1. ¿Kasa alataka soʼu sajaʼlajeʼennüin Jerusalén?

SOʼU juyakat 607 süpülapünaa wakalia, ashutüna aaʼu Jerusalén nutuma chi aluwataaikai Babilonia Nabucodonosor II namaa watta naalii surulaat. Saashin tü Wiwüliakat, nuʼuta aaʼinna na jimaʼaliikana süka chajaruuta. Nnojotsü amülialaayaain naaʼin naalin na jimaʼaliikana, na majayünnüükana, na laülaayuukana jee na ayuuikana. Mapa, naʼajaka tü aʼwaajüleekat chi Maleiwa shiimainshikai, nujunnujeʼerüin süsepü Jerusalén, naʼajüin tü piichi miyoʼuyuu ounjulaayakat otta najaʼlajeʼerüin süpüshuaʼa tü kasairua kojutüsü eejatkat chayaa (2 Crón. 36:17, 19).

2. ¿Kasa naapiraka oulia Jeʼwaa na judíokana? ¿Kasa alataka namüin?

² Natüjaatüjülia aaʼu na judíokana sajaʼlajeʼennüinjatüin Jerusalén. Kakalia naapirüin naya Maleiwa nakajee na nünüikimaajanakana; nüküjüin namüin nashutünüinjanain aaʼu natuma na babiloniokana ayatüle naya moonooin nümaa Maleiwa. Watta naalii na judío oʼutünakana aaʼin. Jee eeshiijaʼa süpüla namaanüin Babiloniamüin na nnojoliikana oʼutünüin aaʼin (Jer. 15:2). ¿Jamüsü nukuwaʼipa wanee wayuu eeka nümaanüin suluʼumüin wanee mma naatajatü? ¿Eeirü müin nakuwaʼipa na nikirajüinkana Jesuu maʼaka naaʼin wanee süchepchiee Babilonia? Müleʼe shia, ¿joujatü oʼttüin tia?

3. ¿Jamüsü waneejatka nakuwaʼipa na judíokana soʼu chajanain naya Babilonia suulia nakuwaʼipa wanaa sümaa achepchieein naya Egipto?

³ Nüküjatüjülia Jeʼwaa namüin na judíokana tü naaʼinrüinjatkat süpüla anainjatüin nakuwaʼipa kepiapa naya suluʼu wanee mma naatajatü. Müshi nia namüin nükajee Jeremías: «Jukumaja piichi süpüla kepiain jia suluʼu otta jüpünaja süpüla jiküin süchon jüʼttia [...]. Anajiraa jia namaa na wayuu kepiakana suluʼu tü mma juʼunajatkalü aluʼumüin tatuma otta juchunta nümüin Jeʼwaa napüleerua. Müleka anajiraale naya, aneenaʼaya jia» (Jer. 29:5, 7, TNM). Sutuma naaʼinrüin na judíokana tü nümakat Jeʼwaa, müshii chajanakai naaʼin noumainpaʼa. Nooʼulaain na babiloniokana nakumajüin nakuwaʼipa namüiwaʼa na judíokana otta taashishii naya süpüla oʼunajawaa suluʼupünaa süpüshuaʼa tü mma naluwataakalü aaʼu na babiloniokana. Mapa, Babilonia shia wanee mma eere suikkünüin otta shiyaʼlajünüin maʼin wainma kasa. Saashin wanee karaloukta sümaiwajatü, suʼunnaa chajanain na judíokana Babilonia, eeshii eekai yalayalain süpüla oikkawaa otta ayaʼlajaa wanee kasa jee eeshii eekai kuʼyamaliin wanee kasa. Eeshii judío washinnuuka soʼu tia. Nakuwaʼipa na judíokana chaa Babilonia, nnojotsü müin aka saaʼin nakuwaʼipa soʼu chajanain naya achepchieein Egipto (paashajeʼera Éxodo 2:23-25).

4. ¿Jaralii na eʼrakana namüliala wanaa namaa na judío eʼrüliikana wayumüin? ¿Jamüsü kapüleeka namüin oonowaa sümaa süpüshuaʼa tü Pütchi aapünakat nümüin Moisés?

