OJLẸ alunlun tọn ṣẹṣẹ bẹjẹeji to 1970. N’to aimimlọn to adọzan ṣie ji to Dotowhé Daho Valley Forge tọn, he to Phoenixville, Pennsylvanie, to États-Unis. Dotozọ́nwatọ sunnu de nọ wá dè e to nukunwhiwhe 30 lẹpo mẹ po azọ́nwanu de po nado pọ́n lehe ohùn ṣie to sisà do. Owhe 20 wẹ n’tindo to ojlẹ lọ mẹ, bo yin ponọ-zọ́nwatọ bosọ to azọ̀n bẹplamẹ sinsinyẹn de jẹ. Dotozọ́nwatọ lọ he yin mẹho na mi vude, jẹflumẹ taun. Na sisà ohùn ṣie tọn gbẹ́ to doyi wutu, n’dọna ẹn dọ, “Gbẹtọ ma ko kú to nukun mìtọn mẹ pọ́n, kavi?” Nukunmẹ etọn kúṣiọ, bọ e gblọn dọ, “N’ma ko mọ pọ́n.”

To ojlẹ enẹ mẹ, sọgodo ṣie dozín do mi. Amọ́, etẹwẹ jọ bọ n’do wá tin to dotowhé? N’ja ma pìntàn gbẹzan ṣie tọn vude na mì.

Azọ̀n lọ bẹ na mi to whenue n’to azọ́nwa taidi doto lizọnyitọ de to azọ́nwatẹn mẹzizẹ tọn de, to ojlẹ he mẹ awhàn to yìyì to Vietnam. N’nọ yí ayajẹ do gọalọna awutunọ po mẹhe gbleawu lẹ po, podọ yanwle ṣie wẹ nado wá lẹzun doto mẹzẹtọ de. Juillet 1969 wẹ n’wá Vietnam. Dile mẹyọyọ lẹpo nọ wà do, n’wazọ́n to azọ́nwatẹn voovo dotowhé lọ tọn lẹ na osẹ dopo nado sọgan jẹakọ hẹ gànmẹ he nọ yin hihodo to otò lọ mẹ po yozò sinsinyẹn etọn po.

To ojlẹ vude godo he n’jẹ azọ́nwa ji to dotowhé mẹzizẹ tọn de, ehe tin to Mekong Delta, to Dong Tam, agahun awhàn tọn susu lẹ nọ bẹ awhànfuntọ he yin awugblena kavi yin hùhù to awhàngbenu lẹ wá. N’yiwanna otò ṣie taun bosọ yiwanna azọ́n, enẹwutu n’jlo nado bẹ azọ́n jẹeji to afọdopolọji. Mí nọ penukundo mẹhe gbleawu lẹ go bo nọ yawu ze yé biọ azọ́nwatẹn mẹzizẹ tọn lẹ mẹ, ehe yin ohọ̀ pẹvi he yè yí gàngbá do basi lẹ bọ zomọ he nọ hẹn họmẹ fá lẹ tin te. To ohọ̀ he finyọ́n enẹlẹ mẹ wẹ doto mẹzẹtọ de, doto he nọ do yẹnvi he nọ hẹn kanmẹ kú namẹ, po doto lizọnyitọ awe devo lẹ po nọ nọ̀ bo nọ wà nuhe go yé pé lẹpo nado whlẹn ogbẹ̀ awhànfuntọ lẹ tọn. N’doayi saki yuu daho delẹ go he ma nọ yin dide jẹte sọn agahun lọ lẹ mẹ. N’sè dọ awhànfuntọ he awhànfunnu ko vúnvún lẹ wẹ tin to saki lọ lẹ mẹ. Lehe n’bẹ awhànzọ́n jẹeji do niyẹn.

