Gbẹzan Pekọhẹnwanamẹ Tọn Mahopọnna Awufiẹsa Lẹ
Otàn Gbẹzan Tọn
Gbẹzan Pekọhẹnwanamẹ Tọn Mahopọnna Awufiẹsa Lẹ
DILE E YIN DIDỌ GBỌN AUDREY HYDE DALI
Eyin yẹn lẹnnupọndo nuhe hú owhe 63 he yẹn ko yizan to lizọnyizọn whenu-gigọ́ tọn mẹ ji—owhe 59 to tatọ́-tẹnnọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn mẹ—yẹn sọgan dọ dọ gbẹzan ṣie ko yin pekọhẹnwanamẹ tọn. Nugbo wẹ dọ, mimọ asu ṣie tintan to yaji kakajẹ okú na azọ̀n agbasa wiwọ̀ tọn wutu bọ asu ṣie awetọ lọsu jiya apọnzọ̀n Alzheimer tọn ma yin nuhe bọawu na mi gba. Ṣigba mì gbọ ma dọna mì lehe yẹn penugo nado hẹn ayajẹ ṣie go do mahopọnna ninọmẹ ehelẹ.
YẸN whẹ́n to gleta de sẹpọ tòpẹvi Haxtun tọn to danfafa agewaji-whèzẹtẹn Colorado tọn, sẹpọ dogbó Nebraska tọn. Yẹn wẹ yin ovi atọ́ntọ to ovi ṣidopo he mẹjitọ ṣie lẹ—Orille po Nina Mock po tindo lẹ mẹ. Russell, Wayne, Clara, po Ardis po yin jiji to owhe 1913 po 1920 po gblamẹ, bọ yẹn yin jiji to owhe he bọdego mẹ. Curtis yin jiji to 1925.
To 1913, mama lẹzun Biblu Plọntọ de, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yin yiylọdọ to whenẹnu. To nukọnmẹ, hagbẹ whẹndo lọ tọn lẹpo lẹzun Biblu Plọntọ lẹ ga.
Gbẹzan Dagbe de to Danfafa Ji
Papa nọ yawu kẹalọyi ayinamẹ taun. Mí tindo miyọ́n lẹtliki tọn to ohọ̀ mítọn lẹpo mẹ to gleta lọ, ehe yin nude he ma gbayipe to whenẹnu. Mí sọ duvivi ale glezọ́nwiwà tọn lẹ taidi koklozìn lẹ, yìnnọsìn, yìnnọdida, po yìnnọhihò po sọn oyìn mítọn titi lẹ mẹ. Mí nọ yí osọ́ lẹ zan na glepipọ bosọ nọ dó atin-sinsẹ́n lẹ, wẹli, likun po gbado po.
Papa jlo dọ ovi etọn lẹpo ni yin azọ́n sinsinyẹnwatọ. Whẹpo yẹn tlẹ do bẹ wehọmẹ wẹ yẹn ko yin pinplọn nado nọ wazọ́n to glemẹ. Yẹn flin gbèdopo he yẹn to glepọ̀ to jipa mítọn mẹ to owhè ṣadádá alunlun mẹ tọn nù. Yẹn nọ kanse dee dọ ‘Whetẹnu wẹ owhẹ̀n heyin mimá na mi ehe na vọ̀?’ Yẹn to dẹ́njẹ plẹ̀plẹ̀, bọ owín sọ mẹ̀ mi. Ogbẹ̀ ṣie nọ blawu na dee to whedelẹnu na hagbẹ ṣie devo lẹ ma nọ wazọ́n sinsinyẹn domọ gba. Ṣigba, na nugbo tọn, eyin yẹn flin ovu-whenu ṣie, yẹn nọ gọ́ na pẹdido dọ mí yin pinplọn nado nọ wazọ́n sinsinyẹn.
Mímẹpo wẹ tindo azọ́n mítọn lẹ. Ardis yọ́n yìnnọ finyọ́n hú mi, enẹwutu azọ́n ṣie wẹ nado nọ klọ́ apó osọ́ lẹ tọn, podọ nado nọ bẹ omí yetọn dlan. Etomọṣo, mí sọ nọ daihun bo nọ yìn ajì lẹ. Ardis po yẹn po nọ hò bọlu to bọlu-hògbẹ́ lẹdo lọ tọn mẹ. Yẹn nọ hò otẹn atọ̀ntọ mẹ bọ Ardis nọ hò otẹn tintan mẹ.
