Ñandejára Ñeʼẽ ningo oĩ gueteri latínpe

OĨ NINGO oñeʼẽva peteĩ idiómape onase guive ha ojeʼe umíva omanomba vove omanomaha avei iñidióma. Upévare koʼág̃a g̃uarã heta idiómape noñeñeʼẽvéima ko yvy ape ári. Umi idióma apytépe oĩ latín, ojeʼe ningo hese omanomaha heta hendárupi ojestudiáramo jepe koʼág̃a peve. Ha Vaticánope katu koʼág̃a peve oñeñeʼẽ upe idiómape.

La Biblia ojetradusi ypy vaʼekue voi latínpe. Mbaʼérepa iñimportánte ñandéve g̃uarã upéva? Jahechamína mbaʼe mbaʼépa oikorakaʼe upe Biblia ojetradusírõ guare.

La Biblia ojetradusivaʼekue latínpe

Rómape ningo latínpe oñeñeʼẽvevaʼekue. Péro apóstol Pablo ohaírõ guare umi kristiáno Romayguápe ohai chupekuéra griégope. a Upévapa peteĩ provléma rakaʼe umi Romayguápe? Nahaniriete, upépe la hénte ojepokuaa voi oñeʼẽ mokõive idiómape. Rómape ningo hetaiterei Greciaygua oiko, upévare ojeʼe hese Greciaʼintemaha voi. Péro hetavévo la hénte upépe hetave avei la oñeʼẽva latínpe. Upévare tekotevẽvaʼekue la Biblia ojetradusi griégogui latínpe. Ha ojeʼe oñepyrũne hague ojetradusi síglo segúndope, Áfricape nórte gotyo.

Upérõ ojejapo heta traduksión, ha umívape oñembohéra Vetus Latina, térã pe Ñandejára Ñeʼẽ ojetradusi ypy vaʼekue latínpe. Péro ko ñane tiémpope pártentema oĩ upéva apytégui. Ha umi yma ojehaivaʼekuére jahechakuaa Vetus Latina haʼeha diferénte téysto ojetradusivaʼekue ha noĩriva peteĩ Bíbliapente. Upéva oiko oĩ rupi heta otradusíva ijeheguínte heta hendárupi. Upéicharõ, pe Vetus Latina haʼe umi diferénte téysto vívliko ojetradusivaʼekue griégogui.

Yma heta oĩvaʼekue otradusíva ijehegui reínte la Biblia latínpe, ha upévare oporokonfundipa. Pe síglo cuarto opakuévo, Agustín de Hipona heʼi: “Umi oguerekóva guive peteĩ kuatiañeʼẽ griégope ha oimoʼãva oñeʼẽkuaaha upe idióma, oñemoĩma otradusi” latínpe. Upévare Haʼe ha ambue hapicha heʼi hetaitereimaha oĩ la otradusíva ijeheguínte ha ndojeroviavéima hese oĩ porãne hag̃ua.

Jerónimo otradusivaʼekue

Jerónimope oñemoĩvaʼekue el papa Dámaso I sekretárioramo áño 382-pe. Ha haʼe osolusionase upe provléma. El Papa ojerure Jerónimope okorrehi hag̃ua umi lívro hérava Mateo, Marcos, Lucas ha Juan, ha ndahaʼeiete heta áño mbaʼe ogueraháva chupe ojapopa hag̃ua. Upe rire oñepyrũ orrevisa ótro lívro oĩva la Bíbliape ojetradusivaʼekue latínpe.

Upe rire Jerónimo otradusivaʼekue oñembohéra Vulgata, ha heta traduksión oiporu ojapo hag̃ua. Pór ehémplo ohai hag̃ua umi Salmo oiporu pe Septuaginta, upéva hína Escrituras Hebreas ojetradusivaʼekue  griégope síglo segúndope, Jesús ou mboyve. Upe rire orrevisa umi lívro Mateo, Marcos, Lucas ha Juan, otradusi avei evréogui voi umi Ñandejára Ñeʼẽ ojehaivaʼekue upe ñeʼẽme. Ha upe rire umi hembýva oiméne ótro orrevisarakaʼe. Jerónimo oiporu avei Vetus Latina ohai hag̃ua la Vulgata.

