Paano Nahuman ang Doktrina sang Trinidad?

SA SINING punto mahimo mamangkot ka: ‘Kon ang Trinidad indi isa ka panudlo sang Biblia, paano ini nangin doktrina sang Cristiandad?’ Madamo ang nagahunahuna nga nahuman ini sa Konsilyo sang Nicaea sang 325 C.⁠E.

Apang, indi ina husto. Matuod ang Konsilyo sang Nicaea nagpangatarungan nga si Cristo kag ang Dios isa sing kinaugali, nga amo ang nangin sadsaran sang Trinidad nga teolohiya sang ulihi. Apang wala sini gintukod ang Trinidad, kay sa sadto nga konsilyo wala ginsambit ang balaan nga espiritu subong ikatlo nga persona sang trinidad nga Pagka-Dios.

 Ang Papel ni Constantino sa Nicaea

SA SULOD sang madamo nga tuig, bangod sang mga pamatuod gikan sa Biblia, ang nagahuman nga ideya nga si Jesus Dios ginpamatukan sing daku. Agod malubad ang sinuay, ginpatawag sang Romanong emperador nga si Constantino ang tanan nga obispo sa Nicaea. Mga 300, bahin lamang sang kabilugan, ang nagtambong.

Si Constantino indi Cristiano. Ginapatihan nga ulihi na lang sia makombertir, apang ginbawtismuhan lamang sia sang buot na sia mapatay. Tuhoy sa iya, si Henry Chadwick nagasiling sa The Early Church: “Si Constantino, kaangay sang iya amay, nagsimba sa Indi Madaug nga Adlaw; . . . ang pagkombertir sa iya indi dapat hangpon nga isa ka pag-eksperiensia sing bugay . . . Isa yadto ka militar nga butang. Ang iya paghangop sa Cristianong doktrina indi gid maathag, apang napat-od niya nga ang kadalag-an sa inaway nasandig sa regalo sang Dios sa mga Cristiano.”

Ano ang papel sining wala mabawtismuhi nga emperador sa Konsilyo sang Nicaea? Ang Encyclopædia Britannica nagasaysay: “Si Constantino mismo ang nagdumala, aktibo nga nagtuytoy sa mga paghambalanay, kag nagrekomendar . . . sang importante nga panudlo nga nagapabutyag sang kaangtanan ni Cristo sa Dios sa kredo nga ginpakilala sang konsilyo, ‘isa sing kinaugali sa Amay’ . . . Luwas sa duha lamang, ang mga obispo nga nadaug sang emperador nagpirma sa kredo, madamo sa ila batok sa ila kabubut-on.”

Busa, importante ang papel ni Constantino. Pagligad sang duha ka bulan sang mainit nga pagbaisay tuhoy sa relihion, ining pagano nga politiko nagpahilabot kag nagpamat-od pabor sa mga nagsiling nga si Jesus Dios. Apang ngaa? Sa pagkamatuod indi bangod nagapati sia sa Biblia. “Wala gid sing nahangpan si Constantino sa mga pakiana nga ginpamangkot sa Griegong teolohiya,” siling sang A Short History of Christian Doctrine. Ang nahangpan niya amo nga ang pagbinahinbahin sa relihion makatalagam sa iya emperyo, kag luyag niya palig-unon ang iya nasakupan.

Apang, ang Trinidad wala ginasakdag sang bisan sin-o sa mga obispo. Ang ginpamat-uran lamang nila amo ang kinaugali ni Jesus apang indi ang papel sang balaan nga espiritu. Kon ang Trinidad isa ka maathag nga kamatuoran sang Biblia, indi bala nga dapat ginhambalan man nila ini sadto?

Nahuman sing Dugang Pa

SA TAPOS sang Nicaea, ang baisay sa sini nga tema nagpadayon sa sulod sang mga dekada. Ang mga nagtuo nga si Jesus indi tupong sa Dios ginpaboran liwat sa sulod sang isa ka tion. Apang sang ulihi si Emperador Theodosius namat-od batok sa ila. Gintukod niya ang kredo sang Konsilyo sang Nicaea subong talaksan para sa iya kaharian kag gintipon ang Konsilyo sang Constantinople sang 381 C.⁠E. agod athagon ang doktrina.

Yadto nga konsilyo nag-ugyon nga himuon ang balaan nga espiritu nga tupong sa Dios kag kay Cristo. Sa nahauna nga tion, ang Trinidad sang Cristiandad nangin sentro sang igtalupangod.

