Yè dopà na Blessing * dọ eyin e wá Europe, e na wazọ́n taidi oda-blatọ. Ṣigba, to whenue yè hò e na azán ao bosọ dobuna ẹn dọ emi na wadanu do whẹndo etọn go godo, e wá to dandannu glọ nado wazọ́n taidi galọtọ.

Blessing dona nọ dù 200 jẹ 300 euros to ozán dopo mẹ nado suahọ 40 000 euros * he ogán etọn zan bọ e do yin hinhẹnwa Europe. “N’nọ saba lẹn nado họ̀n,” wẹ Blessing dọ, “amọ́ n’nọ dibuna nuhe yé na wà na whẹndo ṣie. Owù mẹ wẹ n’te.” Otàn etọn yin nudopolọ hẹ gbẹtọ livi donu ẹnẹ he nọ yin hinhẹn gánnugánnu nado wazọ́n galilọ tọn lẹ.

Nudi owhe 4 000 die, jọja Josẹfu yin sisà gbọn nọvisunnu etọn lẹ dali. E lẹzun afanumẹ to owhé nukundeji de gbè to Egipti. To vogbingbọn mẹ na Blessing, ogán Josẹfu tọn ma ylanhùn do e go to bẹjẹeji. Ṣigba, to whenue e gbẹ́ nuzedonukọnnamẹ asi ogán etọn tọn lẹ dai, e yin whẹsadokọna dọ e tẹnpọn nado zanhẹmẹ gánnugánnu. E yin zizedo gànmẹ bọ yè do gẹdẹ ẹ.—Jenẹsisi 39:1-20; Salmu lẹ 105:17, 18.

Josẹfu yin afanumẹ to hohowhenu; Blessing yin afanumẹ to owhe kanweko 21tọ mẹ. Amọ́, yé omẹ awe lẹpo wẹ jiya afanumẹ-jọ-wiwà tọn, ehe mẹ gbẹtọ lẹ nọ yin pinpọnhlan di nùzinzan he yè na yí do dín akuẹ te.

Ojlẹ awhàn tọn hẹn ẹn bọawuna akọta lẹ nado tindo afanumẹ lẹ. Etlẹ yin didọ dọ to awhàn de whenu to Kenani, ahọlu Egipti tọn Thoutmosis III hẹn gàntọ 90 000 lẹkọ. Egiptinu lẹ hẹn yé nado wazọ́n di afanumẹ lẹ nado kùn akán, gbá tẹmpli lẹ podọ nado kùn osindò lẹ.

 To Ahọluigba Lomu tọn mẹ, awhàn zọ́n bọ afanumẹ lẹ sù taun, podọ to whedelẹnu, afanumẹ bibiọ nọ dekọtọn do awhàn mẹ. To owhe kanweko tintan whenu, sọha afanumẹ lẹ tọn diblayi mado-awe sọha mẹhe nọ nọ̀ Lomu lẹ tọn. Susu afanumẹ Egipti tọn po Lomu tọn lẹ po wẹ nọ yin nuyiwa hẹ po kanyinylan po. Di apajlẹ, yè nọ donukun dọ afanumẹ he nọ kùn akán to Lomu lẹ ni nọgbẹ̀ na owhe 30 poun.

Dile ojlẹ to yìyì, ninọmẹ afanumẹ lẹ tọn ma diọ. Sọn owhe kanweko 16tọ jẹ owhe kanweko 19tọ, kanlinmọ-jọ to Aflika po Amelika po ṣẹnṣẹn yin dopo to ajọ́ he hẹn ale wá hugan lẹ mẹ. Linlin de dohia dọ, ‘Sunnu, yọnnu gọna ovi livi 25 jẹ livi 30 wẹ yin wiwle bo yin sisà.’ (UNESCO) Gbẹtọ fọtọ́n susu lẹ wẹ kú to ohù Atlantique tọn ji. Olaudah Equiano, yèdọ afanumẹ he luntọ́n de dọmọ: “Awhá lélé yọnnu lẹ tọn po hunwinwẹn mẹhe to kúdonu lẹ tọn po hẹn ninọmẹ lọ zun nuhe ylan taun.”

E blawu dọ kanlinmọ-jọ ma yin nuyiwa kanyinylan tọn de to hohowhenu kẹdẹ. Linlin de dohia dọ sunnu, yọnnu po ovi livi 21 nkọ po gbẹ́ nọ wazọ́n di afanumẹ matin akuẹ jọ akuẹ de mimọ kavi ma tlẹ nọ mọ paali. (Organisation internationale du travail) To egbehe, afanumẹ lẹ nọ wazọ́n to akán-kùntẹn, to ṣọfu lẹ mẹ, to fie yè nọ sún bliki te lẹ, to owhé galọtọ tọn lẹ gbè, podọ to owhé devo lẹ gbè. Mahopọnna dọ e jẹagọdo osẹ́n, e di dọ kanlinmọ-jọ wunmẹ ehe gbẹ́ to nukọnzindo.

