Mẹhe nuhe nọ dewán gblingblin lẹ nọ dotukla lẹ nọ pehẹ nuhahun sinsinyẹn. E họnwun dọ nude ma tin he yé sọgan wà nado glọnalina owán onú enẹlẹ tọn sisè dile yé topọ hẹ mẹdevo lẹ to nuwiwa egbesọegbesọ tọn lẹ mẹ. Etomọṣo, mẹdelẹ ko kanhose eyin e na yọnbasi nado biọ to mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po si ma nado nọ zan nuhe nọ dewán gblingblin lẹ to whenue yé jei opli Klistiani tọn po plidopọ lẹ po.

E họnwun dọ Klistiani de ma na desọn ojlo mẹ nado wà nudepope he na zọ́n bọ mẹdevo lẹ na jlo nado gọ̀n opli Klistiani tọn lẹ. Mímẹpo wẹ tindo nuhudo tuli he opli mítọn lẹ nọ namẹ tọn. (Heb. 10:24, 25) Enẹwutu, eyin mẹde mọdọ nuhe nọ dewán gblingblin lẹ nọ dotukla emi taun bo tlẹ nọ zọ́n bọ emi nọ hanú gando opli lẹ yìyì go, e sọgan dọhodopọ hẹ mẹho lẹ do whẹho lọ ji. Dile etlẹ yindọ to paa mẹ, e ma sọgbe nado dosẹ́n dọ mẹde ma dona zan nuhe nọ dewán gblingblin to whenue e jei opli mítọn lẹ, bọ Owe-wiwe lẹ masọ jẹagọdo, mẹho lẹ sọgan na nudọnamẹ lẹ nado gọalọna hagbẹ agun tọn lẹ, na yé nido mọnukunnujẹ lehe owán enẹlẹ nọ yinuwado mẹdevo lẹ ji do mẹ. Sọgbe hẹ lehe ninọmẹ lọ biọ do, mẹho lẹ sọgan basi nudide nado gbadopọnna nudọnamẹ he afanumẹ lọ ko zinjẹgbonu delẹ hẹ agun lọ to adà nuhudo agun tọn Opli Sinsẹ̀nzọn tọn whenu kavi yé sọgan de nado yí zinzin do basi nulila de gando whẹho lọ go. * Ṣigba, mẹho lẹ ma dona nọ basi nulila whẹwhẹ gando whẹho mọnkọtọn lẹ go. Jlodotọ yọyọ po jonọ he ma ko sè nudepope gando whẹho lọ go lẹ po nọ saba tin to opli mítọn lẹ ji, podọ mí jlo dọ yé ni voawu. Mí ma dona hẹn mẹde ma nado voawu to whenue e zan nuhe nọ dewán gblingblin lẹ do jlẹkaji.

To agun he mẹ nuhahun ehe tin te, eyin e yọnbasi, pipli mẹho lẹ tọn sọgan basi tito na mẹhe nuhe nọ dewán gblingblin nọ dotukla lẹ nido nọ sinai dovo to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lọ mẹ. Di apajlẹ, yé sọgan wleawuna nuyizan gbèzeyiaga tọn do họ̀nù de mẹ fie omẹ mọnkọtọn lẹ sọgan nọ sinai do nado duvivi opli lẹ tọn. Eyin whẹho lọ ma sọgan yin dididẹ to aliho he sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe mẹ bọ owán gblingblin lẹ sisè gbẹ́ nọ dotukla mẹdelẹ taun, agun lọ sọgan basi tito nado nọ yí opli lẹ do kanji na yé kavi basi tito na yé nido nọ dotoaina opli lẹ gbọn alokan ji, dile e nọ yin bibasi do na mẹhe yin ginglọndo whégbè na ninọmẹ de wutu lẹ.

To owhe agọe tọn lẹ mẹ, Lizọnyizọn Ahọluduta Tọn Mítọn na tuli mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po nado nọ do mẹtọnhopọn nujọnu tọn hia to whẹho ehe mẹ to whenue yé jei plidopọ daho lẹ. Mẹtọnhopọn didohia yin nujọnu taun titengbe to plidopọ daho lẹ whenu, na to paa mẹ, nọtẹn vonọtaun de ma sọgan yin awuwlena na mẹhe nuhe nọ dewán gblingblin lẹ nọ dotukla lẹ. Ṣigba, anademẹ ehelẹ ma yin osẹ́n he dona nọ yin hihodo to opli agun lẹ whenu, podọ yé ma dona yin pinpọnhlan taidi osẹ́n.