⁴ Noʼutku na judío amaanakana Babiloniamüin, waneepiashii nümaa Maleiwa. Mayaainjeʼe nnojoluin kasain naainjalain, ayatüshiʼiya eʼrüin naya namüliala wanaa namaa na judío eʼrüliikana wayumüin. Mayaapejeʼe eejatüin namaʼana na judíokana tü kasa choʼujaakat namüin, ¿kasa naaʼinraka süpüla naʼwaajüin Jeʼwaa? Aʼajünüsü tü aʼwaajüleekat otta tü aʼajüleekat mürüt jee nnojotsü lotuin sukuwaʼipa naʼyataain na sacerdootekana. Oonoopejeʼe na judío waneepiakana nümaa Jeʼwaa sümüin tü Pütchi aapünakat nümüin Moisés. Jamüshijaʼa Daniel, Sadrac, Mesac otta Abednego, nayouktüin ekaa tü eküülü nüpülajakat Maleiwa noulia na judíokana. Jee müsia, saashin tü Wiwüliakat, oʼuraajawaishi Daniel waneepia nümüin Maleiwa (Dan. 1:8; 6:10). Kapüleesü namüin na judío waneepiakana nümaa Jeʼwaa noonooin sümaa süpüshuaʼa tü Pütchi aapünakat nümüin Moisés, süka jamüin, nnojoluin naʼwaajüin Jeʼwaa na sülaülashiikana tü mma eejanale naya.

5. ¿Kasa nüküjatüjütka Jeʼwaa süchiki nupueulose? ¿Jamüsü anaka maʼin tü nümakat Jeʼwaa?

⁵ ¿Eeshiiche süpüla naʼwaajüin Maleiwa nachikuaʼa na israeliitakana maʼakaapuʼu sümaiwa? Müsü kapüleekai saaʼin naaʼinrüin tia süka matüjüin ajütaa nachepchiee na babiloniokana. Nüküjatüjütpejeʼe Maleiwa taashinjatüin nupueulose suulia achepchiee otta ekeraajüsü tia mapa. Ekeraajüsü waneepia tü nümakat Jeʼwaa (Is. 55:11).

6, 7. ¿Jamüsü wanoukteʼeraka tü wamapuʼukat?

⁶ ¿Mapuʼusüche nakuwaʼipa na nikirajüinkana Jesuu maʼaka naaʼin wanee süchepchiee Babilonia? Kakalia süküjüin tü rewiisütakat Aapiria Wayuu süchepchiain Babilonia soʼujee 1918 sünainmüin 1919 na anoujashii waneepiakana nümaa Jeʼwaa. Wekirajaainjatpejeʼe anain sünain ekirajaayakat tüü jee sünain tü wanee, jamüin wanoukteʼeraka tü wamapuʼukat süchiki tia.

⁷ Babilonia tü Miyoʼusükat shia süpüshuaʼa tü iküleesiairua ekirajakat sünain alawaa. Nnojotpejeʼe achepchieein nupueulose Maleiwa sutuma tia iküleesiakalüirua soʼu 1918. Müliashii atuma soʼu juyakat tia na anoujashii chainjanakana chaa iipünaa, nayapejeʼe müliain maʼin atuma naya na sülaülashiikana mma, nnojotsü shiain sutuma tü iküleesiairua ekirajakat sünain alawaa. Akatalaatüjülia na anoujashii chainjanakana chaa iipünaa suulia tü iküleesiairua ekirajakat sünain alawaa, naaʼinrüin tia kakalia süpülapünaa tü Primera Guerra Mundial münakat. Sutuma tia, wayaawata aaʼu nnojoluin achepchieein nupueulose  Jeʼwaa soʼu juyakat 1918 sutuma Babilonia tü Miyoʼusükat.

8. ¿Kasa alataka ouktapa napüshuaʼa na aluwataaushiikana? (Piirakaa sümüin tü ayaakuaa suluʼukat süpana 22).