Agahomẹ he họ́n nọ yọnwhanpẹ taun to danfafa lọ ji to zánmẹ. Sunwhlẹvu fọtọ́n susu lọ lẹ nọ flin mi Mẹdatọ mítọn, Jehovah Jiwheyẹwhe. Dile yẹn tlẹ gbẹ́ pò to ovu sọ, yẹn nọ lẹnnupọndo Psalm 147:4 ji, he dọmọ: “E [Jehovah nọ] hia sọha sunwhlẹvu lẹ tọn; bosọ ylọ yé oyín yetọn-yetọn.” To ojlẹ enẹlẹ mẹ to zánmẹ, avún mítọn, Judge, nọ tin to apá ṣie bo nọ ze ota etọn do asá ji na mi. Yẹn nọ saba sinai do ohọ̀ mítọn nukọn to whèmẹ bo nọ to lehe ogle likun tọn lọ lẹ yọnwhanpẹ do pọ́n dile jẹhọn to yìnyìn do yé mẹ bo nọ hẹn yé sẹ́ di sika to hinhọ́n owhè tọn nù.
Apajlẹ Dagbe Mama Tọn
Onọ̀ ṣie yin asi owanyinọ po azọ́n sinsinyẹnwatọ de po. Papa nọ yinuwa di tatọ́ whédo lọ tọn to whepoponu, podọ Mama plọn mí nado nọ na ẹn sisi. Ewọ lọsu lẹzun dopo to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mẹ to 1939. Dile Papa tlẹ nọ hẹn mí nado wazọ́n sinsinyẹn bo ma nọ joalọdokọji na mí, mí yọnẹn dọ e yiwanna mí. Sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, e nọ bẹ mí do kẹkẹvi osọ́ tọn he e wleawuna de mẹ bo nọ kùn mí gbọn osin-ago ji. Lehe mí nọ duvivi sisẹ́ osin-ago tọn lẹ do sọ!
Ṣigba, mama wẹ plọn mí nado yiwanna Jiwheyẹwhe bo na sisi Biblu. Mí plọn dọ oyín Jiwheyẹwhe tọn wẹ Jehovah podọ ewọ wẹ Asisa ogbẹ̀ tọn. (Psalm 36:9; 83:18) Mí sọ plọn dọ e na mí anademẹ delẹ, e mayin nado tẹ̀ ayajẹ mí gba, ṣigba na dagbe mítọn. (Isaia 48:17) Mama nọ zinnudeji na mí gbọzangbọzan dọ mí tindo azọ́n vonọtaun de nado wà. Mí plọn dọ Jesu degbena hodotọ etọn lẹ dọmọ: “Yè nasọ dọyẹwheho wẹndagbe ahọludu tọn helẹ to aigba fininọ lẹpo mẹ na okunnu de hlan akọta lẹpo; whenẹnu wẹ opodo na wá.”—Matiu 24:14.
To ovu-whenu ṣie, eyin yẹn gọ̀ sọn wehọmẹ bọ mama ma to whégbè, yẹn nọ dómọna ẹn. To whenuena yẹn tindo nudi owhe ṣidopo kavi ṣinawe, yẹn yì mọ ẹn to zínhọ mẹ to gbèdopo. Podọ jikun wududu de bẹ. Aga zínhọ lọ tọn pete wẹ mí tin te, podọ yẹn kanse mama eyin Singigọ devo wẹ Jiwheyẹwhe jlo na hẹnwa. Mama na mi jide dọ Jiwheyẹwhe ko dopagbe ma nado yí singigọ do và aigba sudo pọ́n gbede ba. Yẹn sọ flindọ whlasusu wẹ yẹn ko họnyi dín fibẹtado to abò pẹvi dòglọ tọn mítọn mẹ, na jẹhọn ahizi nọ yawu yìn wutu.