Hùnyinylan do kanlinmọ lẹ go ko zọ́n bọ susu yetọn ko fọngu nado jẹ mẹdekannu. To owhe kanweko tintan J.W.M., avùnhotọ Spartacus po nudi afanumẹ 100 000 delẹ po fọngu sọta Lomu, ṣigba e ma pà yé. To owhe kanweko 18tọ mẹ, afanumẹ he to lopo Caraïbe tọn ji to Hispaniola lẹ fọngu sọta ogán yetọn lẹ. Oyà he afanumẹ lọ lẹ ji to ogle yovojẹ tọn mẹ lẹ dekọtọn do tòwhan he dẹn na owhe 13 de mẹ, ehe zọ́n bọ akọta Haïti tọn jẹ edekannu to 1804.

Ṣigba, Gbejizọnlin Islaelivi lẹ tọn sọn Egipti wẹ yin mẹdekannujẹ sọn kanlinmọgbenu he tindo kọdetọn dagbe hugan to whenuho mẹ. Diblayi gbẹtọ livi donu atọ̀n, enẹ wẹ akọta blebu de wẹ yin tuntundote sọn Egipti. Na nugbo tọn, yé jẹna tundote lọ. Biblu dọ gando ninọmẹ yetọn to Egipti go dọ yé tin to “ninọmẹ sinsinyẹn afanumẹ-yinyin tọn  wunmẹ lẹpo glọ.” (Eksọdusi 1:11-14) Falo de tlẹ de gbedide tọ́n dọ yè ni hù yọpọvu lẹ, na Islaelivi lẹ to susudeji wutu.—Eksọdusi 1:8-22.

Islaelivi lẹ penugo nado họ̀ngán sọn oyà mawadodo tọn he ji yé te to Egipti mẹ, na Jiwheyẹwhe lọsu dádo e mẹ wutu. “Yẹn sọ yọ́n oyà he ji yé te lẹ ganji,” wẹ Jiwheyẹwhe dọna Mose. “Yẹn na jẹte yì nado whlẹn yé.” (Eksọdusi 3:7, 8) Kakajẹ din, Ju lẹ nọ dù Juwayi to whemẹwhemẹ to filẹpo nado flin nujijọ enẹ.—Eksọdusi 12:14.

“Mawadodo . . . ma tin to Jehovah Jiwheyẹwhe mítọn dè,” wẹ Biblu dọ, bosọ na mí jide dọ ewọ ma ko diọ. (2 Otànnugbo lẹ 19:7; Malaki 3:6) Jiwheyẹwhe do Jesu hlan nado “lá tundote hlan kanlinmọ lẹ . . . , nado tún mẹhe yin kọgbidina lẹ dote.” (Luku 4:18) Be ehe dohia dọ afanumẹ lẹpo wẹ na jẹ mẹdekannu ya? Lala. Jesu yin didohlan nado tún mẹhe to kanlinmọgbenu ylando po okú po tọn lẹ dote. E dọ to godo mẹ dọmọ: “Nugbo lọ nasọ hẹn mì jẹ mẹdekannu.” (Johanu 8:32) Etlẹ yin to egbehe, nugbo he hodọ Jesu te nọ tún gbẹtọ lẹ dote to aliho susu mẹ.—Pọ́n apotin lọ “ Mẹdekannujijẹ Wunmẹ Devo.”

Na nugbo tọn, Jiwheyẹwhe gọalọna Josẹfu po Blessing po nado yin tuntundote sọn kanlinmọgbenu to aliho voovo mẹ. A sọgan mọ kandai jiawu Josẹfu tọn to weta 39 jẹ 41 owe Biblu tọn he nọ yin Jenẹsisi tọn mẹ. Tundote Blessing lọsu tọn jẹna ayidego taun.

Whenue Blessing yin yinyan sọn otò Europe tọn de mẹ godo, e yì Espagne. To finẹ, e dukosọ hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ bo jẹ Biblu plọn ji. Na e magbe nado hẹn gbẹzan etọn pọnte wutu, e mọ azọ́n de bosọ biọ to ogán etọn hoho si nado de akuẹ he e na nọ sú to sunmẹ lọ pò. To gbèdopo, ogán hoho lọ ylọ ẹ to alokan ji. E jlo na jo ahọ́ Blessing tọn do na ẹn bo biọ ẹ jona. Etẹwẹ jọ taun? Ewọ lọsu ko jẹ Biblu plọn hẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ji! “Nugbo lọ nọ túnmẹ dote to aliho jiawu mẹ,” wẹ Blessing dọ.

Oyà he afanumẹ Islaelivi lẹ ji to Egipti blawuna Jehovah Jiwheyẹwhe; numọtolanmẹ dopolọ wẹ e dona nọ tindo to egbehe ga. Mọwẹ, nado doalọtena wunmẹ afanumẹ-yinyin tọn lẹpo na biọ diọdo daho to gbẹtọvi lẹ si. Amọ́, Jiwheyẹwhe dopà dọ emi na hẹn diọdo mọnkọ wá. “Olọn yọyọ lẹ po aigba yọyọ de po tin he míwlẹ to tenọpọn, podọ ofi ehelẹ wẹ dodowiwa na nọ nọ̀.”—2 Pita 3:13