To vogbingbọn mẹ na nue mẹsusu yise gando aṣa hùnwhẹ Noẹli tọn go, Biblu ma ylọ sunnu he zingbejizọnlin nado wá pọ́n Jesu to jiji etọn godo lọ lẹ dọ “sunnu nuyọnẹntọ atọ̀n lẹ” kavi “ahọlu atọ̀n lẹ.” (Matiu 2:1) Kakatimọ, hogbe Glẹkigbe tọn lọ ma’goi wẹ Wẹndagbe-kàntọ Matiu yizan do basi zẹẹmẹ mẹhe wá dla Jesu pọ́n lọ lẹ tọn. E taidi dọ hogbe ehe nọ dlẹnalọdo sunwhlẹvu-pọntọ azọ́nyọnẹntọ lẹ gọna mẹhe nọ doalọ to aovi-nuwiwa wunmẹ devo lẹ mẹ. a Lẹdogbedevomẹ Biblu tọn susu wẹ ylọ sunnu ehelẹ dọ “sunwhlẹvu-pọntọ lẹ” kavi “nujlẹtọ lẹ.” b

•  “Sunnu nuyọnẹntọ” nẹmu wẹ wá?

•  Be ahọlu lẹ wẹ “sunnu nuyọnẹntọ” ehelẹ yin ya?

•  Nawẹ yinkọ “sunnu nuyọnẹntọ” ehelẹ tọn nọ yin”?

•  Whetẹnu wẹ “sunnu nuyọnẹntọ” ehelẹ yì dla Jesu pọ́n?

•  Be Jiwheyẹwhe wẹ biọ to “sunnu nuyọnẹntọ” ehelẹ si nado hodo anademẹ “sunwhlẹvu” Bẹtlẹhẹm tọn lọ tọn ya?

 “Sunnu nuyọnẹntọ” nẹmu wẹ wá?

 Biblu ma dọ yé omẹ nẹmu he wá dla Jesu pọ́n, podọ sọha voovo wẹ mẹlẹ nọ dọ sọn aṣa de mẹ jẹ devo mẹ. Sọgbe hẹ wezẹhomẹ lọ Encyclopedia Britannica, “Mẹhe nọ nọ̀ Asie lẹ yise dọ Sunwhlẹvu-pọntọ 12 wẹ wá, amọ́ mẹhe nọ nọ̀ awà Europe tọn ji lẹ yise dọ yé omẹ atọ̀n wẹ, vlavo na Biblu dohia dọ yé hẹn nunina atọ̀n, enẹ wẹ ‘sika, nuyọnwan gblingblin po zuya po’ wá na ovi pẹvi lọ wutu. (Matiu 2:11)

 Be ahọlu lẹ wẹ “sunnu nuyọnẹntọ” ehelẹ yin ya?

 Dile etlẹ yindọ to aṣa hùnwhẹ Noẹli tọn mẹ, mẹhe wá dla ovi pẹvi lọ Jesu pọ́n lẹ nọ sọawuhia to yẹdide lẹ mẹ taidi ahọlu lẹ, Biblu ma ylọ yé dọ mọ to fidepope. Sọgbe hẹ wezẹhomẹ lọ Encyclopedia Britannica, owhe kanweko susu lẹ godo wẹ tẹnmẹ-yinkọ ehe wá yin yiyidogọ na sunnu ehelẹ, taidi apadewhe whenuho lọ tọn de he “hẹn otàn lọ fọnjlodotenamẹ.”

  Nawẹ yinkọ “sunnu nuyọnẹntọ” ehelẹ tọn nọ yin”?

 Biblu ma dọ yinkọ sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ tọn na mí. Wezẹhomẹ de dọ dọ mẹhe yise to otàngblo mẹ lẹ nọ ylọ yé dọ, Gaspard, Melchior po Balthasar po. (The International Standard Bible Encyclopedia).

Whetẹnu wẹ “sunnu nuyọnẹntọ” ehelẹ yì dla Jesu pọ́n?

 Sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ sọgan ko dla Jesu pọ́n osun susu to jiji etọn godo. E họnwun dọ nugbo wẹ ehe, na Ahọlu Hẹlọdi he jlo dọ Jesu ni yin hùhù lọ, degbe dọ yọpọ sunnu he tindo bẹsọn owhe awe wà odò lẹpo ni yin hùhù. E na dogbó owhe tọn ehe sọgbe hẹ nudọnamẹ he e mọyi sọn sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ dè.—Matiu 2:16.

 Sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ ma wá dla Jesu pọ́n to ozán he mẹ e yin jiji te. Biblu dọmọ: “To whenuena yé biọ owhé lọ gbè, yé mọ ovi pẹvi lọ po Malia onọ̀ etọn po.” (Matiu 2:11) Ehe dohia dọ whẹndo lọ ko wá jẹ owhé de gbè, bọ Jesu masọ yin viyẹyẹ he pò to otò he mẹ kanlin lẹ nọ dùnú te de mẹ ba.—Luku 2:16.

 Be Jiwheyẹwhe wẹ biọ to “sunnu nuyọnẹntọ” ehelẹ si nado hodo anademẹ “sunwhlẹvu” Bẹtlẹhẹm tọn lọ tọn ya?

 Mẹdelẹ yise dọ Jiwheyẹwhe wẹ do sunwhlẹvu Bẹtlẹhẹm tọn lọ hlan nado deanana sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ wá fie Jesu te. Pọ́n nuhewutu enẹ ma gán yin nugbo.

•   Nue taidi sunwhlẹvu lọ plan sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ yì Jelusalẹm jẹnukọn. Biblu dọmọ: “Sunwhlẹvu-pọntọ lẹ sọn Whèzẹtẹn-waji wá Jelusalẹm, bo dọmọ: ‘Fie wẹ ewọ he yin jiji taidi ahọlu Ju lẹ tọn lọ te? Na mí mọ sunwhlẹvu etọn to whenuena mí tin to Whèzẹtẹn, podọ míwlẹ ko wá nado litaina ẹn.’”—Matiu 2:1, 2.

•   Ahọlu Hẹlọdi whẹ́whẹ́ wẹ na anademẹ sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ nado yì Bẹtlẹhẹm, e ma yin “sunwhlẹvu” lọ. Whenue Hẹlọdi sèhó gando “ahọlu Ju lẹ tọn” he gán wá whlẹnagbà hẹ ẹ de go, e dindona fie Klisti he yè ko dọdai etọn lọ na yin jiji te. (Matiu 2:3-6) Whenue ahọlu lọ sè dọ Bẹtlẹhẹm wẹ e na yin jiji te, e do sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ hlan nado yì dọ́n bo pọ́n ovi lọ, bosọ lẹkọwa dogbè na emi.

   Enẹgodo wẹ sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ wá dedo Bẹtlẹhẹm. Biblu dọmọ: “To whenue yé ko sè nuhe ahọlu lọ dọ godo, yé tọ́nyi, podọ pọ́n! sunwhlẹvu he yé ko mọ to whenuena yé tin to Whèzẹtẹn lọ jẹnukọnna yé kaka bo wá nọte to aga to fie ovi pẹvi lọ tin te.”—Matiu 2:9.

•   “Sunwhlẹvu” he sọawuhia lọ ze ogbẹ̀ Jesu tọn do owù mẹ bosọ zọ́n bọ ovivu homẹvọnọ susu yin hùhù. Whenue sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ tọ́n sọn Bẹtlẹhẹm, Jiwheyẹwhe na yé avase ma nado gọyì Hẹlọdi dè.—Matiu 2:12.

 Nawẹ Hẹlọdi yinuwa gbọn? Biblu dọmọ: “To whenue Hẹlọdi mọdọ sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ ko blu emi, e biọ adi sinsinyẹn mẹ, podọ e domẹhlan bo hù yọpọ sunnu lẹpo he tin to Bẹtlẹhẹm podọ to agbegbe etọn lẹpo ji, bẹsọn owhe awe mẹvi lẹ ji wá odò, sọgbe hẹ ojlẹ he e ko yí sọwhiwhe do dindona sọn sunwhlẹvu-pọntọ lọ lẹ dè.” (Matiu 2:16) E na vẹawu nado yise dọ Jiwheyẹwhe wẹ deanana nulẹ bọ nuylankan mọnkọ do jọ.—Jobu 34:10.