Apang, bisan sa tapos sang konsilyo sa Constantinople, ang Trinidad wala mangin kredo nga ginbaton sing lapnag. Madamo ang nagpamatok sa sini kag bangod sini ginhingabot sila sing mapintas. Pagligad lamang sang pila ka siglo nga ang Trinidad ginhimo nga mga kredo. Ang The Encyclopedia Americana nagasiling: “Ang bug-os nga pagkahuman sang Trinitaryanismo natabo sa  Nakatundan, sa Scholasticism sang Edad Media, sang ang paathag ginhimo paagi sa mga termino sang pilosopiya kag sikolohiya.”

Ang Atanasiano nga Kredo

ANG Trinidad dugang pa nga ginpaathag sa Atanasiano nga Kredo. Si Athanasius isa ka klerigo nga nagsakdag kay Constantino sa Nicaea. Ang kredo nga nagadala sang iya ngalan nagasiling: “Nagasimba kita sa isa ka Dios sa Trinidad . . . Ang Amay Dios, ang Anak Dios, kag ang Balaan nga Bahoy Dios; apang indi sila tatlo ka dios, kundi isa ka Dios.”

Apang, ang may ihibalo nga mga eskolar nagaugyon nga indi si Athanasius ang naghimo sining kredo. Ang The New Encyclopædia Britannica nagakomento: “Ang kredo wala makilal-i sang Nasidlangan nga Iglesia tubtob sang ika-12 nga siglo. Kutob sang ika-17 nga siglo, ang mga eskolar nag-ugyon nga ang Atanasiano nga Kredo wala ginsulat ni Athanasius (napatay sang 373) kundi mahimo nga ginhimo sa bagatnan sang Pransya sang ika-5 nga siglo. . . . Ang impluwensia sang kredo daw mabaskog sa bagatnan sang Pransya kag sa Espanya sang ika-6 kag ika-7 nga siglo. Gingamit ini anay sa liturhiya sang simbahan sa Alemanya sang ika-9 nga siglo kag sang ulihi sa Roma.”

Gani mga siglo ang nagligad sa tapos sang tion ni Cristo tubtob ang Trinidad ginbaton sing lapnag sa Cristiandad. Kag sa sini tanan, ano ang nagtuytoy sa mga desisyon? Amo bala ang Pulong sang Dios, ukon ang opinyon sang mga klero kag mga politiko? Sa Origin and Evolution of Religion, si E. W. Hopkins nagasabat: “Sa daku nga bahin ang katapusan nga ortodokso nga kahulugan sang Trinidad amo nga ini politika sa simbahan.”

Gintagna ang Apostasya

INING makahuluya nga maragtas sang Trinidad nagabagay gid sa gintagna ni Jesus kag sang iya mga apostoles nga magasunod sa ila tion. Nagsiling sila nga matabo ang apostasya, isa ka pagsipak, isa ka pagtalikod sa matuod nga pagsimba tubtob sa pagbalik ni Cristo, nga sa amo nga tion ang matuod nga pagsimba ipasag-uli sa wala pa ang adlaw sang paglaglag sang Dios sa sining sistema sang mga butang.

Tuhoy sina nga “adlaw,” si apostol Pablo nagsiling: “Indi ina mag-abot kon indi anay mag-abot ang apostasya kag mapahayag ang anak sang pagkamalinapason.” (2 Tesalonica 2:​3, 7) Sang ulihi, nagtagna sia: “Kon makataliwan na ako sudlon kamo sang mga lobo nga mapintas kag halitan ang panong nga wala sing luoyluoy. Bisan sa inyo grupo may mga tawo nga magasugid sing binutig sa pagpatalang sa mga disipulo agod magsunod sa ila.” (Binuhatan 20:​29, 30, JB) Ang iban nga mga disipulo ni Jesus nagsulat man tuhoy sining apostasya upod sa ‘malinapason’ nga klero nga klase sini.​—⁠Tan-awa, halimbawa, ang 2 Pedro 2:​1; 1 Juan 4:​1-3; Judas 3, 4.

Si Pablo nagsulat man: “Ang tion pat-od nga magaabot nga, indi kontento sa maayong panudlo, ang mga tawo magahandum sang bag-o nga mga butang kag magatipon sa ila kaugalingon sing mga manunudlo nga naluyagan nila; kag nian, sa baylo nga mamati sa kamatuoran, magaliso sila sa mga patupato nga sugilanon.”​—⁠2 Timoteo 4:​3, 4, JB.