Whẹpo yẹn tlẹ do yin jiji, mama ko nọ tindo mahẹ to azọ́n yẹwhehodidọ tọn mẹ. Pipli de nọ pli do owhé mítọn gbè, yemẹpo wẹ tindo todido lọ nado nọhẹ Klisti to olọn mẹ. Dile etlẹ yindọ yẹwhehodidọ sọn whédegbè jẹ whédegbè ma nọ bọawu na Mama, owanyi etọn na Jiwheyẹwhe gọalọna ẹn nado duto e ji. E yin nugbonọ kakajẹ okú etọn zangbe, to 24 novembre 1969, to whenuena e tindo owhe 84. “Mama, hiẹ jei olọn mẹ, podọ hiẹ na yì nọhẹ mẹhe hiẹ ko yọnẹn lẹ,” wẹ yẹn depá na ẹn dọ. Lehe homẹhun mi dọ yẹn tin to Mama dè to whenẹnu bo má jidide ṣie hẹ ẹ do sọ! Mama yigbe po ogbè fifá de po dọ, “Hiẹ wà dagbe susu na mi.”
Mí Jẹ Yẹwhehodọ Ji
To 1939, Russell bẹ gbehosọnalitọ jẹeji, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ ylọ wẹndagbe-jlatọ whenu-gigọ́ tọn dọ. E basi gbehosọnalitọ to Oklahoma po Nebraska po kakajẹ 1944 whenuena e yin oylọ-basina yì tatọ́-tẹnnọ aihọn tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn (he nọ yin Bẹtẹli), to Brooklyn, New York. Yẹn bẹ gbehosọnalitọ jẹeji to 20 septembre 1941, bo wà sinsẹ̀nzọn to fisusu to Colorado, Kansas, po Nebraska po. Gbehosọnalitọ bibasi to ojlẹ enẹlẹ mẹ yin ayajẹnu de na mi, e mayin na yẹn sọgan gọalọna mẹdevo lẹ nado plọnnu dogbọn Jehovah dali kẹdẹ wẹ gba ṣigba na yẹn plọn nado dejido ewọ go mlẹnmlẹn wutu.
To ojlẹ he mẹ Russell bẹ gbehosọnalitọ jẹeji, Wayne ko wà agbasazọ́n na ojlẹ gli de bo ko tin to wehọmẹ alavọ tọn to agewaji whèzẹtẹn tọn to whenẹnu. To nukọnmẹ, e yin oylọ-basina do Bẹtẹli. E sẹ̀n to Ogle Ogbẹ́ tọn mẹ sẹpọ Ithaca, New York na owhe sọha de. Núdùdù lẹ nọ yin didó to finẹ nado na núdùdù whẹndo pẹvi he nọ wazọ́n to ogle lọ mẹ po azọ́nwatọ 200 he to Bẹtẹli Brooklyn tọn mẹ lẹ po. Wayne yí nugopipe po numimọ etọn po zan to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ kakajẹ okú etọn whenu to 1988.
Nọviyọnnu ṣie Ardis wlealọhẹ James Kern, bọ yé tindo ovi atọ́n. E kú to 1997. Nọviyọnnu ṣie Clara, gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ kakajẹ egbehe, podọ yẹn gbẹ́ nọ yì dla ẹ pọ́n to owhé etọn gbè to Colorado to gbọjẹ ṣie lẹ whenu. Nọvisunnu pẹvi mítọn Curtis, yin oylọ-basina wá Bẹtẹli Brooklyn tọn to gblagbla owhe 1940 tọn lẹ mẹ. Agbànbẹhun de wẹ e nọ kùn bo nọ bẹ agbàn sọn Ogle Ogbẹ́ tọn mẹ wá Bẹtẹli. E ma wlealọ whẹpo do kú to 1971.
Ojlo Ṣie—Sinsẹ̀nzọn Bẹtẹli Tọn
Mẹdaho ṣie sunnu lẹ wẹ yì Bẹtẹli jẹnukọn, podọ ojlo yẹnlọsu tọn wẹ nado yì sẹ̀n to finẹ ga. Yẹn kudeji dọ apajlẹ dagbe yetọn wẹ zọ́n bọ yẹn lọsu yin oylọ-basina. Otàn titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn he mama nọ pìn podọ hẹndi dọdai Biblu tọn lẹ gando azán godo tọn lẹ go mimọ po nukun po fọ́n ojlo ṣie dote nado sẹ̀n to Bẹtẹli. Yẹn dopà na Jehovah to odẹ̀ mẹ dọ eyin e dike bọ yẹn sẹ̀n to Bẹtẹli, yẹn ma na tọ́nsọn finẹ gbede adavo eyin yẹn wá tindo azọngban sọgbe hẹ Owe-wiwe he dona yin nukunpedego lẹ.