To whenue n’to jọja, n’sèhó gando nugbo he Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ plọnmẹ go. Kunnudetọ lẹ plọn Biblu hẹ onọ̀ yiwanna ṣie, amọ́ e ma  zindonukọn nado yí baptẹm. Eyin yé to nuplọn hẹ onọ̀ ṣie, n’nọ sinai bo nọ duvivi nupinplọn lọ lẹ tọn to gigọ́ mẹ. To ojlẹ enẹ dopolọ mẹ, yẹn po otọ́ mẹgopọntọ ṣie po gbọn Plitẹnhọ Ahọluduta tọn de nukọn. N’kanse e dọ, “Etẹ wà yé te finẹ?” E gblọn dọ, “Nude ni ma hẹn we yì omẹ enẹlẹ dè gbede blo!” Na n’yiwanna otọ́ mẹgopọntọ ṣie bo nọ dejidego wutu, n’setonuna ayinamẹ etọn. Enẹwutu, n’masọ tindo kanṣiṣa de hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ba.

To whenue n’tọ́n sọn Vietnam godo, n’mọdọ n’tindo nuhudo Jiwheyẹwhe tọn to gbẹzan ṣie mẹ. Nujijọ awubla tọn lẹ finflin nọ yinuwado ji e sinsinyẹn to numọtolanmẹ-liho. Na taun tọn, e taidi dọ mẹdepope ma mọnukunnujẹ nuhe to jijọ to Vietnam mẹ wẹ nkọ. N’nọ flin nujijọ he whenu gufọntọ lẹ ylọ awhànfuntọ États-Unis tọn lẹ dọ ovivu-hùtọ lẹ, na yé sè dọ ovi homẹvọnọ lẹ to yinyin hùhù to awhàngbenu wutu.

Nado hẹn pekọ wá na nuhudo gbigbọmẹ tọn ṣie, n’jẹ ṣọṣi voovo lẹ yì ji. Sọn hoho gbọ́n wẹ n’ko yiwanna Jiwheyẹwhe, amọ́ nuhe n’mọ to ṣọṣi enẹlẹ mẹ ma whàn mi depope. To godo mẹ, to dimanche dopo to février 1971, n’wá yì Plitẹnhọ Ahọluduta tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de mẹ, he tin to Delray Beach, to Floride.

To whenue n’biọ ohọ̀ lọ mẹ, hodidọ na mẹlẹpo lọ ko dibla fó, enẹwutu n’nọte bo dotoaina oplọn Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn. N’ma flin hosọ he yé plọn to gbenẹgbe, ṣigba n’gbẹ́ flindọ ovi flinflin lẹ lọsu nọ to Biblu yetọn hùn nado dín wefọ lẹ. Enẹ whàn mi taun! N’yí sọwhiwhe do dotoai bosọ na ayidonugo opli lọ. To whenue n’to tintọ́n sọn Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lọ mẹ, mẹmẹsunnu homẹdagbenọ de he tindo nudi owhe 80 dọnsẹpọ mi. Yinkọ etọn wẹ Jim Gardner. E dlẹn owe lọ Nugbo he Nọ Planmẹ Sọyi Ogbẹ̀ Mavọmavọ Mẹ do mi bo kanse dọ, “Jaale, be e na jlo we nado yí owe ehe ya?” Mí basi tito do jeudi afọnnu nado plọn Biblu whla tintan.

N’dona yì azọ́nmẹ to dimanche zánmẹ lọ. N’nọ wazọ́n to azọ́nwatẹn nujijọ ajiji tọn de mẹ to dotowhé he ma yin ahọlu tọn he tin to Boca Raton, to Floride. N’nọ wazọ́n sọn ogàn 11 zánmẹ tọn mẹ jẹ ogàn 7 afọnnu tọn mẹ. Na zingidi ma nọ tin to zánmẹ wutu, n’penugo nado hia owe Nugbo lọ. Yọnnu doto lizọnyitọ he to finẹ jẹnukọnna mi de dọnsẹpọ mi bo gbì owe lọ sọn asi e, bosọ pọ́n wepa lọ ji bo dawhá do ji e dọ, “A jlo na lẹzun dopo to omẹ enẹlẹ mẹ wẹ ya?” N’gọ̀ owe Nugbo ṣie lọ gbì sọn e si bo dọna ẹn dọ, “Ṣẹnṣẹn poun wẹ n’ko hia ẹ jẹ, amọ́ e taidi dọ n’na wá lẹzun dopo to yé mẹ!” E jo mi do, podọ n’hia owe lọ fó to ozán enẹ mẹ.

