1, 2. Bayi zẹẹmẹ ninọmẹ he mẹ Jesu dọho godo tọn etọn lẹ te tọn.

NISAN 14tọ, owhe 33 W.M. wẹ. To whenue yè ko sawhẹ lalo dokọna Jesu bo dawhẹna ẹn dọ e gbàsẹ́n godo, yè ṣàn ẹn kò, sayana ẹn sinsinyẹn bosọ whè e do yatin de go. Oṣó lẹ wẹ yin whiwhè do alọ po afọ etọn lẹ po mẹ. Whedepopenu he e gbọ kavi dọho, e nọ yin po awufiẹsa po. Amọ́ Jesu dona dọho, na e do onú titengbe lẹ nado dọ wutu.

² Mì gbọ mí ni dọhodo nue Jesu dọ whenue e to kúdonu to yatin ji lẹ ji, bo pọ́n nue mí gán plọn sọn yé mẹ lẹ. To hogbe devo mẹ, mì gbọ ‘mí ni dotoaina ẹn.’—Mat. 17:5.

3. Mẹnu lẹ wẹ Jesu sọgan ko to alọdlẹndo whenue e dọ dọ: “Otọ́, jona yé”?

³ Etẹ dọ wẹ Jesu te? To whenue Jesu ko yin whiwhè do yatin go godo, e hodẹ̀ dọmọ: “Otọ́, jona yé.” Mẹnu lẹ wẹ Otọ́ etọn na jona? Hogbe etọn he bọdego lẹ gọalọna mí nado yọ́n mẹhe hodọ e te lẹ, e dọmọ: “Yé ma yọ́n nuhe wà yé te.” (Luku 23:33, 34) E yọnbayi dọ awhànfuntọ Lomu tọn lẹ he whè oṣó do alọ po afọ Jesu tọn lẹ po mẹ hodọ wẹ e te. Yé ma yọ́n mẹhe ewọ yin na taun tọn. E sọ sọgan ko to nulẹnpọn do delẹ to gbẹtọgun lẹ mẹ he biọ vẹkuvẹku dọ e ni yin hùhù, amọ́ bo wá do yise hia to ewọ mẹ to godo mẹ lẹ ji. (Owalọ 2:36-38) Jesu ma dike na mawadodo he e jiya etọn ni hẹn ẹn nado duadi kavi hẹnmẹdohomẹ. (1 Pita 2:23) Kakatimọ, e biọ to Jehovah si nado jona mẹhe jlo na hù i lẹ.

4. Etẹwẹ mí gán plọn sọn ojlo Jesu tọn nado jona nukundiọsọmẹtọ etọn lẹ mẹ?

 ⁴ Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ? Taidi Jesu, mí dona nọ jona mẹdevo lẹ sọn ojlo mẹ wá. (Kol. 3:13) Mẹdelẹ he bẹ hẹnnumẹ mítọn lẹ hẹn sọgan diọnukunsọ mí, na yé ma mọnukunnujẹ nuyise mítọn po aliho gbẹninọ tọn mítọn po mẹ wutu. Yé gán dolalo dokọna mí, de mí pò to mẹdevo lẹ nukọn, bo vún owe mítọn lẹ kavi tlẹ sin-adán nado wadanu do mí go. Kakati nado hẹn yé do homẹ, mí gán biọ to Jehovah si nado hùn nukun mẹhe to nukundiọsọ mí lẹ tọn, na yé nido wá kẹalọyi nugbo lọ to gbèdopo. (Mat. 5:44, 45) To whedelẹnu, e gán nọ vẹawuna mí nado nọ jonamẹ, titengbe eyin mí jiya mawadodo sinsinyẹn lẹ tọn. Amọ́, eyin mí na dotẹnmẹ homẹgble po mẹhẹndohomẹ po nado doadọ̀do to ahun mítọn mẹ, míde wẹ mí to nuwà do. Mẹmẹyọnnu de dọ dọ: “N’mọnukunnujẹemẹ dọ eyin n’jonamẹ, enẹ ma zẹẹmẹdo dọ n’yí nukunpẹvi do pọ́n nue mẹdevo lẹ ṣiwà do mi, kavi na yé dotẹnmẹ nado tafu mi. Nue e zẹẹmẹdo poun wẹ yindọ n’bayi dide ma nado hẹnmẹdohomẹ.” (Salm. 37:8) Eyin mí de nado jonamẹ, e dohia dọ mí bayi dide ma nado na dotẹnmẹ numimọ ylankan he mí do lẹ nado hẹn mí duadi.—Efe. 4:31, 32.