Ginpaathag mismo ni Jesus kon ano ang sa likod sining pagtalikod sa matuod nga pagsimba. Nagsiling sia nga nagsab-ug sia sing maayong mga binhi apang ang kaaway, si Satanas, nagsab-ug man sa latagon sing mga gamhon. Gani upod sa nahauna nga mga dahon sang trigo, naglutaw man ang mga gamhon. Sa amo, ang pagsipak gikan sa putli nga Cristianismo dapat paabuton tubtob sa tig-alani, nga sa amo nga tion husayon ni Cristo ang mga butang. (Mateo 13:​24-43) Ang The Encyclopedia Americana nagakomento: “Ang Trinitaryanismo sang ikap-at nga siglo wala magpabanaag sing sibu sang nahaunang Cristianong panudlo tuhoy sa kinaugali sang Dios; sa kabaliskaran, isa yadto ka pagsipak gikan sa sining panudlo.” Sa diin, nian, nagsugod ining pagsipak?​—⁠1 Timoteo 1:⁠6.

Ano ang Nag-impluwensia sa Sini

SA BUG-OS nga dumaan nga kalibutan, tubtob sa Babilonia, ang pagsimba sa pagano nga mga dios nga nagrupo sa tatlo-tatlo, ukon trinidad, kinaandan. Ina nga impluwensia naglapnag man sa  Egipto, Gresya, kag sa Roma sang mga siglo antes, sa tion, kag sa tapos ni Cristo. Kag sang mapatay ang mga apostoles, inang paganong mga pagtuluohan nagsulod sa Cristianismo.

Ang istoryador nga si Will Durant nagsiling: “Wala ginlaglag sang Cristianismo ang paganismo; ginbaton sini ini. . . . Ang mga ideya sang balaan nga trinidad naghalin sa Egipto.” Kag sa libro nga Egyptian Religion, si Siegfried Morenz nagasiling: “Ang trinidad amo ang panguna nga interes sang Egiptohanon nga mga teologo . . . Ginatingob ang tatlo ka dios kag ginakabig ini nga isa ka persona, kag ginapatuhuyan sa pang-isahan nga numero. Sa sining paagi ang espirituwal nga kusog sang Egiptohanon nga relihion nagapakita sing talangkod nga kaangtanan sa Cristianong teolohiya.”

Sa amo, sa Alexandria, Egipto, ang mga pangulo sang simbahan sang ulihi nga bahin sang ikatlo kag sang maaga nga bahin sang ikap-at nga siglo, subong ni Athanasius, nagpabanaag sining impluwensia samtang ginahuman nila ang mga ideya nga nagdul-ong sa Trinidad. Naglapnag ang ila impluwensia, amo kon ngaa ginakabig ni Morenz ang “teolohiya sang Alexandria subong taytay sa ulot sang ginpanubli nga relihion sang Egipto kag sang Cristianismo.”

Sa introduksion sang History of Christianity ni Edward Gibbon, aton mabasa: “Kon ang Paganismo nabihag sang Cristianismo, matuod man nga ang Cristianismo ginpalain sang Paganismo. Ang putli nga Pagpati sa Dios sang nahaunang mga Cristiano . . . gin-islan, sang Iglesia sang Roma, sing malubog nga doktrina sang trinidad. Madamo sang paganong mga doktrina, nga gin-imbento sang mga Egiptohanon kag ginhimo nga sulundan ni Plato, ang ginhuptan subong takus tuohan.”

Ang A Dictionary of Religious Knowledge nagapatalupangod nga madamo ang nagasiling nga ang Trinidad “isa ka pagpatiko nga ginhulam gikan sa paganong mga relihion, kag ginlakip sa Cristianong pagtuo.” Kag ang The Paganism in Our Christianity nagasiling: “Ang ginhalinan sang [Trinidad] pagano gid.”

Amo kon ngaa, sa Encyclopædia of Religion and Ethics, si James Hastings nagsulat: “Sa relihion sang India, halimbawa, makita naton ang trinitaryo nga grupo ni Brahmā, ni Siva, kag ni Visnu; kag sa relihion sang Egipto ang trinitaryo nga grupo ni Osiris, ni Isis, kag ni Horus . . . Indi lamang sa maragtason nga mga relihion masapwan naton nga ang Dios ginatamod subong Trinidad. Madumduman sang isa labi na ang Neo-Platoniko nga pagtamod sa Supremo ukon Katapusan nga Katunayan,” nga “ginlaragway subong trinidad.” Ano ang labot sang Griegong pilosopo nga si Plato sa Trinidad?

