Tẹdo Họntọn Dagbe lẹ Go Dile Mí to Aihọn Ylankan Ehe Mẹ
Tẹdo Họntọn Dagbe lẹ Go Dile Mí to Aihọn Ylankan Ehe Mẹ
“Onú helẹ wẹ yẹn degbena mì dọ, mì ni yiwanna mìnọzo.”—JOH. 15:17.
1. Naegbọn Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ dona nọpọ́ pẹkipẹki taidi họntọn?
TO OZÁN he jẹnukọnna okú Jesu tọn mẹ, e na tuli devi nugbonọ etọn lẹ nado gbọṣi haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn mẹ hẹ ode awetọ yetọn. Ṣigba, to whèjai gbenẹgbe, e dọ dọ owanyi he yé tindo na ode awetọ wẹ na dohia dọ yé yin hodotọ emitọn. (Joh. 13:35) Eyin apọsteli lẹ na doakọnna whlepọn he tin to nukọn ja lẹ bo hẹn azọ́n he Jesu na dena yé to madẹnmẹ lọ di, yé dona nọpọ́ pẹkipẹki taidi họntọn. Na nugbo tọn, Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ yin yinyọnẹn na owanyi nujọnu tọn he yé tindo na Jiwheyẹwhe po ode awetọ yetọn lẹ po.
2. (a) Etẹwẹ mí magbe nado wà, podọ etẹwutu? (b) Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna?
2 To egbehe, ayajẹnu wẹ e yin nado kọnawudopọ hẹ titobasinanu lẹdo aihọn pé de he hagbẹ etọn lẹ nọ hodo apajlẹ Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ tọn. Mí magbe nado setonuna gbedide Jesu tọn nado do owanyi nujọnu tọn hia ode awetọ. Ṣigba to azán godo tọn ehelẹ mẹ, gbẹtọ lẹ ma nọ saba yin nugbonọ na ode awetọ bo nọ gboawupo nado do owanyi hia. (2 Tim. 3:1-3) Họntọnjihẹmẹ yetọn nọ saba yin nukunta tọn po ṣejannabi tọn po. Nado hẹn yinkọ mítọn go taidi Klistiani nugbo, mí ma dona joawuna walọ mọnkọtọn lẹ. Enẹwutu, mì gbọ mí ni gbadopọnna kanbiọ he bọdego ehelẹ: Etẹ ji wẹ haṣinṣan họntọn dagbe tọn nọ sinai do? Nawẹ mí sọgan jihọntọn dagbe lẹ gbọn? Whetẹnu wẹ mí sọgan sánkanna haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn hẹ mẹde? Podọ nawẹ mí sọgan tẹdo họntọn dagbe lẹ go gligli gbọn?
Etẹ ji Wẹ Haṣinṣan Họntọn Dagbe Tọn Nọ Sinai Do?
3, 4. Etẹwẹ nọ hẹn haṣinṣan họntọn lẹ tọn sinyẹn hugan, podọ etẹwutu?
3 Eyin họntọn awe na vẹ́ ganji, owanyi na Jehovah dona tin to otẹn tintan mẹ na yé. Ahọlu Sọlọmọni wlan dọmọ: “Eyin omẹ dopo plá hẹ ewọ he tin to dopo, omẹ awe na pehẹ ẹ: podọ okàn atọ̀n-slodopọ ma yá winwẹ́n.” (Yẹwh. 4:12) Eyin Jehovah lẹzun okàn atọ̀ntọ to haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn de mẹ, haṣinṣan enẹ na dẹn-to-aimẹ.
4 Nugbo wẹ dọ mẹhe ma yiwanna Jehovah lẹ lọsu sọgan tindo họntọn dagbe lẹ. Ṣigba, eyin omẹ awe he yin họntọn lẹ yiwanna Jiwheyẹwhe ganji, enẹ na hẹn haṣinṣan yetọn sinyẹn taun. Eyin gbemanọpọ lẹ tlẹ wá aimẹ, họntọn nugbo lẹ na yinuwa hẹ ode awetọ to aliho he na hẹn homẹhun Jehovah mẹ. Eyin mẹhe nọ jẹagọdo Jiwheyẹwhe lẹ tlẹ tẹnpọn nado hẹn kinklan wá, yé nọ mọdọ nudepope ma sọgan sánkanna haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn he tin to Klistiani nugbo lẹ ṣẹnṣẹn. Devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ ko dohia to whenuho gblamẹ dọ yé ma gbẹkú, kakati nado de ode awetọ yetọn lẹ hia.—Hia 1 Johanu 3:16. a