5. Opagbe tẹwẹ Jesu do na dopo to sẹ́nhẹngbatọ he yin whiwhè do núgo dopọ hẹ ẹ lẹ mẹ, podọ naegbọn e do dopà enẹ?

⁵ Etẹ dọ wẹ Jesu te? Sẹ́nhẹngbatọ awe yin whiwhè do núgo dopọ hẹ Jesu. To tintan whenu, yelọsu ṣàn ẹn kò ga. (Mat. 27:44) Amọ́ to godo mẹ, dopo to yé mẹ wá lẹnvọjọ. E wá họnwun na ẹn dọ Jesu “ma wà oylan de.” (Luku 23:40, 41) Humọ, e do yise etọn to Jesu mẹ hia dọ ewọ na yin finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ bo na wá duahọlu to gbèdopo. E dọna Whlẹngántọ he to kúdonu lọ dọ: “Jesu, flin mi whenue hiẹ na biọ Ahọluduta towe mẹ.” (Luku 23:42) Yise nankọ die dawe ehe dohia! Jesu gblọnna ẹn dọmọ: “Nugbo wẹ yẹn dọna we to egbé, hiẹ na tin hẹ mi [e ma yin to Ahọluduta lọ mẹ, amọ́] to Paladisi mẹ.” (Luku 23:43) Doayi e go dọ dawe lọ wẹ Jesu dopà na tlọlọ, gbọn hogbe lọ lẹ “yẹn” “hiẹ” po “mi” po yiyizan dali. Na Jesu yọnẹn dọ lẹblanunọ wẹ Otọ́ emitọn wutu, hogbe he e yizan lẹ na todido dawe sẹ́nhẹngbatọ he to kúdonu ehe.—Salm. 103:8.

6. Etẹwẹ mí plọn sọn nue Jesu dọna sẹ́nhẹngbatọ lọ mẹ?

⁶ Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ? Jesu yin apajlẹ pipé Otọ́ etọn tọn. (Heb. 1:3) Jehovah nọ jlo vẹkuvẹku nado jona mí bosọ do lẹblanu hia mí, eyin nuylankan he mí ko wà wayi lẹ vẹna mí nugbonugbo, podọ eyin mí yise dọ mí gán mọ jona ylando mítọn lẹ tọn gbọn avọ́sinsan Jesu Klisti tọn gblamẹ. (1 Joh. 1:7) E gán vẹawuna mẹdelẹ nado yise dọ Jehovah gán wá jo nue yé ko ṣiwà wayi lẹ na yé. Eyin e nọ ṣí mọ na we to whedelẹnu, bo lẹnnupọndo ehe ji: Ojlẹ kleun de jẹnukọnna okú Jesu tọn, e do lẹblanu hia sẹ́nhẹngbatọ he yè dá kú-whẹ̀ na bọ e ṣẹṣẹ jẹ yise dohia ji lọ. Enẹwutu, nẹmunẹmu wẹ Jehovah ma na do lẹblanu hia sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ etọn lẹ, he to nue go yé pé lẹpo wà nado setonuna gbedide etọn lẹ!—Salm. 51:1; 1 Joh. 2:1, 2.