Platonismo

SI PLATO, ginabanabana nga nagkabuhi kutob sang 428 tubtob sang 347 sa wala pa si Cristo. Samtang wala niya gintudlo ang Trinidad sa porma sini karon, ang iya mga pilosopiya amo ang naghatag sing dalan para sa sini. Sang ulihi, ang pilosopiko nga mga lihok nga nagalakip sing pagtuo sa tatlo ka dios naglutaw, kag gin-impluwensiahan ini sang mga ideya ni Plato tuhoy sa Dios kag sa kinaugali.

Ang Pranses nga Nouveau Dictionnaire Universel (New Universal Dictionary) nagasiling tuhoy sa impluwensia ni Plato: “Ang Platoniko nga trinidad, nga isa lamang ka pagliwat sang daan na nga mga trinidad nga halin pa sang una, amo ang pilosopiko nga trinidad sang mga kinaiya nga nagbun-ag sa tatlo ka dios ukon balaan nga mga persona nga gintudlo sang Cristianong mga iglesia. . . . Ini nga paghangop sang Griegong pilosopo sa balaan nga trinidad . . . . masapwan sa tanan nga [paganong] mga relihion sang una.”

Ginapakita sang The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge ang impluwensia sining Griegong pilosopiya: “Ang mga doktrina sang Logos kag sang Trinidad gindihon sang Griegong mga Amay, nga . . . naimpluwensiahan gid, sing talangkod ukon indi talangkod, sang Platoniko nga pilosopiya . . . Indi mapanghiwala nga ang mga sayop kag mga pagpatiko nakasulod sa Iglesia gikan sa sini.”

Ang The Church of the First Three Centuries nagasiling: “Ang doktrina sang Trinidad amat-amat kag sang ulihi na lang nahuman; . . . ang ginhalinan sini tuhay gid sa Judiyo kag Cristianong Kasulatan; . . . nagtubo ini, kag ginsugpon sa Cristianismo, sang mga kamot sang Platoniko nga mga Amay.”

Sang katapusan sang ikatlo nga siglo C.⁠E., ang “Cristianismo” kag ang bag-ong Platoniko nga mga pilosopiya indi na mabungkag. Suno sa ginasiling ni Adolf Harnack sa Outlines of the History of Dogma, ang doktrina sang iglesia “madalom nga nanggamot sa duta sang Hellenismo [paganong Griegong panghunahuna]. Gani nangin isa ini ka tanhaga sa kalabanan nga mga Cristiano.”

Ang iglesia nagpangangkon nga ang bag-o nga mga doktrina sini napasad sa Biblia. Apang si Harnack nagasiling: “Ang matuod ginpakamatarong sini ang Helleniko nga panghunahuna, ang disparatis nga mga pagtamod kag ang mga kinabatasan sang tanhaga nga pagsimba sang mga pagano.”

Sa libro nga A Statement of Reasons, si Andrews Norton nagasiling tuhoy sa Trinidad: “Mausoy naton ang maragtas sining doktrina, kag matukiban ang ginhalinan sini, indi sa Cristianong bugna,  kundi sa Platoniko nga pilosopiya . . . Ang Trinidad indi doktrina ni Cristo kag sang iya mga Apostoles, kundi ginhimohimo lamang sang mga sumalakdag sang panghunahuna ni Plato sang ulihi nga tion.”

Sa amo, sang ikap-at nga siglo C.⁠E., ang apostasya nga gintagna ni Jesus kag sang mga apostoles nagbukad sing bug-os. Ang pagkahuman sang Trinidad isa lamang ka pamatuod sini. Ginbaton man sang apostata nga mga iglesia ang iban pa nga paganong mga ideya, subong sang kalayuhon nga impierno, pagkadimamalatyon sang kalag, kag idolatriya. Sa espirituwal nga paghambal, ang Cristiandad nagsulod sa gintagna nga madulom nga mga dag-on sini, nga ginadumalahan sang nagadaku nga “tawo sang pagkamalinapason” sang klero nga klase.​—⁠2 Tesalonica 2:⁠3, 7.

Ngaa Wala Ini Gintudlo sang mga Manalagna sang Dios?