Yẹn yì Bẹtẹli to 20 juin 1945, bo yin azọ́ndena taidi họmẹjladotọ de. Abò 13 wẹ yẹn dona hẹn do wiweji bo tẹ́ akanma 26 to azán dopodopo gbè, bosọ dona súnsún agbà gaa lẹ, pèkán lẹ, po fleṣe lẹ po. Azọ́n lọ sinyẹn taun. Eyin n’to azọ́nwa, n’nọ to didọna dee dọ, ‘Nugbo wẹ dọ, onú ṣikọna we, ṣigba Bẹtẹli, owhé Jiwheyẹwhe tọn gbè wẹ a te!’
Alọwiwle hẹ Nathan Knorr
Sọn owhe 1920 lẹ, hagbẹ whẹndo Bẹtẹli tọn depope he jlo na wlealọ nọ yin didesọn Bẹtẹli nado yì sẹ̀n to fidevo. Ṣigba to bẹjẹeji owhe 1950 lẹ tọn, mẹhe ko wà sinsẹ̀nzọn to Bẹtẹli na owhe dindẹn delẹ yin gbeyina nado wlealọ bo nọ̀ Bẹtẹli. Enẹwutu to whenuena Nathan H. Knorr, he to nukunpedo azọ́n Ahọluduta lọ tọn go lẹdo aihọn pé to whenẹnu, do ojlo hia to yẹn mẹ, yẹn dọna dee dọ, ‘E họnwun dọ, ewọ na nọ̀ Bẹtẹli!’
Nathan tindo azọngban susu nado penukundo azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn go lẹdo aihọn pé. Enẹwutu e dọ hójọhó na mi, bo na mi whẹwhinwhẹ́n susu lẹ he wutu yẹn dona lẹnnupọn ganji whẹpo do yigbena ẹn. To ojlẹ enẹlẹ mẹ, e nọ yì tòmẹ whlasusu nado yì dla alahọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn pọ́n lẹdo aihọn pé bo nọ saba zan osẹ susu whẹpo do lẹkọwa whé. Enẹwutu e basi zẹẹmẹ dọ mí na nọ bà mídelẹ pò na azán susu lẹ sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ.
Taidi awhli de, nuhe nọ jlo mi hugan wẹ nado wlealọ to alunlun-whenu podọ nado yì zan gbọjẹ alọwle whenu tọn to lopo Pacifique tọn ji to Hawaii. Mọwẹ, mí wlealọ to avivọ-whenu, to 31 janvier 1953, podọ mí yì zan samedi whèmẹ po dimanche lọ po to New Jersey. Mí bẹ azọ́n to lundi. Ṣigba, to osẹ dopo godo, mí yì na gbọjẹ alọwle whenu tọn na osẹ dopo.
Alọwlemẹ Azọ́n Sinsinyẹnwatọ De
Owhe 18 wẹ Nathan tindo to whenuena e wá Bẹtẹli to 1923. E mọ azọ́nplọnmẹ dagbe yí sọn numimọnọ lẹ taidi Joseph F. Rutherford dè, he nọ penukundo azọ́n Kunnudetọ lẹ tọn go, podọ sọn Robert J. Martin he nọ penukundo wezintẹn go dè. To whenuena Mẹmẹsunnu Martin kú to septembre 1932, Nathan lẹzun nukunpedonugotọ wezintẹn tọn. To owhe he bọdego mẹ, Mẹmẹsunnu Rutherford plan Nathan hẹn to whenuena e dla alahọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn he tin to Europe lẹ pọ́n. To whenuena Mẹmẹsunnu Rutherford kú to janvier 1942, Nathan yin azọ́ndena nado penukundo azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn go lẹdo aihọn pé.
Nathan yin mẹde he nọ lẹnnupọn hlan sọgodo, bo nọ to titobasina jideji sọgodo tọn to whepoponu. Mẹdelẹ pọ́n ehe di nuhe ma sọgbe, to whenuena e yindọ opodo aihọn ehe tọn ko sẹpọ. Mẹmẹsunnu de he mọ tito he Nathan to bibasi na sọgodo tlẹ kanse e dọmọ: “Etẹwẹ ehe lẹpo nọtena, Mẹmẹsunnu Knorr? Be hiẹ ma tindo yise depope wẹ ya?” Nathan gblọn dọmọ: “Mọwẹ, n’tindo yise gbau, ṣigba eyin opodo lọ ma yawu wá dile mí lẹndo, mí na ko wleawudai.”