7. Etẹwẹ Jesu dọna Malia po Johanu po dile e yin kinkandai do to Johanu 19:26, 27 mẹ, podọ naegbọn e do dọ mọ?

⁷ Etẹ dọ wẹ Jesu te? (Hia Johanu 19:26, 27.) Jesu jlo dọ onọ̀ emitọn he gán ko yin asuṣiọsi de ni yin nukunpedego. Vlavo nọvi Jesu tọn lẹ sọgan penukundo nuhudo onọ̀ yetọn tọn lẹ go to agbasa-liho. Amọ́, mẹnu  wẹ gán penukundo nuhudo gbigbọmẹ tọn etọn lẹ go? Nudepope ma dohia dọ nọvisunnu etọn lẹ ko lẹzun devi etọn lẹ. Amọ́, Johanu yin apọsteli nugbonọ de, podọ dopo to họntọn alọmayiemẹ Jesu tọn lẹ mẹ. Jesu nọ pọ́n mẹhe nọ sẹ̀n Jehovah dopọ hẹ ẹ lẹ hlan taidi whẹndo gbigbọmẹ tọn etọn. (Mat. 12:46-50) Enẹwutu, owanyi po mẹtọnhopọn he Jesu do na Malia po whàn ẹn nado ze e do alọmẹ na Johanu, na e yọnẹn dọ e na penukundo dagbemẹninọ etọn go to gbigbọ-liho wutu. E dọna onọ̀ etọn dọmọ: “Pọ́n! Visunnu towe!” Bo dọna Johanu dọ: “Pọ́n! Onọ̀ towe!” Bẹsọn gbenẹgbe, Johanu taidi visunnu de na Malia, podọ e penukundego di onọ̀ etọn nkọ. Owanyi nankọ die Jesu dohia yọnnu  họakuẹ ehe, he yí owanyi do penukundego to jiji whenu etọn bosọ to ote to apá etọn to whenue e to kúdonu!

8. Etẹwẹ mí gán plọn sọn nue Jesu dọna Malia po Johanu po lẹ mẹ?

⁸ Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ? Haṣinṣan he to míwlẹ po mẹmẹsunnu gọna mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po ṣẹnṣẹn gán sinyẹn hugan kanṣiṣa he to míwlẹ po hagbẹ whẹndo tọn mítọn he sẹpọ mí lẹ po ṣẹnṣẹn. Hẹnnumẹ mítọn lẹ gán diọnukunsọ mí, kavi tlẹ gbẹ́ mí dai, amọ́ dile Jesu dopà etọn do, eyin mí tẹdo Jehovah po titobasinanu Etọn po go, mí na mọ ‘hugan donu 100’ nue mí hẹnbu lẹ tọn. Mẹsusu lẹ wẹ na wá taidi visunnu, viyọnnu, onọ̀ kavi otọ́ yiwanna lẹ na mí. (Malku 10:29, 30) Nawẹ e nọ ṣí na we nado mọdọ a yin apadewhe whẹndo gbigbọmẹ tọn de tọn, ehe yise po owanyi po kọndopọ, enẹ wẹ owanyi na Jehovah podọ na ode awetọ?—Kol. 3:14; 1 Pita 2:17.

9. Etẹwẹ hogbe Jesu tọn he to Matiu 27:46 mẹ lẹ plọn mí?

⁹ Etẹ dọ wẹ Jesu te? Ojlẹ vude jẹnukọnna okú Jesu tọn, e dawhá po ogbè lélé po dọ: “Jiwheyẹwhe ṣie, Jiwheyẹwhe ṣie, naegbọn hiẹ do gbẹ́ mi dai?” (Mat. 27:46) Biblu ma bayi zẹẹmẹ nuewutu Jesu do dọ mọ tọn. Amọ́, lẹnnupọndo nue mí gán plọn sọn hogbe enẹlẹ mẹ ji. Jẹnukọn whẹ́, gbọn hogbe ehelẹ yiyizan dali, Jesu hẹn dọdai he to Salmu lẹ 22:1 mẹ di. * Podọ, hogbe lọ lẹ hẹn ẹn họnwun dọ Jehovah ma wleawuna “opá hihọ́-basinamẹ tọn de lẹdo” Visunnu etọn. (Jobu 1:10) Jesu mọnukunnujẹemẹ dọ Otọ́ emitọn ko jo emi do alọ kẹntọ emitọn lẹ tọn mẹ petepete, na emi nido yin whiwhlepọn jẹ obá godo tọn mẹ, yèdọ jẹ obá he mẹ gbẹtọvi depope ma ko yin whiwhlepọn jẹ pọ́n. Podọ, hogbe ehelẹ dohia hezeheze dọ e ma hùwhẹ sẹ́nhẹngba depope tọn he jẹna okú.