⁸ Sünain tü miʼiraa Pentecostés eejatkat soʼu juyakat 33, watta naalii na ekerotkana sünain anoujaa sümaa nüntüin chi naaʼinkai Maleiwa naaʼumüin. Soʼujeʼereʼeya tia, nayashii na nüneekakana Maleiwa, na sacerdooteinjanakana, tü nupueulosekat jee na wulekana akuwaʼipa noʼuluʼu (paashajeʼera 1 Pedro 2:9, 10). Aaʼinmajünüshii na anoujashiikana natuma na aluwataaushiikana kataiwaʼaya noʼu. Shiasaʼa ouktapa napüshuaʼa na aluwataaushiikana, eejaashii waneeinnua anoujashii ekirajaka sünain alawaa otta nachajaain sukuwaʼipa süpüla noushikajaain na anoujashiikana süchiirua tü alawaakat. Na ekirajüliikana sünain alawaa, kamalainshaatasü namüin tü nikirajakalü anain Aristóteles otta Platón, shiaka nekirajüin anain tia suulialeʼeya tü Nünüikikat Maleiwa (Aluw. 20:30; 2 Tes. 2:6-8). Wayuu kapülainpuʼushii naya ekirajüliikana sünain alawaa otta laülaashii naya suluʼu tü outkajaaleekat. Mapa, kekiipüʼüjanaya müshii naya, eeshii eekai nalaʼanaleein ojut noulia na waneeinnua. Aainjünüsü tia eerejeʼe nümüin Jesuu: «Pawalaawashii jia jüpüshua, nnojotsü jaralüin alataʼatalüin ajut» (Mat. 23:8).

9. Püküja jamüin sukuwaʼipa süpüla naʼyataajiraain na ekirajüliikana sünain alawaa namaa na sülaülakana Roma. ¿Kasa eeka sutuma tia?

⁹ Soʼu juyakat 313 soʼu wakalia, nia Constantino aluwataaka saaʼu Roma otta nia ooʼulaaka eeinjatüin tü iküleesiairua eere noutkajaain na anoujakana nünain Kürisüto naashin. Aʼyataajiraashii mapa na shikiipüʼükana tia iküleesiakalüirua namaa na aluwataakana saaʼu Roma. Jamüshijaʼa Constantino, outkajaashii nia namaa na shikiipüʼükana tü iküleesiakalüirua, Concilio de Nicea sünülia tia outkajawaakat. Süchikijee tia, nüjünajaain Constantino Romajee wanee sacerdoote, Arrio nünülia süka nnojoluin nunoujain sünain Niain Maleiwain Jesuu. Mapa, nia Teodosio aluwataaka saaʼu Roma otta shia aneekünaka tü iküleesia katoolikakat nutuma chaa Roma. Naashin na ashajakana süchiki tü kasa alatakat sümaiwa, «anoujashii nünain Kürisüto» na romaanokana suʼunnaa nuluwataain Teodosio. Watüjaapejeʼe saaʼu nanoujain sünain alawaa suʼunnaa tia na anoujakana nünain Jesuu naashin. Soʼu tia, saʼakashii naya Babilonia tü Miyoʼusükat. Eepejeʼe waneeinnua anoujashii waneepiakana nümaa Maleiwa, na chainjanaka chaa iipünaa. Müshii naya maʼaka saaʼin tü trigo nüküjakalü achiki Jesuu. Nachajaain sukuwaʼipa naya anoujashiikana süpüla naʼwaajüin Maleiwa, nnojoliipejeʼe wainmain na jaa makana sümüin tü namakat (paashajeʼera Mateo 13:24, 25, 37-39). Süchepchiashii naya Babilonia suʼunnaa tia.

10. ¿Kasa naaʼinraka waneeinnua wayuu sutuma tü shikirajakalü anain tü iküleesiakalüirua?

¹⁰ Kakalia mapa nüchikijee Kürisüto, watta saalii wayuu atüjaka aashajeʼeraa tü Wiwüliakat suluʼu griego jee suluʼu latín. Sutuma tia, nawanaawajireʼerüin tü sümakat tü Nünüikikat Maleiwa sümaa tü ekirajünakat suluʼu tü iküleesiakalüirua. Nayaawatapa saaʼu waneeinnua wayuu alawaain tü ekirajünakat suluʼu tü iküleesiakalüirua, nayouktüin shia. Eepejeʼe süpüla noʼutünüin aaʼin naküjüle tia.

11. ¿Kasa naaʼinraka na shikiipüʼükana tü iküleesiakat süpüla nayainjanain kamaʼanain tü Wiwüliakat?