Ñepyrũrã avave ndoipotái la Biblia Jerónimo otradusivaʼekue. Ha Agustín de Hipona jepe oñeʼẽ vai hese. Péro mbeguekatúpe ojeporúma oñemoĩmba rupi umi téysto peteĩ Bibliapente. Upéicha avei síglo octavo ha novénope, Alcuino ha Teodulfo oñepyrũ okorrehi la Biblia Jerónimo otradusivaʼekue. Upe rire la Biblia ojedividi pór kapítulo ojelee porãve hag̃ua. Ha ojejapo ypýrõ guare peteĩ imprénta, la Biblia Jerónimo otradusivaʼekue raẽvete oñeimprimi.

Áño 1546-pe oiko pe Concilio de Trento. Upe atýpe umi katólikope omoakãva ombohéra Vulgata la Biblia Jerónimo otradusivaʼekue. Ha ojeʼe avei oĩ porãitereiha upe Biblia ha katolikokuéra oiporutaha upévantema. Upérõ avei ojerure hikuái ojerrevisa jey hag̃ua. Ha omoĩ hikuái orrevisavaʼerã upe tembiapo, péro el papa Sixto V ojapuráma ha ojeroviaitereígui ijehe orrevisapántema haʼete voi. Ha upe ojerrevisa jey vaʼekue oñeimprimi 1590-pe, omano mboyve el Papa. Péro umi  cardenal heʼi hetaiterei mbaʼe oĩ vaiha pype, upévare ojerure hikuái ani hag̃ua avave oiporu.

Ha 1592-pe el papa Clemente VIII oguenohẽ peteĩ ojetradusi pyahúva. Upe Biblia oñembohéra Sixto-Clementina, ha umi katólikope omoakãva are ohejavaʼekue ojeporu. Upe rire ojeporu avei ojetradusi hag̃ua ótro idiómape umi katólikope g̃uarã. Pór ehémplo pe Antonio Martini otradusivaʼekue la Biblia 1781-pe umi Italiayguápe g̃uarã.

Síglo véintepe ojeporu gueteri la Biblia latínpe

Umi kuatiañeʼẽ orrevisáva heʼi la Vulgata ha ambue Bíbliare tekotevẽha ojerrevisa jey. Upévare 1965-pe Iglesia katólika omoĩ peteĩ grúpo orrevisa jey hag̃ua la Vulgata. Ha ojeporu hag̃ua ojejapo jave mísa latínpe.

Áño 1969-pe oñeguenohẽ upe ojetradusi ñepyrũvaʼekue. Ha 1979-pe el papa Juan Pablo II heʼi ikatuha ojeporu upe osẽ pyahúva ha hérava Nova Vulgata, térã Neovulgata. Ko Biblia heta versíkulope orekovaʼekue Ñandejára réra “Iahveh”, pór ehémplo Éxodo 3:15 ha 6:​3-pe. Áño 1986-pe oñeguenohẽ jey upe Biblia ojerrevisa rire ha upépe ojepeʼáma Ñandejára réra chugui. Pe grúpo orrevisavaʼekue heʼi “ojavy hague [...] ha upévare omoĩ jeyha hikuái “Señor” (Dominus) “Iahveh” rendaguépe”.