To whenue Mẹmẹsunnu Gardner jlo na plọn Biblu hẹ mi whla tintan, n’kanse e dọ, “Todin, etẹwẹ mí na plọn?” E gblọn dọ, “Owe he n’yí na we lọ.” N’dọna ẹn dọ, “N’ko hia ẹ fó.” Mẹmẹsunnu Gardner dọna mi po homẹhunhun po dọ, “Eyọn, gbọ mí ni gbadopọnna weta tintan.” Awuji mi taun na n’mọdọ n’ma mọnukunnujẹ nususu mẹ dai. E biọ to asi e nado hia wefọ susu lẹ to Biblu ṣie he yin zinjẹgbonu la Bible du roi Jacques tọn mẹ. N’wá jẹ nuplọn ji gando Jiwheyẹwhe nugbo lọ, Jehovah go. Mẹmẹsunnu Gardner he n’nọ ylọ po sisi po dọ Jim, plọn weta atọ̀n hẹ mi to owe Nugbo lọ mẹ to afọnnu enẹ. To jeudi afọnnu he  bọdego lẹpo, mí nọ plọn weta atọ̀n. N’nọ duvivi nupinplọn enẹlẹ tọn taun. Lẹblanulọkẹyi daho de wẹ e yin na mi dọ mẹmẹsunnu yiamisisadode de he yọ́n Charles T. Russell ganji wẹ plọnnu hẹ mi!

To osẹ delẹ godo, n’yin pipà taidi wẹnlatọ wẹndagbe lọ tọn. Jim gọalọna mi nado duto avùnnukundiọsọmẹnu susu ji, ehe dopo to yé mẹ wẹ nado nọ dekunnu sọn whédegbè jẹ whédegbè. (Owalọ 20:20) Dile Jim to azọ́nwadopọ hẹ mi, n’wá yiwanna azọ́n yẹwhehodidọ tọn. Kakajẹ egbé, n’nọ pọ́n lizọnyizọn lọ hlan taidi lẹblanulọkẹyi daho hugan de. Lehe homẹ ṣie hùn taun nado yin azọ́nwatọ hatọ Jiwheyẹwhe tọn do sọ!—1 Kọl. 3:9.

Todin, mì gbọ ma dọhona mì gando whẹho mẹdetiti tọn de go, enẹ wẹ owanyi he n’tindo na Jehovah to tintan whenu. (Osọ. 2:4) Owanyi he n’tindo na Jehovah enẹ gọalọna mi nado duto nujijọ awubla tọn he n’mọ to awhàn whenu lẹ finflin ji podọ nado duto whlepọn susu devo lẹ ji.—Isa. 65:17.

N’nọ flin azán vonọtaun de to amakikọ-whenu 1971 tọn. N’yin yinyan sọn ohọ̀ he mẹ n’nọ nọ̀ mẹ to owhé mẹjitọ ṣie lẹ tọn gbè. Otọ́ mẹgopọntọ ṣie dọ dọ Kunnudetọ Jehovah tọn depope ma na nọ̀ owhé emitọn gbè! Akuẹ depope ma to asi e to ojlẹ lọ mẹ. Dotowhé he n’nọ wazọ́n te nọ suahọ mi to osẹ awe awe mẹ, podọ diblayin akuẹ he to asi e lẹpo wẹ n’ko yí do họ̀ avọ̀, ehe n’na nọ do dó yì kunnudegbe nado yin afọzedaitọ dagbe Jehovah tọn. Akuẹ pẹẹde gbẹ́ pò to asi e, amọ́ e tin to akuẹsẹdotẹn de mẹ to Michigan, yèdọ ayimatẹn he mẹ n’whẹ́n te. Enẹwutu, n’to dandannu glọ nado dọ́ mọto ṣie mẹ na azán vude. Awulẹpa amìdonu lẹ tọn mẹ wẹ n’nọ yì nado whlẹ́ atán bo lawu.

