigida pagkatapos sang linog sa Colombia nga ginsambit kaina, ang sanga talatapan sang mga Saksi ni Jehova didto nag-organisar sang lokal nga pang-emerhensia nga komite. Linibo ka Saksi nga mga boluntaryo gikan sa tanan nga bahin sang pungsod ang nag-amot sing pagkaon kag kuwarta. Wala magdugay, mga 70 ka tonelada nga pagkaon ang ginpadala sa nahalitan nga duog.

Sa masami, ang espirituwal nga suporta amo ang importante gid. Isa ka aga pagkatapos sang linog sa Colombia, natalupangdan sang isa sang mga Saksi ni Jehova ang isa ka masinulub-on gid nga babayi nga nagalakat sa kalye sa nahapay nga siudad sang Armenia. Ginpalapitan niya ang babayi kag ginhatagan sing tract nga natig-uluhan Ano ang Paglaum sang Napatay nga mga Hinigugma? *

Gindala pauli sang babayi ang tract kag ginbasa ini sing maayo. Sang nagduaw liwat ang isa sang mga Saksi ni Jehova sa iya puluy-an, ginsugid niya ang natabo sa iya. Ginguba gali sang linog ang pila ka balay nga ginapanag-iyahan niya sa siudad, nga nagahatag sa iya sing maayo nga kita. Karon pigado na sia. Apang indi lang ina. Sang naglinog, ang balay nga iya ginapuy-an upod sa iya 25-anyos nga anak nga lalaki narusdak, kag napatay ang iya anak. Ginsilingan sang babayi ang Saksi nga nagduaw sa iya nga indi gid sia anay interesado sa relihion apang karon may madamo sia nga pamangkot. Ang tract naghatag sa iya sing matuod nga paglaum. Wala magdugay nasugdan ang isa ka pagtuon sa Biblia.

Nagasalig gid ang mga Saksi ni Jehova nga magaabot ang tion nga ang katawhan indi na mahadlok bangod sang kinaugali nga mga kalamidad, pati na ang mga linog. Ipaathag sang masunod nga artikulo kon ngaa.

[Nota]

[Kahon sa pahina 6]

Mangin Handa!

▪ Pat-ura nga natornilyo sing maayo ang mga heater sang tubig kag ang mabug-at nga mga butang yara sa salog ukon sa manubo nga mga bulutangan.

▪ Tudlui ang mga katapo sang pamilya kon paano patyon ang koryente subong man ang gas kag tubig.

▪ Sangkapi ang inyo puluy-an sing pangpatay-kalayo kag sing isa ka first-aid kit.

▪ Pat-ura nga may yara mabulubitbit nga radyo nga may bag-o nga mga baterya.

▪ Ensayuha ang pamilya, kag ipadaku ang kinahanglanon nga (1) magpabilin nga kalmado, (2) patyon ang mga kalan kag mga heater, (3) magtindog sa puwertahan ukon magsuhot sa idalom sang lamesa ukon bangko, kag (4) magpalayo sa mga bintana, salaming, kag tsimea.

[Kahon/Retrato sa pahina 7]

MGA LINOG SA ISRAEL

Ang Israel amo ang may “pinakamalawig kag pinakadalayon nga maragtason nga rekord sang mga linog sa duta,” sulat ni Propesor Amos Nur. Ang rason amo nga ang bahin sang ­Great ­Rift ­Valley—ang ­fault ­line sa ulot sang mga ­plate sa Mediterraneo kag Arabia—nagaagi mismo sa Israel, halin sa aminhan pa bagatnan.

Makawiwili nga ang pila ka arkeologo nagapati nga ang dumaan nga mga enhinyero naggamit anay sing pinasahi nga pamaagi agod buhinan ang halit sang linog. Nagahisanto ini sa paglaragway sang Biblia sa programa sang pagtukod ni Solomon: “Kon tuhoy sa daku nga luwang, sa palibot may tatlo ka kubay sang binasbasan nga bato kag isa ka kubay nga mga pasagi nga sedro; kag ini man para sa nasulod nga luwang sang balay ni Jehova, kag para sa portiko sang balay.” (1 Hari 6:​36; 7:​12) Ang pamatuod sining pamaagi sang pagbutang sing kahoy nga mga pasagi sa tinukod nga bato nasapwan sa nanuhaytuhay nga duog—pati na sa gawang sa Megiddo, nga ginhunahuna nga kutob pa sang panahon ni Solomon ukon antes pa sini. Ang iskolar nga si David M. Rohl nagapati nga ining mga pasagi mahimo nga “ginsal-ot sa pagtinguha nga amligan ang tinukod gikan sa halit sang linog.”

[Retrato]

Kagulub-an sang linog sa Bet She’an, Israel

[Kahon/Mga retrato sa pahina 8]

DUHA KA MINUTO SANG KAKUGMAT—PANUGIRON SANG ISA NGA NAKALAMPUWAS

Sa Ahmadabad, India, nagahanda ang amon pamilya para sa kasal sang akon pakaisa. Sang Enero 26, 2001, nakabugtaw ako, indi bangod sang alarma sang relo, kundi bangod sang mabaskog nga pagtay-ug. Nabatian ko nga nagalinggi-linggi ang mga kabinet nga metal, kag nian nahisayran ko nga may malain nga nagakatabo. Ang akon tiyo nagasinggit, “Guwa kamo sa balay!” Sang nakaguwa na kami, nakita namon ang balay nga nagaduyan-duyan. Daw wala ini sing katapusan. Ang matuod, ang pagtay-ug naglawig lamang sing duha ka minuto.

Ang kahuol daw indi masarangan bangod natabo ini sing tuman kadasig. Ginpat-od namon nga ang mga katapo sang amon pamilya wala maano. Ang serbisyo sa telepono kag elektrisidad nautod, gani indi namon mapat-od gilayon ang kahimtangan sang amon mga paryente sa malapit nga mga banwa. Pagligad sang isa ka oras nga paghawathawat, nahibaluan namon nga wala sila maano. Apang indi tanan mapalaron. Sa Ahmadabad, halimbawa, kapin sa isa ka gatos ka tinukod ang narusdak, kag kapin sa 500 ka tawo ang napatay.

Ang tanan ginakugmat sa sulod sang pila ka semana. Ang mga tawo nagatulog kada gab-i nga nagakahadlok sa isa pa ka linog, nga amo ang ginpakot-pakot. Ang pagpasag-uli mahinay, kag madamo ang nadulaan sing puluy-an. Ini tanan bangod sang isa ka linog nga naglawig lamang sing duha ka minuto apang magapabilin sa amon memorya sing dayon.—Panugiron ni Samir Saraiya.

[Retrato sa pahina 6, 7]

Isa ka nakalampuwas sa linog sa India sang Enero 2001 ang nagauyat sing retrato sang iya iloy, nga napatay kag ginasunog ang bangkay

[Credit Line]

© Randolph Langenbach/UNESCO (www.conservationtech.com)