1.  Babilonə daa-lee kɛnɛ mukulaa hwilɛnŋaa lə ɓa ?

2.  Nui Yálá ə ɉəɠə ɉu lowai ləkɛɛ ɓə kɛ maanɛɛ ə pa la lɔi mɛi ?

3.  Gbaaləɠaai da nu hali kɛ la yɛ hwilɛn na ɲama ɓa

4.  Nuai daa húlulɔ di tɔnɔ a kilɛ

5.  Gwa pɛli túwɔ́i ləi mɛni taɠaa hu yii vilɛnŋaa hɛliɠaa pu mɛni ɓa ?

6.  Ɲɔn ɲii a kɛ guɔ yii gwa pɛli gu bɛlɛ nu takpɛliɠaa diɛ

7.  Yɔu mɛniɠaa da kiti mɛniɠaa

 1. Babilonə daa-lee kɛnɛ mukulaa hwilɛnŋaa lə ɓa ?

Lə mɛni ɓa gwa pɛli gu mo guɔ ma lɛɛkalanŋaa kəlee pɛlɛɛ gee ɓa ɓə da kɛ ma “ Babilonə daa-lee kɛnɛ ” ? (Kulɔ ponoŋa hɛɓɛ 17:5). Gu mɛni haaɓai ŋɛi kaa :

• Gaa ŋaawooɓolaa kɛi yɛnɛɛ naa kəlee. Biblə a mo yɛ ma Babilonə daa-lee kɛnɛ kaa hee ni ‘ nu kpuluɠaa, da híín lɔiɠaa ’ mɛi. Ə lɛɛ gaa “ hééɓolaa kɛi, lɔi mɛi tɔɔɓɛlaa kəlee mɛi ” (Kulɔ ponoŋa hɛɓɛ 17:15, 18).

• Gu hwa pɛli kɛi ma politikə kpɔn ni awala kɛtii yɔu kɛ kpɔn. “ Lɔi mɛi tɔɔɓɛlaa ” da ‘ yɔukɛnua ’ da nii kɛ yɛnɛɛ nwun na pilɛɛ pulu (Kulɔ ponoŋa hɛɓɛ 18:9, 15).

• Duwɔ pələ a kɛ Yálá laa kalai. Biblə a gɔɔn wɛli hon nɛɛnu kɛnɛ ɓa maahɔlɔɓo, a hwaa ma da yɛnɛɛ tɔɔɓɛlaa di tɔɔ ə kɛ tanɔn wali maamɛni ɓa awala kɛtii hɛn dakpɛliɠaa hɔlɔɓo mɛni ɓa (Kulɔ ponoŋa hɛɓɛ 17:1, 2). Aa nua həɠə pələ mɛi lɔi mɛi naa kəlee. Ya ɓə aa gɛ nu tamaa nwun na aa pili (Kulɔ ponoŋa hɛɓɛ 18:23, 24).

Ɲaakwɛlɛi 13, mɛiwoo logolo 6 naa

 2. Nui Yálá ə ɉəɠə ɉu lowai ləkɛɛ ɓə kɛ maanɛɛ ə pa la lɔi mɛi ?

Nui Yálá ə ɉəɠə ɉu, Biblə ə nɛɛ tɔwɔ ə mo yɛ ma ə kɛi pa pai lɔwɔ 69 tɛɛ pulu (Daniɛlə 9:25 ɓo).

• Minɛ lowai ɓə nɔwɔ 69 tii ə gɔwɔtɔɔ la ? Gwəlan 455 G.Z.K. ɓə nɔwɔ 69 tii ə gɔwɔtɔɔ la. Guvɛnɛɛli Nehemi ə pa Ɉerusalɛmə taa hu, yii yaan di pənə di “ daa tɔɔ a ninɛ ” (Daniɛlə 9:25 ; Nehemi 2:1, 5-8).

• Nɔwɔ 69 tii kaa a lowai yɛli ? Holo tɔnɔ kaa a kwəlan dɔnɔ Biblə ŋɔ lolowoo taɠaa hu (Lonon mo 14:34 ; Ezekiɛlə 4:6). Yili ɓa, lɔwɔ tɔnɔ kaa a kwəlan mɛihweelɛ. Nɔwɔ 69 tii kaa a kwəlan 483 (69 x 7).

• Mɛni lowai ɓə nɔwɔ 69 tii laa ə kulɔ la ? Gwa gwəlan 483 kwɛdɛnŋaa kɔwɔtɔɔ a gwəlan 455 G.Z.K., naa a kulɔ a gwəlan 29 Z.K.P. a Yaan gwəlan 29 Z.K.P. tii kpɔlɔɔ ɓə Zesu ə batɛɛmu həɠə la yɛ kɛ kea a nui Yálá ə ɉəɠə ɉu (Lukə 3:1, 2, 21, 22, ɉɛɓɛ yili ninɛ).

Ɲaakwɛlɛi 15, mɛiwoo logolo 5 naa

 3. Gbaaləɠaai da nu hali kɛ la yɛ hwilɛn na ɲama ɓa

Kpaalə taɠaa kaa laa yii vilɛnŋaa ɲama ɓa diɛ nua hali kɛ la. Gbaaləɠaa tii taɠa ɓaa nu ə kpɔɔkpɔɔ ɲama tɛɛ nu takpɛli pɔ, awala kɛtii di nu ɲama həɠə di naa gɛ opəlation kɛ mɛni ɓa. Kilistalon hwa pɛli ɲee hee kpaaləɠaa tii ta mu kpɔ tanɔn gbɛli (Dɔ́n ɉɛɓɛ 15:23).