Dile mí to gbẹnọ to aihọn ehe mẹ, mímẹpo wẹ nọ jiya kọdetọn ylankan he mape he sin ogú mí dù lọ nọ hẹnwa lẹ tọn. Lehe mí nọ yọ́n pinpẹn etọn to whenue mẹdevo lẹ dovivẹnu nado de awufiẹsa mítọn pò do sọ! E sọgan ko biọ avọ́sinsan daho to mẹdelẹ si nado dapana nuhe nọ dewán gblingblin lẹ yiyizan nado hẹn ẹn bọawuna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu yetọn lẹ po nado nọ yì opli Klistiani tọn lẹ. Ṣigba, owanyi wẹ sọgan whàn mí nado wàmọ.

Biblu hiatọ lẹ yọ́n Pọntiu Pilati, na e doalọ to whẹdidana Jesu po okú etọn po mẹ wutu. (Mat. 27:1, 2, 24-26) Ṣigba, yinkọ etọn sọ sọawuhia whlasusu to kandai whenuho tọn devo lẹ mẹ he yin kinkan to ojlẹ etọn mẹ. Sọgbe hẹ wezẹhomẹ de, kandai whenuho tọn he dọho gando ewọ go lẹ “sù taun bosọ bẹ nudọnamẹ gigọ́ hẹn hugan dehe dọho gando ahọluigbagán Lomu tọn he dugán to Jude lẹ go.” (Anchor Bible Dictionary)

Yinkọ Pilati tọn sọawuhia whlasusu to owe whenuho-kantọ Juvi he nọ yin Josephus tọn lẹ mẹ, mẹhe basi kandai nujijọ titengbe atọ̀n delẹ tọn gando nuhahun he Pilati pehẹ to whenue e to gandu to Jude lẹ go. Podọ whenuho-kantọ Juvi he nọ Philo wá basi kandai nujijọ ẹnẹtọ de tọn dogọ. Wekantọ Lomunu Tacitus, he basi kandai whenuho ahọluigbagán Lomu tọn lẹ tọn, dohia dọ Pọntiu Pilati wẹ degbe dọ Jesu ni yin hùhù to gandudu Tibeliu tọn whenu.

To 1961, dodinnanutọ dòkuntọ lẹ to azọ́nwa to nupọntẹn hohowhenu tọn Lomu tọn to Sesalea, Islaeli, bo mọ zannu pipà de he ji yinkọ Pilati tọn yin kinkando to Latin-gbè mẹ. Adà nukinkan lọ tọn de ko súnsún (dile e yin didohia do tofi), ṣigba mẹdelẹ lẹndọ nuhe e na ko bẹhẹn to tintan whenu wẹ: “Yin awuwlena hlan yẹwhe he gbégbò jẹna lẹ, (enẹ wẹ) Tiberieum Pontius Pilate, Ogán daho Jude tọn.” Nupọntẹn lọ na ko yin tẹmpli de he yin awuwlena nado gbògbéna Ahọluigbagán Lomu tọn, Tibeliu.

To hosọ “Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ dè” de mẹ he yin zinzinjẹgbonu to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 15 juillet 2002 tọn mẹ, e ko yin didọ dọ mẹmẹyọnnu de dona nọ ṣinyọnnudo ota to whenue e jlo na deanana plọnmẹ Biblu de to fie wẹnlatọ sunnu de tin te, vlavo sunnu lọ ko yí baptẹm kavi lala. Dogbigbapọnna whẹho lọ yinukọn dogọ dohia dọ e na yọ́n nado vọ́ anademẹ ehe jlado.

To whenue mẹmẹyọnnu de jlo na yì deanana plọnmẹ Biblu he ko yin tito basina jẹnukọn bọ wẹnlatọ sunnu he ko yí baptẹm de hodo e, ayihaawe ma tin dọ mẹmẹyọnnu lọ na mọdọ emi dona ṣinyọnnudo ota. Gbọnmọ dali, ewọ nọ do sisi hia na tito tatọ́-yinyin tọn he Jehovah zedai to agun Klistiani tọn mẹ, na azọngban he mẹmẹsunnu de dona ko yiwà hẹndi wẹ e te wutu. (1 Kọl. 11:5, 6, 10) Vlavo e sọgan biọ to mẹmẹsunnu lọ si nado deanana oplọn lọ eyin e mọdọ mẹmẹsunnu lọ pegan bosọ penugo nado wàmọ.

To alọ devo mẹ, eyin mẹmẹyọnnu de jlo na yì deanana plọnmẹ Biblu de he ko yin tito basina jẹnukọn bọ sunnu he ma ko yí baptẹm bo masọ yin asu etọn wẹ zọ̀n hẹ ẹ, nubiọtomẹsi Owe-wiwe tọn de ma dohia dọ e dona ṣinyọnnudo ota. Etomọṣo, ayihadawhẹnamẹnu mẹmẹyọnnu delẹ tọn sọgan whàn yé nado nọ ṣinyọnnudo ota etlẹ yin to ninọmẹ mọnkọtọn lẹ mẹ.