To ojlẹ he mẹ n’nọ dọ́ mọto mẹ te, to gbèdopo, n’yì Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ gànhiho awe jẹnukọnna  opli sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn. Tlolo he n’fó azọ́n wẹ n’dlí wá finẹ. Dile n’sinai to godo Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lọ tọn fie mẹde ma sọgan mọ mi te, nujijọ Vietnam tọn lẹ wá ayiha mẹ na mi bo jẹ tuklado mi ji, bọ n’flin lehe gbẹtọ he yin fifiọ lẹ nọ lunwán do bọ e taidi dọ ohùn po oṣiọ yetọn po to nukọn ṣie wẹ nkọ. To ayiha ṣie mẹ, e nọ taidi dọ n’to ogbè sunnu jọja lẹ tọn sè bosọ to mimọ yé dile yé to vivẹ̀ mi dọ, “Be n’na gán ya? Be n’na gán ya?” N’yọnẹn dọ yé na kú, etomọṣo, n’nọ tẹnpọn nado miọnhomẹna yé bo dovivẹnu na nukunmẹ ṣie ma nado do nuhe to ayiha ṣie mẹ hia. Dile n’sinai to finẹ, numọtolanmẹ susu wẹ n’tindo.

N’hodẹ̀ kaka bọ dasin wayi do mi plẹplẹ. (Ps. 56:8) N’jẹ nulẹnpọn sisosiso ji do todido fọnsọnku tọn ji. Enẹ hẹn mi tindo numọtolanmẹ sinsinyẹn de dọ: Gbọn fọnsọnku gblamẹ, Jehovah Jiwheyẹwhe na doalọtena nuyiwa mẹvasudo tọn he n’yí nukun ṣie do mọ lẹpo, gọna numọtolanmẹ awufiẹsa tọn he yẹn po mẹdevo lẹ po ko jiya etọn lẹ. Jiwheyẹwhe na fọ́n jọja sunnu enẹlẹ sọnku podọ yé na tindo dotẹnmẹ hundote lọ nado plọn nugbo lọ gando ewọ go. (Owalọ 24:15) To ojlẹ enẹ mẹ wẹ n’tindo numọtolanmẹ owanyi sisosiso tọn de na Jehovah te, ehe yinuwado ji e taun. Azán vonọtaun de wẹ azán enẹ yin na mi. Sọn whenẹnu, n’nọ wà nuhe go n’pé lẹpo ma nado jo owanyi he n’tindo na Jehovah to tintan whenu do gbede, titengbe to whlepọn lẹ po nuhahun sinsinyẹn lẹ po whenu.

To awhàn lọ whenu, gbẹtọ lẹ wà danú susu. Yẹnlọsu to yé mẹ ga. Amọ́, ayihamẹlinlẹnpọn do wefọ awe he n’yiwanna hugan lẹ ji gọalọna mi. Tintan wẹ Osọhia 12:10, 11 he dọ dọ, yè ko gbawhàn Lẹgba tọn e ma yin gbọn ohó kunnudide tọn mítọn kẹdẹ dali gba, ṣigba gbọn ohùn Lẹngbọvu lọ tọn dali ga. Awetọ wẹ Galatianu lẹ 2:20. Wefọ ehe gọalọna mi nado yọnẹn dọ Klisti Jesu kú “do ota ṣie mẹ.” Na ohùn Jesu tọn wutu, Jehovah nọ penukundo go e, podọ Ewọ ko jo nuṣiwa ṣie lẹ na mi. Nugbo enẹ yinyọnẹn gọalọna mi nado tindo ayihadawhẹnamẹnu wiwe de, bo whàn mi nado wà nuhe go n’pé lẹpo nado gọalọna mẹdevo lẹ na yelọsu nido wá yọ́n nugbo lọ gando Jiwheyẹwhe lẹblanunọ mítọn Jehovah go.—Heb. 9:14.