10. Etẹlẹ wẹ mí gán plọn sọn nue Jesu dọna Otọ́ etọn lẹ mẹ?

¹⁰ Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ? Dopo to nue mí gán plọn lẹ mẹ wẹ yindọ mí ma dona nọ donukun dọ Jehovah na glọnalina avùnnukundiọsọmẹnu he na whlé yise mítọn pọ́n lẹ. Dile Jesu yin whiwhlepọn jẹ obá godo tọn mẹ do, mílọsu dona wleawufo nado yin nugbonọ kakajẹ okú eyin e biọ do mọ. (Mat. 16:24, 25) Amọ́, mí kudeji dọ Jiwheyẹwhe ma na dike mí ni yin whiwhlepọn zẹ̀ nue mí gán doakọnna go. (1 Kọl. 10:13) Nudevo he mí plọn wẹ yindọ taidi Jesu, mí gán jiya mawadodo tọn. (1 Pita 2:19, 20) Mẹhe nọ diọnukunsọ mí lẹ nọ wàmọ, e ma yin na mí ṣì nude wà wutu, amọ́ na mí ma yin apadewhe aihọn tọn bosọ nọ dekunnu gando nugbo lọ go wutu. (Joh. 17:14; 1 Pita 4:15, 16) Jesu mọnukunnujẹ nuewutu Jehovah do dike bọ e jiya mẹ. Amọ́ to vogbingbọn mẹ na ewọ, sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ he to pipehẹ whlepọn lẹ nọ kanse yede to whedelẹnu nuewutu Jehovah do na dotẹnmẹ nudelẹ nado jọ. (Hab. 1:3) Jiwheyẹwhe lẹblanunọ, podọ homẹfatọ mítọn mọnukunnujẹemẹ dọ e ma yin yise wẹ whèdo omẹ enẹlẹ. Amọ́, yé do hudo homẹmiọnnamẹ he nọ wá sọn ewọ kẹdẹ dè tọn.—2 Kọl. 1:3, 4.

11. Naegbọn Jesu dọ nuhe tin to Johanu 19:28 mẹ lẹ?

¹¹ Etẹ dọ wẹ Jesu te? (Hia Johanu 19:28.) Naegbọn Jesu do dọ dọ: “Nugbla to hùhù  mi”? E dọ ehe “na adà Owe-wiwe tọn lọ nido sọgan yin hinhẹndi”—yèdọ dọdai he to Salmu lẹ 22:15 mẹ he dọmọ: “Huhlọn ṣie ko hú taidi zẹ́nkla de; odẹ́ ṣie nọ tẹdo ayọ̀npọ́n ṣie lẹ go.” Podọ, to nue Jesu jiya etọn lẹpo godo, ehe bẹ awufiẹsa sinsinyẹn etọn to yatin lọ ji hẹn, nugbla dona ko to hùhù i badabada. E do hudo alọgọ tọn nado gbọ nugbla etọn.

