Áño 1914-pe, hetaiterei mitãrusu oheja ihentekuérape oho hag̃ua gerrahápe. Haʼekuéra oĩ porã kuri hógape, péro ohayhuetereígui hetã, kyreʼỹme voi oho oñorairõ hag̃ua. Peteĩ mitãrusu estadounidénse oskrivi kuri kóicha: “Avyʼaiterei, ha ahasetereíma voi gerrahápe. Igustoitereíta ningo upépe”.

Péro upéinte ohechakuaáma hikuái ndahaʼeiha ohaʼarõ haguéicha. Haʼekuéra ni noñeimahinái hetaite áñore opytataha oñorairõ Bélgica ha Fránciape. Upe tiémpope ko ñorairõme oñehenói la Gran Gérra, ha koʼág̃a katu primera gérra mundiál.

Ko gérrape hetaiterei hénte inosénte omano, amo 10 millónrupi voi, ha 20 millónrupi opyta mutiládo. Péro ndahaʼéi upéva añónte, umi ótro paispegua ipochyeterei upe oikóvare ha opuʼã umi européo kóntrape. Umi polítiko Europapegua ndaikatúi ojoko upéva ha oiko peteĩ ñorairõ ndetuichapa jepéva. Ha ivaiveha katu, koʼag̃aite peve ojesufri upe gérra káusare.

Vyroreíre oñepyrũ vaʼekue pe primera gérra mundiál áño 1914-pe. Umi polítiko européo ni noimoʼãi kuri péicha opataha odesidi vai haguére. Peteĩ lívro heʼi voi hesekuéra: “Haʼete umi ikeraguatáva ha okorréva hína peteĩ sánha rembeʼyetére, tuichaiterei ojarriesga hikuái ha ndopillái” (The Fall of the Dynasties—The Collapse of the Old Order 1905-1922).

Ojejukárõ guare pe archidúke austriákope, umi poténsia européa ipochyeterei ha opuʼãmba ojuehe, ha oiko peteĩ gérra ndevaipa jepéva. Oñepyrũ riremi ko gérra oñeporandu pe kansillér alemánpe: “¿Péro mbaʼe piko la oikóva?”, ha haʼe heʼi: “Upéva che la aikuaaséva”.

Umi polítiko odesidi vai rupi oñepyrũ pe gérra, ha ni noñeimahinái hikuái mbaʼépepa opáta kuri upéva. Péro pe trinchérapema umi soldádo ohechakuaa tuichaiterei oñembotavy hague chupekuéra. Umi polítiko ofalla hendivekuéra, umi rrelihión omoakãva ombotavy chupekuéra ha umi henerál ehersitopegua katu otraisiona chupekuéra. ¿Mbaʼérepa jaʼe upéva?

Umi polítiko oasegura kuri chupekuéra upe gérra rire ojeiko porãvetaha. Pe kansillér alemán heʼi: “Ñañehaʼãmbaitéta ñadefende umi mbaʼe jarekóva, ñamantenéta umi kultúra ha kostúmbre oheja vaʼekue ñandéve ñande tuvakuéra ha ñakonsegíta peteĩ país oiko porãvéva”. Pe presidénte Estados Unidosgua, Woodrow Wilson, omeʼẽ esperánsa umi soldádope, heʼívo pe gérra opa rire “oñehenduvetaha umi hénte ojeruréva”. Ha Gran Bretáñape katu umi hénte oimoʼã upe gérra oipytyvõtaha “anivéma hag̃ua oĩ mbaʼeveichagua gérra”. ¡Enterovénte tuichaiterei ojavy!

Umi rrelihión omoakãva omboliga umi soldádope oho hag̃ua gerrahápe. Peteĩ lívro heʼi: “Umi rrelihión omoakãva omboʼe rangue la Biblia umi héntepe, omboliga chupekuéra oho hag̃ua gerrahápe. Ha upévare enterovénte ndochaʼevéi ojuehe” (The Columbia History of the World). Haʼekuéra omboʼe rangue mbaʼéichapa jajoayhu vaʼerã, omoingo vaive umi héntepe. Peteĩ lívro hérava La historia del cristianismo heʼi: “Umi rrelihión omoakãva ndojapói mbaʼeve ojoko hag̃ua pe gérra ha ndojaposéi voi upéva. Haʼekuéra omombaʼeve hetã irrelihiónpe rangue ha osegi pe tape okonvenivéva chupekuérante. Ha heʼi pe patriotísmo iporãha avei pe kristianísmoicha. Umi soldádo kristiáno heta rrelihionguápe ojeʼe voi ojojukapa vaʼerãha ñande Salvadór rérape”.

Umi henerál ehersitopegua opromete umi soldádope sapyʼaitépe opataha la gérra ha oganataha katuete hikuái. Péro peichaháguinte umi soldádo ohechakuaa ndahaʼeieteha upéicha, hetaiterei osufri hikuái ha osẽséramo jepe pe gerrahágui ndaikatuvéima oguevi. Peteĩ istoriadór imanduʼávo koʼã soldádore heʼi: “Neʼĩrava gueteri peichaite peve ojetortura umi héntepe; hetaiterei anga oñemboharái hikuái hapicháre. Umi soldádo nomanóiva pe gérrape ningo opyta traumadoite upe rire”. Umi henerál ohechakuaáramo jepe operdemaha ohóvo, lomímonte omondo mondove umi kuimbaʼépe oñorairõ hag̃ua. Koʼã kuimbaʼe anga oho ojapo ikatumíva umi alámbre de púa ha tirotéo paʼũme. ¡Ajeve voi ningo heta hénte opuʼã pe goviérnore upérõ guare!

Péro ndahaʼéi umi soldádope añónte operhudikáva upe gérra. Peteĩ lívro omombeʼu mbaʼépa heʼi peteĩ karai oiko vaʼekue upe gérra aja: “Entéro umi hénte oikóva upe tiémpope ombyaietéma ipensamiénto ha ndaikatumoʼãvéima oiko porã yma guaréicha”. Upe gérra rire umi império opaite ha upe guive oñepyrũ oiko ñorairõ ápe ha pépe, pyʼỹive oñepuʼã umi goviérnore ha ojejapo hetave manifestasión.

¿Mbaʼérepa sarambiete opyta ko múndo pe primera gérra mundiál rire? ¿Mbaʼérepa oiko raʼe koʼã mbaʼe? ¿Mbaʼépa ikatu ñahaʼarõ koʼág̃a?