Eyin n’lẹnnupọndo ojlẹ he wayi lẹ ji, n’nọ yọ́n pinpẹn etọn taun dọ Jehovah nọ penukundo go e to whelẹponu. Di apajlẹ, to gbeegbe Jim wá yọnẹn dọ mọto ṣie mẹ wẹ n’nọ dọ́, e plan mi yì mẹmẹyọnnu de dè he tindo ohọ̀ he e nọ haya na jonọ lẹ. Na nugbo tọn, n’kudeji dọ Jehovah wẹ yí Jim po mẹmẹyọnnu homẹdagbenọ enẹ po zan nado wleawu ohọ̀ dagbe de tọn na mi. Homẹdagbenọ taun wẹ Jehovah yin! E nọ penukundo sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ etọn lẹ go.

To mai 1971, n’to dandannu glọ nado yì Michigan nado penukundo whẹho delẹ go. Whẹpo n’do tọ́n sọn agun Delray Beach tọn mẹ to Floride, n’bẹ linlinnamẹwe susu do godo mọto ṣie tọn, podọ to enẹgodo n’kùnhún dedo agewaji gbọn ali he nọ yin Interstate 75 ji. Amọ́ n’ma tlẹ ko jẹ oda na fie n’jei whẹpo do má owe lọ lẹpo. N’yí zohunhun do dekunnu wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn to fihe n’jẹ lẹpo. N’má owe gbọn gànpa lẹ mẹ bo tlẹ má alọnuwe pẹvi lẹ to adàdo-pá sunnu lẹ tọn mẹ he tin to gbọjẹ-yitẹn lẹ. Kakajẹ egbé, n’nọ kanse dee eyin depope to okún he n’do enẹlẹ mẹ de sinsẹ́n tọ́n.—1 Kọl. 3:6, 7.

Ṣigba nado dọ hójọhó, to tintan whenu he n’mọ nugbo lọ, n’ma nọ yí zinzin zan paali, titengbe to whenue n’jlo na dọhona hagbẹ whẹndo ṣie tọn lẹ. Owanyi he n’tindo na Jehovah to tintan whenu nọ na mi zohunhun sinsinyẹn de. Enẹ zọ́n bọ n’ma nọ dibu nado dọhona yé gando nugbo lọ go, ṣigba to aliho sinsinyẹn mẹ. N’yiwanna nọvisunnu ṣie John po Ron po taun, podọ n’nọ hẹn yé gánnugánnu nado kẹalọyi nugbo lọ. To nukọn mẹ n’wá vẹvẹna yé, na aliho agọ̀ he mẹ n’yinuwa hẹ yé te. Ṣigba, n’gbẹ́ to dẹ̀ho dọ yé na wá kẹalọyi nugbo lọ to gbèdopo. Sọn whenẹnu gbọ́n, Jehovah ko plọn mi bọ n’nọ yí zinzin zan nado dekunnu bo plọnmẹ hugan dai tọn.—Kọl. 4:6.

E họnwun dọ n’nọ flin owanyi he n’tindo na Jehovah, amọ́ to ojlẹ dopolọ mẹ, n’ma wọn mẹdevo lẹ he n’yiwanna to gbẹzan ṣie mẹ. Omẹ awetọ he n’yiwanna wẹ Susan, yèdọ asi dagbedagbe ṣie. N’yọnẹn dọ n’tindo nuhudo gbẹdohẹmẹtọ de tọn he na gọalọna mi nado wà azọ́n Ahọluduta lọ tọn po kọdetọn dagbe po. Susan yin yọnnu huhlọnnọ de he yiwanna gbigbọnu lẹ. N’flin gbèdopo he n’yì owhé etọn gbè to whenue mí to họntọn mẹ. Susan sinai to họntonu to owhé mẹjitọ etọn lẹ tọn gbè to Cranston, Rhode Island. E to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn hia po wefọ Biblu tọn he yin dide to e mẹ lẹ po. Nuhe whàn mi wẹ yindọ dopo to hosọ devo he to Atọ̀họ̀ lọ mẹ lẹ mẹ hia wẹ e te gọna wefọ he e bẹhẹn lẹ. N’dọna dee dọ, ‘Yọnnu ehe yiwanna gbigbọnu lẹ taun!’ Mí wlealọ to décembre 1971, podọ n’yọ́n pinpẹn etọn dọ sọn whenẹnu gbọ́n e nọ gọalọna mi bo nọ nọgodona mi. Nuhe sọ nọ vivi na mi hugan to ohó etọn mẹ wẹ yindọ dile ewọ tlẹ yiwanna mi, Jehovah wẹ e yiwanna hugan.