12. Etẹwẹ mí gán plọn sọn hodidọ Jesu tọn lọ “nugbla to hùhù mi” mẹ?

¹² Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ? Jesu ma mọdọ ohia madogán tọn wẹ e yin nado dọ numọtolanmẹ etọn lẹ tọ́n; mílọsu ma dona nọ wàmọ. To suhugan whẹho lẹ tọn mẹ, mí gán ko nọ jlo ma nado dọ nue sin hudo mí do lẹ na mẹdevo lẹ. Amọ́, eyin e ma to pipà mí, mí ma dona nọ whleawu nado biọ alọgọ mẹdevo lẹ tọn. Di apajlẹ, eyin agbasa mítọn ko yì godo, kavi mí do nuhahun agbasalilo tọn, mí gán dọna họntọn de dọ ni ze mí nado yì whleahi kavi yì dotowhé. Eyin mí jẹflumẹ kavi gbọjọ, mí gán biọ to mẹho agun tọn de si kavi to họntọn Klistiani he whèwhín de si nado dotoaina mí bo má “ohó dagbe” he na vọ́ zodolanmẹnamẹ lẹ hẹ mí. (Howh. 12:25) Mì gbọ mí ni nọ flindọ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po yiwanna mí, podọ yé nọ jlo na gọalọna mí to “ojlẹ ayimajai tọn lẹ” mẹ. (Howh. 17:17) Amọ́, yé ma gán yọ́n nue to ahun mítọn mẹ. Yé sọgan nọma yọnẹn dọ mí do hudo alọgọ tọn, eyin mí ma dọ ẹ tọ́n.

13. Etẹwẹ Jesu wadotana whenue e hẹn tenọgli etọn go kakajẹ okú?

¹³ Etẹ dọ wẹ Jesu te? To nudi ogàn atọ̀n mẹ to whèmẹ Nisan 14tọ tọn, Jesu yí ogbè lélé do dawhá dọmọ: “E ko yin wiwadotana!” (Joh. 19:30) Ojlẹ vude jẹnukọnna okú etọn, Jesu ko dotana nuhe Jehovah donukun to e si nado wà lẹpo. Gbọn tenọgligo-hinhẹn kakajẹ okú dali, Jesu wà nususu dotana. Tintan, e dohia dọ Satani yin lalonọ. Jesu dohia dọ gbẹtọvi pipé de gán hẹn tenọgli etọn go mlẹnmlẹn, mahopọnna nue Satani gán wà lẹpo. Awetọ, Jesu ze ogbẹ̀ etọn jo taidi ofligọ de. Okú avọ́sinsan tọn etọn zọ́n bọ Jiwheyẹwhe gán pọ́n gbẹtọvi mapenọ lẹ hlan taidi dodonọ bosọ na yé todido lọ nado nọgbẹ̀ kakadoi. Atọ̀ntọ, Jesu nọgodona nupojipetọ-yinyin dodo Jehovah tọn bo de vlẹko sẹ̀ sọn oyín Otọ́ etọn tọn go.

14. Nawẹ mí dona magbe nado nọ nọgbẹ̀ gbọn egbesọegbesọ? Bayi zẹẹmẹ.

¹⁴ Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ? Mí dona magbe nado hẹn tenọgli mítọn go to azán dopodopo ji. Doayi nue Mẹmẹsunnu Maxwell Friend he sẹ̀n taidi mẹplọntọ Wehọmẹ Giliadi tọn dọ go. To plidopọ akọjọpli tọn de whenu, Mẹmẹsunnu Friend dọ to hodidọ he sinai do nugbonọ-yinyin ji de mẹ dọ: “Ma nọ sẹ̀ nue a gán wà kavi dọ to egbé lẹ do osọ blo. Etẹwẹ dohia we dọ a na gbẹ́ pò to ogbẹ̀ kakajẹ osọ? Nọ nọgbẹ̀ to azán dopodopo ji taidi dọ dotẹnmẹ hundote godo tọn he a do nado dohia dọ a pegan na ogbẹ̀ madopodo lọ niyẹn.” Mì gbọ mí ni nọ nọgbẹ̀ to azán dopodopo ji taidi dọ dotẹnmẹ hundote godo tọn he mí tindo nado hẹn tenọgli mítọn go niyẹn! Podọ, eyin etlẹ biọ dọ mí ni pannukọn okú, mí gán penugo bo dọ dọ: “Jehovah E, n’ko wà nue go n’pé lẹpo nado hẹn tenọgli ṣie go nado do Satani hia di lalonọ, podọ nado suwhẹna yinkọ towe po nupojipetọ-yinyin towe po!”