5. Etẹwẹ hẹn haṣinṣan Luti po Naomi po tọn sinyẹn sọmọ?
5 Matin ayihaawe, mẹhe yiwanna Jehovah lẹ mẹ wẹ mí sọgan mọ họntọn dagbe hugan lẹ te. Lẹnnupọndo apajlẹ Luti po Naomi po tọn ji. Sọgbe hẹ kandai Biblu tọn, yọnnu ehelẹ tin to mẹhe wleawuna haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn dagbe hugan lẹ mẹ. Etẹwẹ hẹn haṣinṣan yetọn sinyẹn sọmọ? Luti do whẹwhinwhẹ́n lọ hia to whenue e dọna Naomi dọmọ: “Omẹ towe lẹ wẹ na yin omẹ ṣie lẹ, Jiwheyẹwhe towe Jiwheyẹwhe ṣie. . . . OKLUNỌ ni wàmọ hlan mi, podọ humọ ga, eyin nude adavo okú klan hiẹ po yẹn po.” (Luti 1:16, 17) E họnwun dọ, Luti po Naomi po yiwanna Jiwheyẹwhe taun, podọ yé dike ehe yinuwado aliho he mẹ yé yinuwa hẹ ode awetọ te ji. Taidi kọdetọn de, Jehovah dona yé omẹ awe lẹ.
Lehe Hiẹ Sọgan Jihọntọn Dagbe lẹ Gbọn
6-8. (a) Etẹwẹ nọ zọ́n bọ haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn de nọ dẹn-to-aimẹ? (b) Nawẹ hiẹ sọgan ze afọdide họntọnjihẹmẹ tọn gbọn?
6 Apajlẹ Luti po Naomi po tọn dohia dọ yè ma nọ jihọntọn dagbe gbọn kosọ dali gba. Họntọnjiji omẹ awe tọn dona sinai do owanyi he yé tindo na Jehovah ji. Ṣigba e nọ biọ azọ́n sinsinyẹn wiwà po gbigbọ mẹde-yido-sanvọ́ tọn po na haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn mọnkọtọn nido dẹn-to-aimẹ. Nọvi-nọvi he tlẹ to Jehovah sẹ̀n lẹ dona wazọ́n sinsinyẹn nado vẹ́. To whelọnu lo, nawẹ hiẹ sọgan jihọntọn dagbe lẹ gbọn?
7 Ze afọdide họntọnjihẹmẹ tọn. Apọsteli Paulu na tuli họntọn etọn he tin to agun Lomu tọn mẹ lẹ nado “jo [yede] hlan johẹmẹ.” (Lom. 12:13) Nado jo mẹde hlan johẹmẹ nọ biọ dọ mẹde ni yí onú kleunkleun susu wà, to gbesisọ mẹ. Ehe taidi zọnlinzinzin to aliho de ji, he biọ dọ mẹde ni ze afọ etọn whlasusu, podọ debọdo-dego. Mẹdepope ma sọgan jo ede hlan johẹmẹ do otẹn towe mẹ. (Hia Howhinwhẹn lẹ 3:27.) Dopo to aliho he mẹ a sọgan do gbigbọ johẹmẹ tọn hia te wẹ nado basi oylọna omẹ voovo lẹ to agun towe mẹ nado dù núdùdù kleun de hẹ we. Be hiẹ sọgan hẹn ẹn zun aṣa nado nọ yí jonọ hagbẹ agun towe tọn lẹ ya?
8 Afọdide devo he a sọgan ze nado jihọntọn wẹ oylọ bibasina omẹ voovo lẹ nado wazọ́n dopọ hẹ we to lizọnyizọn lọ mẹ. Whenue hiẹ po mẹde po tin to ohọ̀n de nukọn bọ a sè dile e to hodọ sọn ahun mẹ wá nado do owanyi etọn na Jehovah hia, e họnwun dọ onú etọn na jẹ towe ji.
