1924—E Ko Yì Owhe Kanweko Todin
BULLETIN a janvier 1924 tọn dọmọ: “Ojlẹ dagbe lọ die to bẹjẹeji owhe lọ tọn na ovi Oklunọ tọn he yin kinklandowiwe lẹ . . . nado dín aliho devo lẹ nado gbloada na sinsẹ̀nzọn yetọn.” To owhe lọ gblamẹ, Biblu Plọntọ lẹ yí ayinamẹ ehe do yizan mẹ to aliho awe mẹ: yé nọ ze afọdide adọgbigbo tọn lẹ bosọ nọ dọyẹwheho madibu.
AFỌDIDE ADỌGBIGBO TỌN DE—LADIO
Mẹmẹsunnu he to Bẹtẹli lẹ ko to azọ́nwa na owhe dopo linlán nado gbá azọ́nwatẹn ladio tọn WBBR do Staten Island, to New York City. To whenue yé ko sán atin lẹ liai godo, yé gbá owhé daho de na azọ́nwatọ lẹ, gọna ohọ̀ devo dovo na azọ́nwanu lẹ. Whenue azọ́n ehe ko wá vivọnu, mẹmẹsunnu lẹ jẹ azọ́nwanu he sin hudo yé do na ladio nido bẹ azọ́n jẹeji lẹ bẹpli ji. Amọ́, yé dona duto avùnnukundiọsọmẹnu susu ji.
Mẹmẹsunnu lẹ mọdọ e na vẹawu nado tùn antenne tangan azọ́nwatẹn lọ tọn te. Dòtin awe he dopodopo yetọn dite na mẹtlu 61 wẹ dona hẹn antenne he dite na mẹtlu 91 lọ dote. Whenue yé tẹnpọn whla tintan, e ma pà yé. Na mẹmẹsunnu lẹ dejido alọgọ Jehovah tọn go wutu, e wá pà yé. Calvin Prosser he wazọ́n do tito lọ ji dọmọ, “Eyin e ko pà mí to tintan whenu wẹ, mí na ko na pipà mídelẹ bo dọ, ‘Mì pọ́n, mílọsu wà ehe dotana!’” Mẹmẹsunnu lọ lẹ na pipà Jehovah, na kọdetọn dagbe ehe, amọ́ nuhahun yetọn lẹ ma ko fó.
Azọ́nwatẹn ladio tọn lẹ ma ko gbayipe, podọ azọ́nwanu etọn lẹ ma nọ yawu yọ́n mọ. Enẹwutu, mẹmẹsunnu lẹ mọ azọ́nwanu hoho he nọ zọ́n bọ yè gán dọho hlan olá de to lẹdo lọ mẹ, he mẹde wleawuna, ehe nugopipe etọn yin 500-watt. Kakati nado họ̀ miklo, yé yí alokan paa de tọn zan. Zánmẹ gbèdopo to osun février tọn mẹ, mẹmẹsunnu lẹ de nado tẹ́n azọ́nwanu klúsá ehe lẹpo pọ́n. Yé do hudo tito-to-whinnu he yé na zedo kanji de tọn, enẹwutu mẹmẹsunnu lẹ ji ohàn Ahọluduta lọ tọn lẹ. Ernest Lowe flin po nukiko po dọ, whenue mẹmẹsunnu lẹ to hànji, Whẹdatọ Rutherford b sè hàngbe yetọn to ladio ji to Brooklyn, yèdọ to nudi kilomẹtlu 25 do finẹ, bo ylọ yé to alokan ji.
Mẹmẹsunnu Rutherford dọmọ: “Mì doalọtena awhágbe enẹ. Mì to núdọ di asé lẹ!” Na e jẹ winyan ji na mẹmẹsunnu lẹ pẹẹde wutu, yé yawu hònú ṣí, amọ́ mẹmẹsunnu lẹ kudeji dọ yé ko wleawufo nado nọ dọho to ladio ji.
To 24 février 1924, to tito ladio ji tọn tintan he yin alọkẹyi de whenu, Mẹmẹsunnu Rutherford klan azọ́nwatẹn ladio tọn lọ do wiwe “na onú ahọluduta Mẹsia lọ tọn lẹ.” E dọ dọ yanwle azọ́nwatẹn lọ tọn wẹ “nado yí Biblu do gọalọna gbẹtọ lẹ mahopọnna nuyise yetọn lẹ kavi mẹhe yé yin, nado mọnukunnujẹ zẹẹmẹ ojlẹ he mẹ mí to gbẹnọ te tọn mẹ.”