¹¹ Kakalia mapa, palitchon na atüjakana aashajawaa griego jee latín. Jee na shikiipüʼükana tü iküleesiakat, nnojotsü nooʼulaain sülatinnüin tü Nünüikikat Maleiwa suluʼu tü anüikii saashajaakalü aka wayuu. Sutuma tia, nayaʼala neʼe aashajeʼeraka tü Nünüikikat Maleiwa na shikiipüʼükana tü iküleesiakat jee na eekana natüjain. Eepejeʼe noʼutku nayakana nnojoliikana maʼin atüjain aashajeʼeraa otta ashajaa karaloukta. Soʼu tia, müliashii atumawaa na ayouktakana tü shikirajakalü anain tü iküleesiakat. Müshiijeseʼe nounjulaʼawaliin na anoujashii chainjanakana iipünaa sünain aʼwaajaa otta nnojoishii kojuyain naya sünain jutkataa. Eeshii eekai kapüleein namüin noutkajaain. Kapüleepuʼusü namüin na anoujashii chainjanakana  iipünaa lotuin natuma nuʼwaajia Maleiwa maʼaka kapüleepuʼuin namüin na judío chajanakana Babilonia. Shia laülaaka saaʼu wayuu soʼu tia Babilonia tü Miyoʼusükat.

12, 13. ¿Jarat tü piamasükat kasa nayaawataka aaʼujee na anoujashii shiimainshiikana eein süpüla taashin naya? Püküja jamüin maka pünüiki.

¹² ¿Eeshiiche süpüla taashin nachikuaʼa na anoujashii shiimainshiikana süpüla naʼwaajüin Maleiwa? Jamüsaʼa shia. Eesü piamasü kasa anasü alatakat. Tü palajatkat, shia süka sukumajünüin wanee eʼinpürimiijia karaloukta soʼutpünaa juyakat 1450. Süpülapünaa sukumajünüin tia maakinakat, eepuʼushii na süpüʼüyakana ashajaa sukoopiain tü Wiwüliakat, kapüleepejeʼe maʼin aaʼinraa tia. Jamüshijaʼa wanee wayuu eekai tütüin maʼin sünain ashajaa, poloo kashi nia sünain alatiraa wanee sukoopiain tü Wiwüliakat. Akaʼaya shia, ashajünapuʼusü sünain paaʼata. Sutuma tia, palitchoin sukoopiain tü Wiwüliakat otta kojutüsü maʼin. Aluʼujasaʼa sükajee tü maakina eʼinpürimiijiakat otta tü karalouktakat, eepuʼusü süpüla niʼinpürimiijüin wanee wayuu eekai nütüjüin maʼin maʼaka 1.300 süpana Wiwülia soʼu neʼe wanee kaʼi.

¹³ Tü wanee kasa anasü alatakat, shia süka sülatinnüin tü Wiwüliakat suluʼu wanee naata anüikii. Soʼutpünaa juyakat 1500 eejana waneeinnua wayuu yalayalakana aaʼin alatitkana tü Nünüikikat Maleiwa suluʼu tü anüikii saashajaakalü aka wainma wayuu. Naaʼinrüin tia mayaapejeʼe natüjaain aaʼu eein süpüla noʼutünüin aaʼin saaliijee tia. Ayoʼujaasü naaʼin na shikiipüʼükana tü iküleesiakalüirua süka eein süpüla naashajeʼerüin na wayuukana tü Wiwüliakat süka tü anüikii naashajaakalü aka otta eeshii süpüla namüin: «¿Jalakaʼa süküjüin tü Wiwüliakat süchiki tü purgatorio münakat?  ¿Jalakaʼa süküjüin tü Wiwüliakat nuwalaajünüinjachin wanee sacerdoote süpüla naainjüin misa naaʼu na ouktüshiikana? ¿Jalasü süküjüin tü Wiwüliakat nachiki na kanüliakana papa otta cardenales?». Wainma kasa ekirajünaka suluʼu tü iküleesiakat sünainjee tü nümakat Aristóteles nümaa Platón, eejana naya kakalia nüpülapünaa Kürisüto. Jashichishii na shikiipüʼükana tü iküleesiakat sutuma shiyouktünüin tü nekirajakalü anain. Oʼutüna aaʼinnaa tooloyuu sümaa jieyuu saaliijee naaʼinrüin tia. Nachajaain maʼin sukuwaʼipa na shikiipüʼükana tü iküleesiakat süpüla nooʼuleʼerüin wayuu suulia aashajeʼeraa tü Wiwüliakat jee süpüla nnojoluin nayouktüin tü nekirajakalü anain. Jee watta naalii wayuu nooʼuleʼeraka suulia aaʼinraa tia. Eepejeʼe waneeinnua wayuu nnojoliikana mmoluin neema otta nayouktüin oonowaa sümaa saʼalain Babilonia tü Miyoʼusükat. Nayaawata aaʼu tü shiimainkat otta natüjawee aaʼu sooʼomüin. Soʼu tia, alüʼütshii naya süpüla taashin suulia süchepchieein Babilonia tü Miyoʼusükat.