Yanwle Nathan tọn titengbe dopo wẹ nado ze wehọmẹ mẹdehlan lẹ tọn de dai. Enẹwutu, to 1er février 1943, wehọmẹ mẹdehlan tọn de yin bibẹ to Ogle Ogbẹ́ tọn mẹ fie nọvisunnu ṣie Wayne to sinsẹ̀nzọnwa te. Dile etlẹ yindọ wehọmẹ lọ bẹ nupinplọn sisosiso do Biblu ji na nudi osun atọ́n hẹn, Nathan tẹnpọn nado mọdọ wehọmẹvi lọ lẹ nọ deayidai. To whenue wehọmẹ lọ ṣẹṣẹ bẹjẹeji, ewọ lọsu nọ kọnawudopọ hẹ yé to aihundida bọlu hihò tọn mẹ, ṣigba e doalọte to nukọn mẹ, na e ma jlo na gbleawu, ehe sọgan glọnalina ẹn nado yì plidopọ agbegbe lẹ to alunlun mẹ. Kakatimọ, e nọ kúnván na yé. Wehọmẹvi lẹ hùnhomẹ taun to whenuena e kàn ayiha bo diọ osẹ́n lẹ na wehọmẹvi tògodo tọn he nọ hò bọlu lọ lẹ tọn wutu.
Gbejizọnlin Bibasi hẹ Nathan
To godo mẹ, n’jẹ gbejizọnlin basi yì tògodo ji hẹ Nathan. Numimọ lẹ mimá hẹ mẹdezejotọ alahọ mẹ tọn lẹ po mẹdehlan lẹ po nọ hẹn homẹhun mi taun. Yẹn penugo nado mọ owanyi po mẹdezejo yetọn po tlọlọ, podọ yẹn sọ yọ́n nuyiwa egbesọ tọn yetọn podọ gbẹzan he nọ yin zinzan to otò he mẹ yé yin didohlan lẹ. Sọn whenẹnu gbọ́n, yẹn nọ mọ wekanhlanmẹ yí he nọ do pinpẹn nutọn hia na dlapọn mọnkọtọn lẹ.
Nulinlẹnpọndo gbejizọnlin mítọn lẹ ji nọ hẹn mi flin numimọ susu. Di apajlẹ, to whenuena mí dla Pologne pọ́n, mẹmẹyọnnu awe to páde na yedelẹ to apá ṣie. “Naegbọn mì to páde?” wẹ n’kanse yé. Yé vẹvẹna mi, bo basi zẹẹmẹ dọ pádide ko má yé to whenuena azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn to alọhẹndotenamẹ glọ to Pologne bọ okàn hosénu tọn lẹ yin dindọ̀n gbọn nuglọ to owhé yetọn lẹ gbè.
Mẹmẹyọnnu Adach yin dopo to mẹsusu he ko sẹ̀n to alọhẹndotenamẹ glọ to Pologne lẹ mẹ. Oda etọn gọ́ wá nukọn. To gbèdopo, e plọ oda etọn sẹ̀ bo do alán-pà he siso de hia mi, he yin kọdetọn nulimẹ homẹkẹndomẹtọ de tọn. Yẹn jọsi nado mọ kọdetọn nuyiwahẹmẹ kanlinjọmẹ tọn he mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po ko doakọnna.
Gbọnvona Bẹtẹli, fidevo he n’sọ yiwanna taun wẹ Hawaii. Yẹn flin plidopọ agbegbe he yin bibasi to finẹ to tòdaho Hilo tọn mẹ to 1957. Nujijọ he ma sọgan yin winwọn de wẹ, podọ sọha plidopọ-watọ lẹ tọn sù hú sọha Kunnudetọ otò lọ mẹ tọn lẹ. Ahọlu lọ tlẹ ze họnhungan otò lọ tọn na Nathan, ehe yin ohia kuavọdonamẹ tọn. Mẹsusu wá dọnudo mí, bo yí kọnú he yé yí vounvoun do basi lẹ do doaṣọna mí.