Yma oñeñeʼẽ vai vaʼekue Vulgata rehe. Upéicha avei oñeʼẽ vai jey Neovulgata rehe umi katólikope omoakãva jepe. Heʼíramo jepe hese hikuái enterovénte ontendeha, heta rrelihiongua ndaikatúi oiporu oñemoĩ hag̃ua peteĩ ñeʼẽme.  Mbaʼérepa upéva? Pórke umi katóliko heʼi Neovulgataguíntema ojetradusi hag̃ua la Biblia ótro idiómape. Pór ehémplo, Alemániape oikovaipa katóliko ha protestánte otradusítarõ guare oñondive la Biblia. Umi protestánte heʼi umi katólikore oñemohatãha haʼekuéra heʼívapente. Heʼiha voi hikuái la Biblia ojetradusi pyahúva ojejapovaʼerãha Neovulgata-pe heʼiháicha.

Koʼág̃a rupi saʼi oĩ oñeʼẽva latínpe, péro hetaitereípe oipytyvõ la Biblia ojehaivaʼekue upe ñeʼẽme. Ha heta ñeʼẽ ojeporúva káda rrelihiónpe ningo ou latíngui. Péro tahaʼe haʼéva idiómape ojetradusíramo la Biblia, ‘Ñandejára Ñeʼẽ oikove ha ipuʼaka’. Upévare heta ñande rapicha okambia, oñehaʼã iñeʼẽrendu ha oiko Ñandejára Ñeʼẽ heʼiháicha (Hebreos 4:​12, BNP).

[Nóta]

[Komentário oĩva páhina 23-pe]

Áño 1979-pe el papa Juan Pablo II heʼi umi katóliko ikatuha oiporu la Neovulgata. Pe Vulgata ojetradusi ypy vaʼekuépe ningo oĩ Ñandejára réra “Iahveh”

[Taʼanga ha rrekuádro oĩva páhina 21-pe]

KOʼÁG̃A PEVE OJEPORU ÑEʼẼ OÚVA LATÍNGUI

Koʼág̃a peve ojeporu umi ñeʼẽ oñemoĩvaʼekue Vetus Latina-pe. Pór ehémplo pe ñeʼẽ griégo diathéke (pákto), térã pe ñeʼẽ latín testamentum (testaménto) (2 Corintios 3:14). Upévare avei koʼág̃a peve heta oĩ heʼíva “Antiguo Testamento” Escrituras Hebreas-pe ha “Nuevo Testamento” Escrituras Griegas-pe.

[Rrekuádro oĩva páhina 23-pe]

PETEĨ DOKUMÉNTO HEʼI OJEPEʼAVAʼERÃHA ÑANDEJÁRA RÉRA LA BÍBLIAGUI

Vaticánope oĩ pe Congregación para el Culto Divino y la Disciplina de los Sacramentos, ha áño 2001-pe oguenohẽ pe dokuménto Liturgiam authenticam (Liturgia auténtica). Upe guive heta católico oñeʼẽ vai upévare.

Upe dokuménto rupive mbaretépe oipota hikuái pe Neovulgátagui ojetradusi la Biblia ambue ñeʼẽme, ndeʼíriramo jepe heta mbaʼe Ñandejára Ñeʼẽ ojehai ypy vaʼekuépe oĩháicha. Pe Neovulgata ningo umi católico mbaʼe hína. Ha umi católicope omoakãva ohejáta ojeporu la Biblia ojetradusíva haʼekuéra heʼiháichante. Ha heʼi hikuái la Bíbliape “Ñandejára réra oĩva evréope” (YHWH) ojetradusivaʼerãha Señor (Dominus). Upéicha ojejapo pe Neovulgata osẽ pyahuvévape. Péro pe ojehai ypy vaʼekuépe katu ojeporu “Iahveh”. b

[Nóta]

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 22]

Biblia latína otradusivaʼekue alcuino, áño 800-pe

[Roagradese]

From Paléographìe latine, by F. Steffens (www.archivi.beniculturali.it)

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 22]

Vulgata sixto-clementina (1592)

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 23]

Éxodo 3:15 (neovulgata, 1979)

[Roagradese]

© 2008 Libreria Editrice Vaticana