15. Sọgbe hẹ Luku 23:46, jidide tẹwẹ Jesu tindo?

¹⁵ Etẹ dọ wẹ Jesu te? (Hia Luku 23:46.) Po jidide mlẹnmlẹn po, Jesu dọmọ: “Otọ́, alọ towe mẹ wẹ yẹn jo gbigbọ ṣie do.” Jesu yọnẹn  dọ sọgodo emitọn tin to alọ Jehovah tọn mẹ, podọ e kudeji dọ Otọ́ emitọn na flin emi.

16. Etẹwẹ a plọn sọn numimọ mẹmẹsunnu owhe 15 mẹvi de tọn mẹ?

¹⁶ Etẹwẹ mí gán plọn sọn hogbe Jesu tọn lẹ mẹ? Wleawufo nado ze ogbẹ̀ towe do alọ Jehovah tọn mẹ. Nado wà ehe, a dona “nọ yí ahun towe lẹpo do dejido Jehovah go.” (Howh. 3:5) Lẹnnupọndo apajlẹ Joshua tọn ji, he yin mẹmẹsunnu owhe 15 mẹvi de he to azọ̀n jẹmagbọ de jẹ. E gbẹ́ nado kẹalọyi nukunpedomẹgo dotowhé tọn he gbà osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn. Ojlẹ vude jẹnukọnna okú etọn, e dọna iya etọn dọmọ: “Mama, alọ Jehovah tọn mẹ wẹ n’te. . . . Mama, n’gán dọna mì po nujikudo mlẹnmlẹn po dọ: N’yọnẹn dọ Jehovah na hẹn mi gọwá ogbẹ̀ to fọnsọnku whenu janwẹ. E yọ́n nue to ahun ṣie mẹ, podọ n’yiwanna ẹn nugbonugbo.” * Dopodopo mítọn na wà dagbe nado kanse ede dọ, ‘Eyin n’wá pehẹ ninọmẹ okú po ogbẹ̀ po tọn de he whlé yise ṣie pọ́n, be n’na ze ogbẹ̀ ṣie do alọ Jehovah tọn mẹ bo deji dọ ewọ na flin mi ya?’

17, 18. Etẹlẹ wẹ mí plọn? (Sọ pọ́n apotin lọ “ Nuhe Mí Plọn sọn Hogbe Godo Tọn Jesu Tọn lẹ Mẹ.”)

¹⁷ Onú titengbe tẹlẹ die he mí gán plọn sọn hogbe godo tọn Jesu tọn lẹ mẹ! Yé flinnu mí dọ mí dona nọ jona mẹdevo lẹ bosọ deji dọ Jehovah na jona mí. Lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin dọ mí do whẹndo gbigbọmẹ tọn jiawu de he to gbesisọ mẹ nado gọalọna mí. Amọ́ eyin mí do hudo alọgọ tọn, mí dona ze afọdide tintan lọ nado biọ. Mí yọnẹn dọ Jehovah na gọalọna mí nado doakọnna whlepọn depope he mí pannukọn. Podọ, mí mọdọ nujọnu wẹ e yin nado nọ nọgbẹ̀ to azán dopodopo ji taidi dọ azán godo tọn he mí do nado do tenọgligo-hinhẹn mítọn hia niyẹn, po jide lọ po dọ ogbẹ̀ mítọn tin to hihọ́ glọ to alọ Jehovah tọn mẹ.

¹⁸ Na nugbo tọn, mí gán plọn nususu sọn nue Jesu dọ whenue e to kúdonu to yatin ji lẹ mẹ! Eyin mí nọ yí nuplọnmẹ ehelẹ do yizan mẹ, be mí to tonusena hogbe Jehovah lọsu titi tọn he e dọ gando Visunnu etọn go lẹ niyẹn to whenue e dọmọ: “Mì nọ dotoaina ẹn.”—Mat. 17:5.