Plidopọ agbegbe tọn devo he ma sọgan yin winwọn wẹ Nuremberg, Allemagne tọn to 1955, he yin bibasi to nọtẹn he yin awhàn-plọntẹn Hitler tọn dai. Mẹlẹpo wẹ yọnẹn dọ Hitler ko dopà nado sukúndona omẹ Jehovah tọn lẹ to Allemagne, ṣigba todin Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ gọ́ aihundatẹn ehe! Dasin ayajẹ tọn wayi do mi. Oplò lọ gblo taun bo tindo dòtin 144 he klo bo dolido. Sọn oplò lọ ji, yẹn sọgan mọ mẹplidopọ wọ̀bliba he hugan 107 000 lẹ hlan. Oplò lọ ji dẹn do mẹplidopọ he tin to godo pete lẹ sọmọ bọ yẹn ma sọgan mọ yé ganji gba.
Mí sọgan mọ tenọgligo-hinhẹn mẹmẹsunnu Allemagne-nu lẹ tọn po huhlọn he yé mọyi sọn Jehovah dè to homẹkẹn gandudu Nazi tọn whenu po. E hẹn gbemima mítọn titi lodo nado yin nugbonọ bo hẹn tenọgli mítọn go hlan Jehovah. Nathan wẹ na hodidọ godo tọn, podọ to vivọnu, e yí alọ do dó e yì whedenu na mẹplidopọ lẹ. To afọdopolọji, yelọsu lẹ jẹ dúkù yetọn mimí do jẹhọn mẹ ji dọ e yì whedenu. E taidi ogle vounvoun whanpẹnọ lẹ tọn de.
Humọ, dlapọn mítọn yì Portugal to décembre 1974 ma sọgan yin winwọn. Mí tin to opli Kunnudetọ lẹ tọn tintan he yin bibasi to Lisbon to whenuena azọ́n kunnudide tọn mítọn yin alọkẹyi to osẹ́n-liho lọ tẹnmẹ. Azọ́n lọ ko yin alọhẹndotena na owhe 50! Dile etlẹ yindọ wẹnlatọ Ahọluduta tọn 14 000 poun wẹ tin to otò lọ mẹ to whenẹnu, gbẹtọ hugan 46 000 wẹ wá opli awe he yin bibasi lọ lẹ tẹnmẹ. Dasin wayi do mi to whenuena mẹmẹsunnu lẹ dọmọ: “Mí masọ dona whlá mídelẹ ba. Mí ko jẹ mẹdekannu.”
Sọn whenue gbọ́n yẹn nọ yì tòmẹ hẹ Nathan kakajẹ egbehe, yẹn nọ duvivi kunnudide mayin aṣa tọn—to agahun mẹ, to núdùdù-satẹn lẹ—podọ to tòhomẹ-liho lẹ ji. Yẹn nọ hẹn owe dogbonu lẹ to whepoponu. Dile mí to tenọpọn agahun mítọn he gbọwhenu to gbèdopo, yọnnu de kàn fie yẹn nọ wazọ́n te biọ mi. Kanbiọ enẹ hẹn mi biọ hodọdopọ mẹ hẹ ẹ po mẹhe sẹpọ mí lẹ po. Sinsẹ̀nzọn Bẹtẹli tọn po azọ́n yẹwhehodidọ tọn po ko hẹn alọnu ṣie ján bo nọ na mi ayajẹ.
Azọ̀n po Ayinamẹ He Jẹnukọnna Okú Etọn Po
Nathan bẹ azọ̀n agbasa wiwọ̀ tọn to 1976, podọ yẹn po hagbẹ whẹndo Bẹtẹli tọn lẹ po gọalọna ẹn nado doakọnna. Mahopọnna agbasamalo etọn, mí nọ basi oylọna hagbẹ alahọ devo lẹ tọn he wá azọ́nplọn gbé to Brooklyn lẹ wá abò mítọn mẹ. Yẹn flin dlapọn Don po Earlene Steele po tọn, Lloyd po Melba Barry po tọn, Douglas po Mary Guest po tọn, Martin po Gertrud Poetzinger po tọn, Pryce Hughes, po mẹsusu devo lẹ po tọn. Yé nọ saba dọ numimọ otò yetọn tọn delẹ na mí. Numimọ he gando tenọgligo-hinhẹn mẹmẹsunnu mítọn he to alọhẹndotenamẹ glọ lẹ tọn go nọ yinuwado ji e taun.