9, 10. Apajlẹ tẹwẹ Paulu zedai, podọ nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ etọn gbọn?
9 Hùndonuvo to owanyi mẹ. (Hia 2 Kọlintinu lẹ 6:12, 13.) Be e ko jọ pọ́n bọ hiẹ mọdọ mẹdepope ma tin to agun towe mẹ he a sọgan jihọntọn hẹ ya? Eyin mọ wẹ, be e ma yindọ a ko magbe to dewe mẹ mẹhe nkọ sọgan yin họntọn towe lẹ vlavo nẹ? Apọsteli Paulu ze apajlẹ dagbe dai gando lehe mí sọgan hùndonuvo to owanyi mẹ do go. To ojlẹ de mẹ wayi, e ma na ko lẹnpọn gbede nado jihọntọn hẹ mẹhe ma yin Ju lẹ. Ṣigba, e wá lẹzun “apọsteli Kosi lẹ tọn.”—Lom. 11:13.
10 Humọ, Paulu ma jihọntọn hẹ ohá etọn lẹ kẹdẹ gba. Di apajlẹ, ewọ po Timoti po lẹzun họntọn vivẹ mahopọnna dọ e ma yin ogbẹ́ etọn to aliho depope mẹ. To egbehe, jọja susu wẹ nọ yiwanna họntọnjiji hẹ mẹhomẹ lẹ to agun mẹ. “N’do họntọn vivẹ de he do owhe 50 linlán,” wẹ Vanessa he ṣẹṣẹ lán to owhe 20 ji dọ. “Nude ma tin he n’sọgan dọ na ohá ṣie lẹ bọ n’ma sọgan dọna ẹn. Podọ e yiwanna mi taun.” Nawẹ haṣinṣan mọnkọtọn nọ yọnbasi gbọn? Vanessa dọ dọ: “Yẹn wẹ dovivẹnu nado jihọntọn hẹ ẹ, kakati nado donukun dọ ewọ ni wàmọ.” Be hiẹ nọ jlo nado jihọntọn hẹ mẹde mahopọnna owhe he mẹlọ sọgan tindo ya? Matin ayihaawe, Jehovah na dona vivẹnudido towe lẹ.
11. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ Davidi po Jonatani po tọn mẹ?
11 Yin nugbonọ. “Họntọn [nugbo] nọ yiwannamẹ whepoponu, ṣigba mẹmẹsunnu wẹ yè ji na madodego,” wẹ Sọlọmọni wlan. (Howh. 17:17) Whenue Sọlọmọni to hogbe ehelẹ wlan, e sọgan ko yindọ haṣinṣan he tin to otọ́ etọn, Davidi, po Jonatani po ṣẹnṣẹn wẹ e tindo to ayiha mẹ. (1 Sam. 18:1) Ahọlu Sauli jlo dọ ovi etọn Jonatani ni dugu ofìn etọn tọn to Islaeli. Ṣigba Jonatani ma jlo na jẹagọdo ojlo Jehovah tọn, he yindọ Davidi ni lẹzun ahọlu. To vogbingbọn mẹ na Sauli, Jonatani ma whànwu Davidi gba. Onú Davidi tọn ma vẹna ẹn na gbẹtọ lẹ to pipà ẹ wutu gba, mọjanwẹ e ma yí nuhe otọ́ etọn Sauli dọ nado hẹn Davidi gble lẹ sè do niyẹn. (1 Sam. 20:24-34) Be mí nọ hodo apajlẹ Jonatani tọn ya? Eyin họntọn mítọn lẹ mọ lẹblanulọkẹyi lẹ yí to agun mẹ, be homẹ mítọn nọ hùn do yé go ya? Eyin yé to nuhahun sinsinyẹn glọ, be mí nọ miọnhomẹna yé bo nọ nọgodona yé ya? Eyin mí sè mẹnudidọ ylankan de do họntọn de go, be mí nọ yawu yise wẹ? Kavi, be mí nọ gbọn nugbonọ-yinyin dali yiavunlọna họntọn mítọn, dile Jonatani wà do?
Whenue Mí Dona Sánkanna Haṣinṣan Họntọn de Tọn
12-14. Nuhahun tẹwẹ Biblu plọntọ delẹ nọ pehẹ, podọ nawẹ mí sọgan gọalọna yé gbọn?