14. (1) ¿Kasa naaʼinraka na wayuu ekirajaweekana sünain tü Wiwüliakat? (2) Püküja süchiki jamüin süchajaaya tü shiimainkat nutuma chi wawalakai Russell.

¹⁴ Watta saalii wayuu aashajeʼereeka tü Wiwüliakat, ekirajaweeshii sünain otta naküjeein sümüin wayuu tü nekirajaakalü anain. Nayouktüin naya wayuukana süküjünüin namüin natuma na shikiipüʼükana iküleesia tü nanoujainjatkalü anain. Aʼluwataashii naya suluʼumüin waneeirua mma naatajatü eere nooʼulaanüin nekirajaain sünain tü Wiwüliakat. Soʼutku tia mmakat shia Estados Unidos. Shiasaʼa soʼutpünaa juyakat 1870, oʼttüshi Charles Taze Russell sünain ekirajawaa sünain tü Wiwüliakat namaa waneeinnua wayuu. Süpülapünaa tia, nüchajaatüjülia chi wawalakai Russell jaralüin tü iküleesia ekirajakat sünain tü shiimainkat. Nuwanaawajireʼerüin tü shikirajakat tü Wiwüliakat sümaa tü ekirajünakalü anain suluʼu kojuyasü iküleesia eere nunoujünüin anain Kürisüto jee tü nnojotkalü anoujain nünain Kürisüto. Niyaawatamaata aaʼu chi wawalakai Russell nnojoluin eein wanee iküleesia eere shikirajünüin süpüshuaʼa tü sümakat tü Wiwüliakat. Naashajaaka chi wawalakai namaa kojuyashii shikiipüʼü tü iküleesiairua eejatkat chaa nuumainpaʼa. Naʼatapajüin Russell naapaainjatüin sümaa tü shiimainkat naya wayuukana süpüla nekirajüin wayuu. Nnojotpejeʼe jamajatiain tia namüin na shikiipüʼükana tü iküleesiakat. Nayaawataka saaʼu na Ekirajaaliikana sünain tü Wiwüliakat nnojoluin süpüla kottüin naya sünain aʼwaajaa Maleiwa namaa na ekirajakana sünain alawaa (paashajeʼera 2 Corinto 6:14).

15. (1) ¿Joujana oʼttüin sünain süchepchieein Babilonia tü Miyoʼusükat na anoujashii shiimainshiikana? (2) ¿Kasa wekirajaainjatka anain sünain tü wanee ekirajaayakat?

¹⁵ Wekirajaaitpa anain noʼttüin na anoujashii shiimainshiikana sünain süchepchieein Babilonia süchikijee ouktüin napüshuaʼa na aluwataaushiikana. Choʼujaayütpejeʼe watüjaain saaʼu pütchikat tüüirua: «¿Jamüsü watüjaaka saaʼu taashin süpülapünaa 1914 na anoujashii chainjanakana iipünaa? ¿Shiimainchejeʼe nnojoluin talatüin Jeʼwaa namaa na aʼyataashiikana nümüin sutuma nnojoluin naküjüin maʼin pütchi suʼunnaa tü Primera Guerra Mundial münakat? ¿Sünainpünaashiiche atkawaa jee poliitika waneeinnua wawalayuu suʼunnaa tia sümaa sumojujaain nakuwaʼipa noʼuluʼu Jeʼwaa? Süchepchiale Babilonia tü Miyoʼusükat na anoujashiikana süchikijee ouktüin na aluwataaushiikana, ¿joujanaka naya taashin suulia?». Asouktüneerü eʼipajee pütchikat tüüirua sünain tü wanee ekirajaayakat.