To whenuena Nathan mọ dọ emi ko to kúdonu, e na mi ayinamẹ dagbe delẹ he gọalọna mi nado doakọnna asuṣiọsi-yinyin. E dọmọ: “Mí ko duvivi ayajẹ alọwle tọn. Mẹsusu wẹ ma tindo numimọ enẹ gbede.” Dopo to nuhe hẹn alọwle mítọn yin ayajẹnọ lẹ mẹ wẹ mẹtọnhopọn Nathan tọn. Di dohia, to whenuena mí nọ dukosọhẹ omẹ voovo lẹ to tomẹyiyi mítọn mẹ, e nọ dọna mi dọ: “Audrey, eyin e jọ bọ n’ma dọ yinkọ mẹdelẹ tọn na we, yọnẹn dọ n’ko wọn yinkọ yetọn wẹ.” Homẹhun mi dọ e dọ enẹ na mi jẹnukọn.
Nathan flinnu mi dọmọ: “To okú godo, todido mítọn nọ họnwun, podọ mí ma nasọ jiya gbede ba.” Enẹgodo e dotuhomẹna mi dọmọ: “Nọ pọ́n nukọn hlan, na nukọn wẹ ale towe te. Ma nọ lẹnnupọn glanglan do nuhe ko jọ wayi lẹ ji blo—dile etlẹ yindọ a ma na wọn yé mlẹnmlẹn. E na bọawu na we dile ojlẹ to yìyì. Ma nọ duadi blo podọ ma dike onú dewe tọn ni nọ wàlẹblanu na we blo. Homẹ towe ni hùn dọ hiẹ duvivi ayajẹ po dona helẹ po tọn. To madẹnmẹ, a na mọdọ oflin enẹlẹ na nọ hẹn ayajẹ wá na we. Nunina de wẹ oflin lẹ yin sọn Jiwheyẹwhe dè.” E yidogọ dọmọ: “Nọ hẹn alọnu towe ján—tẹnpọn nado nọ yí gbẹzan towe do wà dagbe na mẹdevo lẹ. Ehe na gọalọna we nado mọ ayajẹ to gbẹ̀mẹ.” To godo mẹ, Nathan dotana gbẹzan etọn aigba ji tọn to 8 juin 1977.
Alọwle hẹ Glenn Hyde
Nathan ko dọna mi dọ yẹn sọgan zindonukọn po oflin dai tọn ṣie lẹ po kavi dọ yẹn sọgan wleawuna gbẹzan yọyọ de. Enẹwutu to 1978 to whenuena yẹn ko sẹtẹn yì Ogle Ogbẹ́ tọn mẹ to Wallkill, New York godo, yẹn wlealọ hẹ Glenn Hyde, dawe abọẹ-abọẹ he dọnmẹdogo, bosọ jọmẹ de. Whẹpo e do lẹzun Kunnudetọ de, e yin dopo to awhànfuntọ otọ̀ ji tọn lẹ mẹ to whenuena États-Unis to awhànfun hẹ Japon.
Ohọ̀ zomọ bato awhànfunfun tọn (torpilleur) mẹ wẹ Glenn nọ wazọ́n te dai. Na awhá zomọ lọ tọn wutu, e ma nọ sènu ganji. To awhàn lọ godo, e lẹzun miyọ́n-ṣítọ de. E nọ kúdlọ ylankan lẹ na owhe susu na nuhe e mọ to awhàn lọ whenu lẹ wutu. E plọn nugbo Biblu tọn sọn wekantọ etọn he dekunnu mayin aṣa tọn na ẹn dè.
To godo mẹ, Glenn yin oylọ-basina wá Bẹtẹli to 1968 nado wazọ́n taidi miyọ́n-ṣítọ de to Brooklyn. To nukọnmẹ he Ogle Ogbẹ́ tọn họ̀ zomọ miyọ́n-ṣiṣi tọn, e yin azọ́ndena yì finẹ to 1975. To godo mẹ, e bẹ apọnzọ̀n Alzheimer tọn. Owhe ao to alọwle mítọn godo, Glenn kú.
Nawẹ yẹn na doakọnna gbọn? Ayinamẹ he Nathan ko na mi dai to whenuena e tin to kúdonu sọ miọnhomẹna mi whladopo dogọ. Yẹn nọ to nuhe e wlan na mi gando akọndidona asuṣiọsi-yinyin go hia. Yẹn gbẹ́ nọ má nuhe e dọ lẹ hẹ mẹhe alọwlemẹ yetọn kú lẹ, podọ ayinamẹ Nathan tọn ko miọnhomẹna yelọsu ga. Mọwẹ, alenu de wẹ e yin nado nọ pọ́n nukọn hlan dile e na tuli mi do.