Tito ladio ji tọn tintan enẹ do kọdetọn dagbe taun. Na owhe 33 he bọdego lẹ, WBBR wẹ ladio tangan he yin yiyizan na tito ladio ji tọn titobasinanu lọ tọn lẹ.
YÉ YÍ ADỌGBIGBO DO GBLEWHẸDO NUKỌNTỌ SINSẸ̀N TỌN LẸ
To juillet 1924, Biblu Plọntọ lẹ pli na plidopọ daho de to Columbus, Ohio. Afọzedaitọ lẹ wá sọn ofi voovo lẹ lẹdo aihọn pé, podọ yé sè hodidọ lẹ do Arabe-gbè, Glẹnsigbe, Flansegbe, Allemagne-gbè, Glẹkigbe, Hongrie-gbè, Italie-gbè, Lituanie-gbè, Pologne-gbè, Russie-gbè, Scandinavie-gbè lẹ po Ukraine-gbè po mẹ. Adà tito-to-whinnu lọ tọn delẹ yin zizedo ladio ji, bọ tito yin bibasi na linlinwe lọ Ohio State Journal nido na linlin gando plidopọ lọ go to azán dopodopo ji.
To jeudi 24 juillet, plidopọ-watọ 5000 linlán wẹ yì dọyẹwheho to azán yẹwhehodidọ tọn ji. Yé do owe nudi 30000 gbonu bosọ bẹ plọnmẹ Biblu fọtọ́n susu lẹ jẹeji. Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ tọn ylọ azán ehe dọ “adà plidopọ lọ tọn he hẹn ayajẹ wá hugan.”
Ojlẹ ayidego tọn plidopọ lọ tọn devo wá aimẹ to vendredi 25 juillet whenue Mẹmẹsunnu Rutherford hia whẹgbledomẹ de, yèdọ nulila adọgbigbo tọn de sọta nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ. Whẹgbledomẹ lọ yin awuwlena to aliho he mẹ owe osẹ́n tọn lẹ nọ yin awuwlena te bo dohia dọ nukọntọ tonudidọ tọn lẹ, sinsẹ̀n tọn lẹ po ajọwiwa tọn lẹ po “hẹn gbẹtọ lẹ do wunvi mẹ, na yé ni ma do mọ awuwledainanu Jiwheyẹwhe tọn nado hẹn dona lẹ wá na yé blo.” Humọ, whẹgbledomẹ lọ dohia dọ sunnu ehelẹ “ko kẹalọyi Alẹnu Akọta lẹ tọn bo dohia dọ e yin ‘aliho he mẹ ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn to gandu te to aigba ji.’” Biblu Plọntọ lẹ na do hudo adọgbigbo tọn nado sinyẹnlin bo lá owẹ̀n ehe na gbẹtọ lẹ.
Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ tọn basi bladopọ lehe plidopọ lọ yinuwadomẹji do tọn dole: “Yise awhànfuntọ Oklunọ tọn kleun he pli to Plidopọ Daho Columbus tọn
ji ehelẹ tọn yin hinhẹn lodo . . . , bọ huhlọn kavi ogá miyọ́nnọ he kẹntọ gán dedo yé depope ma gán yinuwado yé ji.” Leo Claus he yì plidopọ daho lọ flin dọmọ: “Plidopọ lọ whàn mí nado má owe whẹgbledomẹ tọn lọ to aigba-denamẹ mítọn ji.”To octobre mẹ, Biblu Plọntọ lẹ jẹ vọkan wema ji tọn livi susu alọnuwe pẹvi lọ Acte d’accusation contre le clergé tọn má ji, ehe bẹ nuhe Mẹmẹsunnu Rutherford dọ lẹ hẹn. To tòpẹvi Cleveland tọn mẹ, to Oklahoma, Frank Johnson yawu fó alọnuwe pẹvi lọ lẹ mimá to aigba-denamẹ etọn ji nukunwhiwhe 20 jẹnukọnna ojlẹ he mẹ wẹnlatọ he pò lẹ na wá ze e te. Amọ́, e ma gán nọte to gbonu domọ poun, na sunnu he to tòpẹvi lọ mẹ bo to adi ji gando azọ́n yẹwhehodidọ tọn etọn go lẹ to dindin in. Mẹmẹsunnu Johnson basi dide nado whlá ede do ṣọṣi-họ̀ he to yakẹ de mẹ. Na e mọdọ mẹde ma to ṣọṣi-họ̀ lọ mẹ wutu, e ze vọkan alọnuwe pẹvi lọ Acte d’accusation contre le clergé tọn do Biblu yẹwhenọ lọ tọn mẹ, podọ do aisinnu dopodopo ji. E yawu họ̀n sọn ṣọṣi-họ̀ lọ mẹ bleun. Na e gbẹ́ do whenu pẹẹde wutu, e yì ṣọṣi-họ̀ awe devo lẹ mẹ bosọ wà nudopolọ.