Jiwheyẹwhe dona yẹn po Susan po bọ mí tindo visunnu awe, enẹ wẹ Jesse po Paul po. Dile yé to whinwhẹ́n, Jehovah tin po yé po. (1 Sam. 3:19) Na yé hẹn nugbo lọ zun yede tọn wutu, enẹ hẹn homẹhun yẹn po Susan po taun. Yé zindonukọn nado to Jehovah sẹ̀n, na yé nọ flin owanyi he yé tindo na ewọ to tintan whenu wutu. Dopodopo yetọn wẹ tin to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ sọn nuhe hugan owhe 20 die. Homẹ ṣie sọ nọ hùn do asi dagbe visunnu ṣie lẹ tọn  go, yèdọ Stephanie po Racquel po he n’nọ pọ́n taidi viyọnnu ṣie titi lẹ. Asi he visunnu ṣie lẹ dà lẹ yiwanna gbigbọnu lẹ bosọ yí ahun po alindọn yetọn lẹpo po do yiwanna Jehovah Jiwheyẹwhe.—Efe. 6:6.

To baptẹm ṣie godo, n’wà sinsẹ̀nzọn na owhe 16 to Lopo Rhode tọn ji, podọ n’jihọntọn dagbedagbe lẹ to finẹ. N’nọ flin ojlẹ dagbe susu he n’duvivi etọn hẹ mẹho agun tọn apajlẹ dagbenọ he po yẹn po sẹ̀n to finẹ lẹ. Humọ, n’sọ yọ́n pinpẹn nugopọntọ tomẹyitọ he gọalọna mi taun lẹ tọn, ehe n’ma sọgan slẹ yemẹpo. Lẹblanulọkẹyi daho de wẹ e yin na mi nado wazọ́n hẹ sunnu he hẹn owanyi he yé tindo na Jehovah to tintan whenu go gligli lẹ! To 1987, mí sẹtẹn yì Caroline du Nord nado sẹ̀n to fie nuhudo sù te, podọ mí jihọntọn dagbe susu dogọ to finẹ. *

To août 2002, yẹn po Susan po kẹalọyi oylọ-basinamẹ lọ nado yin dopo to hagbẹ whẹndo Bẹtẹli Patterson tọn lẹ mẹ to États-Unis. N’wazọ́n to Azọ́nwatẹn Sinsẹ̀nzọn tọn, podọ Susan wazọ́n to avọ̀yantẹn. E yiwanna azọ́nwiwa to finẹ! To août 2005, n’tindo lẹblanulọkẹyi nado yin dopo to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ. N’mọdọ lẹblanulọkẹyi majẹhẹ de wẹ azọ́ndenamẹ ehe yin. Asi yiwanna ṣie jẹflumẹ to whenue e lẹnnupọndo azọ́ndenamẹ lọ, azọ́n po tomẹyiyi he e bẹhẹn lẹ po ji. Susan ma nọ yiwanna agahun dido, etomọṣo mí ko do agahun whlasusu! Susan dọ dọ ayinamẹ owanyinọ he emi mọyi sọn mẹmẹyọnnu devo lẹ dè he asu yetọn yin dopo to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ ko gọalọna emi nado wà nuhe go emi pé lẹpo nado nọgodona mi. E wàmọ nugbo, podọ enẹ zọ́n bọ n’yiwanna ẹn.

Yẹdide susu wẹ tin to ohọ̀ he mẹ n’nọ wazọ́n te bọ dopodopo yetọn tindo zẹẹmẹ nujọnu tọn de na mi! Yé nọ hẹn mi flin nujijọ ayajẹ tọn he n’duvivi etọn wayi lẹ. N’ko mọ dona susugege yí na n’nọ wà nuhe go n’pé lẹpo nado nọ flin owanyi he n’tindo na Jehovah to tintan whenu wutu!