Mẹmẹsunnu-Yinyin Họakuẹ De
Nuhe hẹn gbẹzan ṣie yin ayajẹnọ po pekọnọ po hugan wẹ họntọn vivẹ he n’tindo to Bẹtẹli lẹ. Họntọn alọmayiemẹ ṣie dopo wẹ Esther Lopez, he yí gbedewema Wehọmẹ Biblu Pinplọn Watchtower Giliadi Tọn sọn klasi atọ̀ntọ to 1944. E lẹkọwa Brooklyn to février 1950 taidi lẹdogbedevomẹ-basitọ de na owe sinai do Biblu ji mítọn lẹ to Espagne-gbe mẹ. To whenuena Nathan nọ yì tòmẹ, Esther wẹ nọ saba yin gbẹdohẹmẹtọ ṣie. Ewọ lọsu nọ nọ̀ Ogle Ogbẹ́ tọn mẹ. Todin he owhe etọn ko zẹ̀ 90 go, agbasamalo etọn to sinsinyẹn deji bọ e to yinyin nukunpedego to mẹgopọntẹn mítọn.
Gando hẹnnumẹ sẹpọmẹ ṣie lẹ go, Russell po Clara po kẹdẹ wẹ gbẹ́ pò to ogbẹ̀. Russell ko tindo hú owhe 90 bo to sinsẹ̀n po nugbonọ-yinyin po to Bẹtẹli Brooklyn tọn. E yin dopo to omẹ tintan he yin alọkẹyi nado nọ̀ Bẹtẹli to alọwle godo lẹ mẹ. To 1952 wẹ e wlealọ hẹ Jean Larson heyin hagbẹ whẹndo Bẹtẹli tọn de. Nọvisunnu Jean tọn Max wá Bẹtẹli to 1939 bo jẹ otẹn Nathan tọn mẹ taidi nugopọntọ wezintẹn tọn to 1942. Max gbẹ́ pò to otẹn azọngban tọn mẹ to Bẹtẹli bosọ to alọgọ nado penukundo asi yiwanna etọn, Helen go, he to akọndona azọ̀n sclérose en plaques tọn.
Eyin yẹn lẹnnupọndo owhe 63 he yẹn ko yizan to sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ Jehovah tọn mẹ ji, yẹn sọgan dọ po nujikudo po dọ gbẹzan ṣie yin pekọhẹnwanamẹ tọn. Bẹtẹli lẹzun owhé ṣie, bọ yẹn zindonukọn nado to sinsẹ̀n po ayajẹ ahun mẹ tọn po. Yẹn dopẹna mẹjitọ ṣie lẹ na azọ́n sinsinyẹn wiwà po ojlo lọ nado sẹ̀n Jehovah po didó do ahun mẹ na mi. Ṣigba nuhe nọ hẹn gbẹzan yin pekọhẹnwanamẹ tọn hugan wẹ mẹmẹsunnu-yinyin jiawu mítọn gọna todido lọ nado nọgbẹ̀ to paladisi aigba ji tọn de mẹ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po, bo na to Mẹdatọ Daho mítọn, Jiwheyẹwhe nugbo dopo kẹdẹ lọ, Jehovah sẹ̀n kakadoidoi.
[Yẹdide to weda 24]
Mẹjitọ ṣie lẹ to alọwle-zán yetọn gbè to juin 1912
Sọn amiyọn yì adusi: Russell, Wayne, Clara, Ardis, yẹn, po Curtis po to 1927
[Yẹdide to weda 25]
Yẹn wẹ ṣite to Frances po Barbara McNaught po ṣẹnṣẹn to whenuena mí to gbehosọnalitọ basi to 1944
To Bẹtẹli to 1951. Sọn amiyọn yì adusi: Yẹn, Esther Lopez, po asi nọvisunnu ṣie tọn, Jean po
[Yẹdide to weda 26]
Yẹn po Nathan po gọna mẹjitọ etọn lẹ
Yẹn po Nathan po to 1955
[Yẹdide to weda 27]
Yẹn po Nathan po to Hawaii
[Yẹdide to weda 29]
Yẹn po asu ṣie awetọ, Glenn po