Frank yawu lẹkọwa fie yé dona ze e te. E họ̀n whlá do amidonù de godo, bo to sunnu he to dindin in lẹ ṣọ́. Sunnu lọ lẹ juwayi, amọ́ yé ma mọ ẹn. Tlolo he yé yì, yẹwhehodọtọ hatọ Frank tọn he to kunnude to lẹdo lọ mẹ lẹ wá ze e bọ yemẹpo dedo.
Dopo to mẹmẹsunnu lọ lẹ mẹ flin dọmọ: “Dile mí to tòpẹvi lọ mẹ tlọ́n, mí gbọn ṣọṣi-họ̀ atọ̀n lọ lẹ sin nukọn. Gbẹtọ 50 nkọ wẹ nọte to nukọn ṣọṣi-họ̀ dopodopo tọn. Delẹ to yé mẹ to alọnuwe pẹvi lọ hia bọ mẹdevo lẹ dlẹn ẹn daga do yẹwhenọ lọ na e nido mọ ganji. Mí tọ́n sọn finẹ to ojlẹ he mẹ mí dona yì te pẹẹ nado dapana nuhahun! Amọ́, mí dopẹ́ dọ Jehovah Jiwheyẹwhe mítọn basi hihọ́na mí bo na mí oyọnẹn nado duto ayikinkan kẹntọ Ahọluduta lọ tọn ehelẹ tọn ji.”
APAJLẸ ADỌGBIGBO TỌN DE TO LIZỌNYIZỌN LỌ MẸ
To otò devo lẹ mẹ, Biblu Plọntọ lẹ sọ yí adọgbigbo mọnkọ do dekunnu. To agewaji France tọn, Józef Krett dọyẹwheho na jonọ he wá sọn Pologne bo nọ kùn adọkunnu dòglọ tọn lẹ. Tito yin bibasi dọ ewọ na na hodidọ de he hosọ etọn yin “Fọnsọnku Oṣiọ lẹ Tọn Na Bẹ to Madẹnmẹ.” Whenue oylọ-basinamẹ lẹ yin mimá na mẹhe to tòpẹvi lọ mẹ lẹ, yẹwhenọ lẹdo lọ tọn de gbẹna agunvi etọn lẹ ma nado yì. Onú vò wẹ e donukun, amọ́ onú vò pete wẹ e wá mọ. Hugan gbẹtọ 5000 wẹ wá hodidọ lọ tẹnmẹ, kakajẹ yẹwhenọ lọ lọsu ji! Mẹmẹsunnu Krett basi oylọna yẹwhenọ lọ nado yiavùnlọna nuyise etọn lẹ, amọ́ e gbẹ́. Mẹmẹsunnu Krett do owe he to e si lẹpo gbonu, na e doayi e go dọ nugbla Ohó Jiwheyẹwhe tọn to hùhù mẹhe e dekunnuna lẹ wutu.—Amọ. 8:11.
To Aflika, Claude Brown hẹn wẹndagbe lọ jẹ Côte-de-l’Or he nọ yin yiylọdọ Ghana todin. Hodidọ etọn lẹ gọna owe he e dogbonu lẹ gọalọ nado yawu hẹn nugbo lọ gbayipe to otò enẹ mẹ. John Blankson he to weplọn nado wá lẹzun amasin-sàtọ dotoaina dopo to hodidọ Mẹmẹsunnu Brown tọn lẹ mẹ. E yawu doayi e go dọ emi ko mọ nugbo lọ. John flin dọmọ: “Nugbo lọ dozolanmẹna mi, bọ n’yí awuvivo do dọho gandego to wehọmẹ amasin-sàtọ lẹ tọn mítọn.”