12 Eyin Biblu plọntọ de jẹ diọdo basi ji to gbẹzan etọn mẹ, e sọgan pehẹ nuhahun sinsinyẹn lẹ sọn họntọn lẹ dè. E sọgan tindo hagbẹ delẹ he e yiwanna taun ṣigba he ma nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo walọ dagbe tọn Biblu tọn lẹ. E sọgan ko nọ zan whenu susu dopọ hẹ yé dai, ṣigba todin, e doayi e go dọ nuhe yé nọ wà lẹ sọgan yinuwado emi ji to aliho agọ̀ mẹ, podọ e mọdọ gbẹdido emitọn hẹ yé dona tindo dogbó. (1 Kọl. 15:33) Etomọṣo, e sọgan tindo numọtolanmẹ lọ dọ eyin emi ma dogbẹ́ hẹ yé ba, be emi ma yin họntọn nugbo niyẹn.
13 Eyin Biblu plọntọ de wẹ a yin bo to nuhahun ehe pehẹ, flindọ mẹhe yin họntọn nugbo de na hùnhomẹ nado mọdọ a to vivẹnudo nado hẹn gbẹzan towe pọnte dogọ. Họntọn mọnkọtọn tlẹ sọgan jlo nado kọnawudopọ hẹ we nado plọnnu gando Jehovah go. To alọ devo mẹ, họntọn lalo lẹ na to ‘zùnzùn we mapote,’ na a ma dowezun hẹ yé gbọn aliho yetọn “ji jei abàbá walọ gblezọn tọn dopolọ mẹ” wutu. (1 Pita 4:3, 4, NW) Na nugbo tọn, họntọn ehelẹ wẹ ma yin nugbonọ na we, e ma yin hiẹ gba.
14 Eyin mẹde to Biblu plọn bọ họntọn etọn he ma yiwanna Jehovah lẹ gbẹkọ e go, hagbẹ agun lọ tọn lẹ sọgan súdo yetọn. (Gal. 6:10) Be hiẹ yọ́n dopodopo Biblu plọntọ he nọ wá opli lẹ tọn ya? Be a ko basi oylọna yé na mì nido duvivi gbẹdido mẹjlọdote tọn delẹ dopọ pọ́n ya?
15, 16. (a) Nawẹ mí dona yinuwa gbọn eyin họntọn de jo Jehovah sinsẹ̀n do? (b) Nawẹ mí sọgan dohia dọ mí yiwanna Jiwheyẹwhe gbọn?
15 Ṣigba etẹwẹ lo, eyin họntọn towe he yin dopo to hagbẹ agun lọ tọn lẹ mẹ basi dide nado jo Jehovah do, podọ vlavo e biọ dọ ni yin didesẹ sọn agun mẹ? Ninọmẹ mọnkọtọn sọgan kàn dẹpẹ biọ. Mẹmẹyọnnu de dọ nuhe yin numọtolanmẹ etọn to whenue họntọn etọn dopo yin didesẹ sọn agun mẹ dọmọ: “N’jẹflumẹ pete. N’lẹndọ họntọn ṣie lodo to nugbo lọ mẹ dai wẹ, ṣigba whẹho lọ ma yinmọ. Vlavo nado hẹn homẹ hagbẹ whẹndo tọn etọn lẹ tọn hùn poun wutu wẹ e do to Jehovah sẹ̀n. Enẹ zọ́n bọ n’vọ́ nulẹnpọn do mẹwhinwhàn ṣie lẹ ji. Be whẹwhinwhẹ́n he sọgbe lẹ wutu wẹ n’do to Jehovah sẹ̀n ya?” Nawẹ mẹmẹyọnnu ehe duto numọtolanmẹ etọn ji gbọn? “N’ze agbàn pinpẹn ṣie lẹ do Jehovah ji,” wẹ e dọ. “N’magbe nado dohia Jehovah dọ n’yiwanna ẹn, e ma yin na e gọalọna mi nado mọ họntọn dagbe lẹ to titobasinanu etọn mẹ wutu kẹdẹ wẹ gba, ṣigba na jẹhẹnu etọn he dọnmẹdogo lẹ wutu.”