NGAA, sa sulod sang linibo ka tuig, wala sing bisan isa sa mga manalagna sang Dios ang nagtudlo sa iya katawhan tuhoy sa Trinidad? Pagligad sini, subong Dakung Manunudlo, indi ayhan ipaathag ni Jesus ang Trinidad sa iya mga sumulunod? Tuytuyan bala sang Dios ang pagsulat sa ginatos ka pahina sang Kasulatan kag pagkatapos indi paggamiton ang bisan diin sini sa pagtudlo sang Trinidad kon amo ini ang “pinakaimportante nga doktrina” sang pagtuo?

Magapati bala ang mga Cristiano nga sang mga siglo pagtaliwan ni Cristo kag sa tapos mainspirar ang pagsulat sa Biblia, sakdagon sang Dios ang paghuman sang doktrina nga wala makilal-i sang iya mga alagad sa sulod sang linibo ka tuig, isa ka doktrina nga “indi mahangpan ang misteryo” “indi mahangpan sang tawhanon nga paghangop,” ginabaton nga naghalin sa mga pagano kag ‘sa daku nga bahin isa ka politika sa iglesia’?

Ang pamatuod sang maragtas maathag: Ang Trinidad nga panudlo isa ka pagsipak sa kamatuoran, isa ka pagtalikod sa sini.

[Blurb sa pahina 8]

‘Ang Trinitaryanismo sang ikap-at nga siglo isa ka pagsipak sa nahaunang Cristianong panudlo.’​—⁠The Encyclopedia Americana

[Kahon sa pahina 9]

“Ang Trinidad sang Dalagku nga mga Dios”

Madamo nga siglo sa wala pa ang tion ni Cristo, may mga tatlo-tatlo, ukon mga trinidad, sang mga dios sa dumaan nga Babilonia kag Asiria. Ang Pranses nga “Larousse Encyclopedia of Mythology” nagasiling tuhoy sa isa sina nga trinidad sa duog sang Mesopotamia: “Ang uniberso nabahinbahin sa tatlo ka rehiyon kag ang tagsa sini nangin sakop sang isa ka dios. Ang bahin ni Anu amo ang langit. Ang duta ginhatag kay Enlil. Si Ea nangin manuggahom sang mga tubig. Sing tingob sila naghuman sing trinidad sang Dalagku nga mga Dios.”

[Kahon sa pahina 12]

Ang Trinidad sang mga Hindu

Ang libro nga “The Symbolismof Hindu Gods and Rituals” nagasiling tuhoy sa trinidad sang mga Hindu nga nagluntad sang mga siglo sa wala pa si Cristo: “Si Siva isa sang mga dios sang Trinidad. Ginasiling nga sia ang dios sang kalaglagan. Ang duha pa ka dios amo si Brahma, ang dios sang pagpanuga kag si Vishnu, ang dios sang pagtipig. . . . Ang tatlo ka dios ginatingob sa isa ka porma agod ipakita nga ini sila nga tatlo isa kag pareho.”​—⁠Ginbalhag ni A. Parthasarathy, Bombay.

[Retrato sa pahina 8]

“Wala gid sing nahangpan si Constantino sa mga pakiana nga ginpamangkot sa Griegong teolohiya.”​—⁠A Short History of Christian Doctrine

 [Mga retrato sa pahina 10]

1. Egipto. Trinidad nanday Horus, Osiris, Isis, ika-2 nga milenyo B.⁠C.⁠E.

2. Babilonia. Trinidad nanday Ishtar, Sin, Shamash, ika-2 nga milenyo B.⁠C.⁠E.

3. Palmyra. Trinidad sang dios nga bulan, sang Ginuo sang mga Langit, sang dios nga adlaw, c. nahauna nga siglo C.⁠E.

4. India. Trinidad nga pagkadios sang mga Hindu, c. ika-7 nga siglo C.⁠E.

5. Kampuchea. Trinidad nga pagkadios sang mga Budhista, c. ika-12 nga siglo C.⁠E.

6. Norway. Trinidad (Amay, Anak, balaan nga espiritu), c. ika-13 nga siglo C.⁠E.

7. Pransya. Trinidad, c. ika-14 nga siglo C.⁠E.

8. Italya. Trinidad, c. ika-15 nga siglo C.⁠E.

9. Alemanya. Trinidad, c. ika-19 nga siglo C.⁠E.

10. Alemanya. Trinidad, ika-20 nga siglo C.⁠E.