To gbèdopo, John yì ṣọṣi Anglicane tọn de mẹ nado kanhose yẹwhenọ lọ gando Atọ̀n-to-Dopomẹ go, ehe John yọnẹn hezeheze todin dọ e ma sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ. Yẹwhenọ lọ yàn ẹn bo dawhá do ota na ẹn dọ: “A ma yin Klistiani; Lẹgba tọn wẹ a yin. Bẹ dewe sọn fi!”
Whenue John lẹkọwa whégbè, e kanwehlan yẹwhenọ lọ, bo basi oylọna ẹn nado wá yiavùnlọna nuyise Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn to gbẹtọ susu nukọn. To gblọndo yẹwhenọ lọ tọn mẹ, e basi oylọna John yì azọ́nwatẹn nuplọnmẹtọ-gán wehọmẹ amasin-sàtọ
lẹ tọn lọ tọn, bọ nuplọnmẹtọ-gán lọ kanse John eyin e kanwehlan yẹwhenọ lọ nugbonugbo.John gblọn dọ, “mọwẹ, Mẹdaho.”
Nuplọnmẹtọ-gán lọ biọ to John si nado kanwehlan yẹwhenọ lọ bo vẹvẹ. Enẹwutu, nuhe John kàn die:
“Mẹdaho, mẹplọntọ ṣie biọ to asi e nado kanwehlan mì bo vẹvẹna mì, podọ n’ko wleawufo nado wàmọ kiki eyin mì yigbe dọ nuyise lalo lẹ wẹ mì nọ plọnmẹ.”
E paṣa mẹplọntọ lọ bọ e dọmọ, “Blankson, be nue an kàn niyẹn?”
“Mọwẹ Mẹdaho. Nuhe n’gán kàn lẹpo ján niyẹn.”
“Mí na yàn we sọn wehọ lọ mẹ. Nawẹ a gán dọho jẹagọdo yẹwhenọ ṣọṣi otò tọn bo lẹndọ emi na gbẹ́ to azọ́nwa na otò lọ gbọn?”
“Amọ́ Mẹdaho, . . . eyin mì plọnnu mí bọ nudelẹ tin he mẹ mí ma mọnukunnujẹ, be mí ma nọ kanhose gandego ya?”
“Gbau mì nọ wàmọ.”
“Mẹdaho nuhe wà n’te lọ ján niyẹn be. Dawe lọ to nuplọn mí gando Biblu go bọ n’ka kanhose e. Eyin e ma gán na gblọndo, naegbọn e na biọ dọ n’ma kanwe bo vẹvẹna ẹn?”
Blankson ma yin yinyan sọn wehọ lọ mẹ. Mọjanwẹ e masọ vẹvẹ do niyẹn.
SỌGODO PINPỌNHLAN
Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn basi bladopọ azọ́n he yin wiwà to owhe lọ gblamẹ tọn dole: “Taidi Davidi, mí gán dọ po nujikudo po dọmọ: ‘Hiẹ na na mi huhlọn na awhàn.’ (Salm. 18:39) Owhe lọ yin dopo to dehe namẹ tuli hugan lẹ mẹ, na mí mọ alọ Oklunọ tọn . . . Mẹhe yin kinklandowiwe na ẹn nugbonugbo lẹ . . . ko yí ayajẹ susu do to kunnude.”
Jei vivọnu owhe lọ tọn, mẹmẹsunnu lẹ basi tito nado gbloada na lizọnyizọn lọ to ladio ji. Yé jẹ awuwlena azọ́nwatẹn ladio tọn devo ji sẹpọ Chicago. Po gbesisọ po, yinkọ azọ́nwatẹn yọyọ ehe tọn wẹ WORD, (ehe zẹẹmẹdo OHÓ). Po azọ́nwanu he nọ zọ́n bọ yè gán dọho hlan olá, ehe nugopipe etọn yin 5000-watt de po, ladio-whé WORD sọgan lá owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn yì fie dẹn na kilomẹtlu susu lẹ, etlẹ yin kaka yì agewaji to Canada.
To madẹnmẹ, owhe 1925 na hẹn hinhọ́n gbigbọmẹ tọn ayidego tọn lẹ wá, bo hẹn nukunnumọjẹnumẹ Biblu Plọntọ lẹ tọn gando Osọhia weta 12 go họnwun dogọ. Ehe na yin zánnu ahlida tọn na mẹdelẹ. Amọ́, mẹsusu devo lẹ na kẹalọyi nukunnumọjẹnumẹ ehe he gando nujijọ mayinukundomọ olọn mẹ tọn lẹ go, gọna nuyiwadomẹji he e na tindo do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji to aigba ji.