16 Mí ma sọgan donukun dọ Jiwheyẹwhe ni gbẹ́ yin họntọn mítọn eyin mí nọ dogbẹ́ hẹ mẹhe yin họntọn aihọn tọn lẹ gba. Devi Jakobu wlan dọmọ: “Be mìwlẹ ma yọnẹn dọ họntọnjiji hẹ aihọn, okẹ̀n wẹ e yin to Jiwheyẹwhe dè? Na mẹdepope he na yin họntọn aihọn tọn, kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn wẹ.” (Jak. 4:4) Eyin mí deji dọ Jiwheyẹwhe na gọalọna mí nado duto numọtolanmẹ mítọn ji na họntọn mítọn he jo Jehovah do wutu, enẹ na dohia dọ mí yiwanna Ẹn bo yin nugbonọ na ẹn. (Hia Psalm 18:25.) Mẹmẹyọnnu he yin nùdego to aga lọ blá whẹho lọ dopọ dole: “N’mọdọ mí ma sọgan hẹn mẹde gánnugánnu nado yiwanna Jehovah kavi yiwanna mí gba. Depope he whẹho lọ na yin, nudide mẹdetiti tọn wẹ enẹ yin.” Ṣigba, etẹwẹ mí sọgan wà nado hẹn haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn dagbe de go hẹ mẹhe gbẹ́ pò to agun mẹ lẹ?
Titẹdo Họntọn Dagbe lẹ Go Gligli
17. Nawẹ họntọn dagbe lẹ nọ dọhona ode awetọ gbọn?
17 Hodọdopọ dagbe nọ hẹn họntọn lẹ vẹ́. Dile a to kandai Biblu tọn he gando Luti po Naomi po, Davidi po Jonatani po, gọna Paulu po Timoti po go lẹ hia, hiẹ na doayi e go dọ họntọn dagbe lẹ nọ dọho po awuvivo po, ṣigba po sisi po na ode awetọ. Na nuhe dù aliho he mẹ mí dona nọ dọho hẹ ode awetọ te, Paulu wlan dọmọ: “Mì gbọ hogbe mìtọn ni tin po ojọmiọn po to whepoponu, ehe ojẹ̀ pé.” Na taun tọn, aliho he mẹ mí dona nọ dọhona “yé he tin to gbonu lẹ” te wẹ Paulu to alọdlẹndo. (Kọl. 4:5, 6) Ṣigba, eyin e jẹ dọ mí ni na sisi mayisenọ lẹ to whenue mí to hodọna yé, nẹmunẹmu wẹ mẹhe yin họntọn mítọn to agun mẹ lẹ!
18, 19. Nukun tẹwẹ mí dona nọ yí do pọ́n ayinamẹ depope he họntọn Klistiani de na mí, podọ apajlẹ tẹwẹ mẹho agun Efesu tọn lẹ zedai na mí?
18 Họntọn dagbe lẹ nọ yọ́n pinpẹn pọndohlan yenọzo tọn, enẹwutu hodọdopọ yetọn dona nọ gọ́ na ojọmiọn bo nọ nọ̀ tlọlọ. Ahọlu Sọlọmọni nuyọnẹntọ lọ wlan dọmọ: “Amì po nudewán po hẹn ayiha vivi; mọwẹ vivi họntọn mẹtọn tọn gbọn linlẹn ayiha mẹ tọn dali.” (Howh. 27:9) Be nukun he hiẹ do nọ pọ́n ayinamẹ depope he họntọn towe na we niyẹn ya? (Hia Psalm 141:5.) Etẹwẹ nọ yin nuyiwa towe eyin họntọn de dọna we dọ afọdide towe delẹ ma sọgbe? Be hiẹ nọ pọ́n nuhe e dọ lẹ taidi dohia dagbewanyi tọn ya, kavi a nọ gblehomẹ?
19 Apọsteli Paulu duvivi haṣinṣan pẹkipẹki de tọn hẹ mẹho agun Efesu tọn lẹ. E na ko yọ́n delẹ to sunnu enẹlẹ mẹ to whenue yé ṣẹṣẹ lẹzun yisenọ. Ṣigba, to whenue e pli hẹ yé gbọngodo, e na yé ayinamẹ delẹ madoadúdẹji. Nawẹ yé yinuwa gbọn? Họntọn Paulu tọn lẹ ma gblehomẹ. Kakatimọ, yé yọ́n pinpẹn owanyi he e tindo na yé tọn bo tlẹ viavi na yé yọnẹn dọ yé ma nasọ mọ ẹn ba wutu.—Owalọ 20:17, 29, 30, 36-38.
20. Etẹwẹ họntọn nugbo de na wà?
20 E ma yindọ họntọn dagbe lẹ nọ kẹalọyi ayinamẹ kẹdẹ wẹ gba, ṣigba yé sọ nọ namẹ ayinamẹ ga. Etomọṣo, mí dona yin wuntuntunnọ ma “nado nọ dádo whẹho mẹdevo lẹ tọn mẹ.” (1 Tẹs. 4:11, NW) Podọ mí sọ dona yọnẹn dọ dopodopo mítọn wẹ “na dọho ede tọn hlan Jiwheyẹwhe.” (Lom. 14:12) Ṣigba, họntọn nugbo de na gbọn homẹdagbe dali flin nujinọtedo Jehovah tọn lẹ awetọ etọn, to whenue e biọ domọ. (1 Kọl. 7:39) Di apajlẹ, etẹwẹ a sọgan wà eyin a doayi e go dọ họntọn tlẹnnọ de to owanyi dohia mayisenọ de? Na obu lọ dọ họntọn mìtọn na gble wutu, be hiẹ na dọ̀n yonu dogodo nado dọ nuhe to ahunmẹduna we lẹ na ẹn wẹ ya? Kavi eyin họntọn towe gbẹ́ ayinamẹ towe, etẹwẹ hiẹ na wà? Họntọn dagbe de nọ dín alọgọ lẹngbọhọtọ owanyinọ lẹ tọn nado gọalọna awetọ etọn he ṣì afọ ze. Mọwiwà nọ biọ adọgbigbo. Ṣigba, eyin họntọn lẹ yiwanna Jehovah, haṣinṣan yetọn ma na gble kakadoi gba.
21. Etẹwẹ mímẹpo nọ wà to whedelẹnu, podọ naegbọn e do yin nujọnu dọ mí ni wleawuna haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn he lodo to agun mẹ?
21 Hia Kọlọsinu lẹ 3:13, 14. To whedelẹnu, mí sọgan tindo “wiwọ́” po họntọn mítọn lẹ po, e sọgan yindọ míwlẹ wẹ hẹn homẹgble yé kavi ni yin yewlẹ. “Onú susu mẹ wẹ mí omẹ popo to ylanwa te,” wẹ Jakobu wlan. (Jak. 3:2) E ma yin whla sọha he mí ṣinuwa do ode awetọ wẹ nọ dohia dọ mí yin họntọn dagbe kavi lala, ṣigba lehe mí nọ jona mínọzo mlẹnmlẹn do. Lehe e yin nujọnu nado wleawuna haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn he lodo de gbọn hodidọ dopọ po awuvivo po dali, podọ gbọn jijona ode awetọ dali do sọ! Eyin mí nọ do owanyi mọnkọtọn hia, e na lẹzun “pọninọ gbesisọ tọn.”
[Nudọnamẹ odò tọn]
a 1 Johanu 3:16 (NW): “Gbọn ehe dali wẹ míwlẹ ko wá yọ́n owanyi, na ewọ ko ze alindọn etọn jo na mítọn wutu; podọ míwlẹ tin to dandannu glọ nado ze alindọn mítọn lẹ jo na mẹmẹsunnu mítọn lẹ tọn wutu.”
Nawẹ Hiẹ Na Na Gblọndo Gbọn?
• Nawẹ mí sọgan jihọntọn dagbe lẹ gbọn?
• Whetẹnu wẹ mí sọgan sánkanna họntọn de?
• Etẹwẹ mí dona wà nado wleawuna haṣinṣan họntọnjihẹmẹ tọn he lodo de?
[Kanbiọ Oplọn tọn lẹ]
[Yẹdide to weda 18]
Etẹwẹ hẹn họntọnjiji Luti po Naomi po tọn dẹn-to-aimẹ?
[Yẹdide to weda 19]
Be hiẹ nọ do gbigbọ johẹmẹ tọn hia to gbesisọ mẹ ya?