Kəlaa kpaalə taɠaa kaa laa yii kilistalon a pɛli kiɛ ə hwaa ma. Gbaaləɠaa tii taɠaa ka : Nu ɲama həɠə mɛni, l’hémodialyse gaa a kpaalə yii da nu ɲama maalɛlila, maɉin da hu, l’hémodilution gaa a kpaalə ta yii da tɛɛ la diɛ hɛnda kpɛli pu nu ɲama hu ə gɛ ə kɛnɛ, nu ɲama a kɛi pu diɛ ɉəɠə diɛ pənə diɛ nɔ kɔlɔi, awala kɛtii ɓɛlowai nuta hwa kɛ pɛli nɔɔn ɉii la maɉin da yii da ɉəɠə diɛ kpɔnmaa tɛɛ la bɔ yɛ nɔɔn. Kilistalea tɛi-tɛi kəlee ɓə maanɛɛ di ɉəɠə ɉu yii di kaa pai kɛi a di ɲama ɓɛlowai di kaa pai di wopəiləi la, awala kɛtii di hali kɛ pələ yii a hwilɛn ɲama ɓa. Yɔwɔtɔlɔ kəlee ŋɔ hali kɛ pələ a pɛli ə kɛ a dee yɛ hwilɛn na gbaaləɠaa tii ɓa. Yili ɓa gɛɛ gu ho hwaa opəlasɔn kɛ mɛni ɓa, awala kɛtii gu hali kɛ pələ ta ɓa, maanɛɛ gu kɛ a kɔlɔnŋaa kpɔ a neelee yii di kaa pai gɛi a gu ɲama. Maanɛɛ gu kəlee tɛi-tɛi gu gɛɛmaalən ŋɛi kɛ gu kpɔɔ ɓa :

• Da ɲáma ta ɲɛi tinɛi maɉin da hu, ə lɛɛ ɲáma tii di ɲɛi tinɛi da ɲáma yii gɔlɔ hu di lowai ə tɔɔ lowai tikpɛɛ yee mu, gwə́i kili kaa pai hwaai ma gɛ́ ɲámai tii kaa lɔ nii yɛ a kɛ gɔlɔ hu ə lɛɛ ho ‘ puli lɔi ɓa ? ’ (Dɔ́n ɉɛɓɛ 12:23, 24).

• Da ɲáma ta həɠə di kóló kɛ la di pənə di dɛ gɔlɔi yaan ? Gwə́i kili ŋɛi ɉu tɔɔ a Biblə gaa mɔɔn pai ɉu pui máá wala kɛtii gaa mɔɔn pai hwaa ma gɛ́ pɛli ɲee hee gbaalə huwui tii mu ?

Ɲaakwɛlɛi 39, mɛiwoo logolo 3 naa

 4. Nuai daa húlulɔ di tɔnɔ a kilɛ

Yálá Lawoo hwa húlulɔnua hwaŋalɔ di kilɛ mɛni hu a mo kpɔ a ɉuponoɔ yɛ ma nu a kilɛ maalaa ho ɲəi ho pənə ho húlu takpɛli lɔ (Korɛntə dɔlɔɔ 7:10, 11). Kəlaa, mɛni taɠa da gɛ kilistalon ə ɉəɠə ɉu yɛ ma gaa kilɛi.

• Pɛlɛ namu awala kɛ gɛi ho ɲəi bɛlɛn nua maakpaan gbɛɛ : Hulɔnu awala kɛ gɛi ho ɲəi bɛlɛn nua maakpaan gbɛɛ ə ma kɛ yii kpɛli kea di mii ho ma (Timote dɔlɔɔ 5:8).

• Nuai daa húlulɔ dɔnɔ a kɛi məlan gɛla : Gaa a kɛlɛɓoɠaai maanwanaɓo a kulɔ ɉu. Nui di kaa gɛlɛi a gaa yɛ  ma mɛni ɲanwanaa a pɛli ə həli ma yɛ hwilɛn na ŋɔ kɔlɔipono mɛni ɓa awala kɛtii ŋɔ yɛnɛɛ ɓa (Galatə 5:19-21, Ɉɛɓɛ yili ninɛ).

• Húlulɔmu a kɛi kpean məlan da Zehova di wɔ nɛɛlaa tɔwɔ : Nuai daa húlulɔ dɔnɔ túwɔ́ pələ yɛ gɛ məlan hwa pɛli Zehova ɓatooi (Gɛlaɠaa 5:29).

Ɲaakwɛlɛi 42, mɛiwoo logolo 3 naa

 5. Gwa pɛli túwɔ́i ləi mɛni taɠaa hu yii vilɛnŋaa hɛliɠaa pu mɛni ɓa ?

Hɛliɠaai di wɛlikpɛɛ Zehova ɓa kilistalea di hwa ɉɛliɠaa tii pu. Di kwəi kili hutɔɔi a Biblə. Mɛni taɠaa vilɛnŋaa ɉɛliɠaa tii diɛ di kəlee tɛi-tɛi ɓə da gaa pələi di kaa pai túwɔ́i la mɛniɠaa tii hu. Gɔɔmaa taɠaa ka.

• Nuta a kɛ yɛ́ ɉɛlii nɛɛ yɛ́. Ya pɛli lɔ yɛ́ maanu ɓa, “ ə́ mama. ” Maanu akɛ kea bɔ ə mɛni tamaa ɲaakaa ya pɛli ə́ ɉukulɔ ma lə mɛni ɓa hwá ɉɛlii tii pu.

• Ə́ nɛa awala kɛtii ə́ hilɛ awala kɛ a Zehova ŋɔ Kəla, a kɛ bɔ ka bɛlɛn nua ka kɔnɔn mii gee ɓa hɛli ta pui lowai. Akɛ ə́ kwəi kili a hwa ma ya pɛli ə́ ɉukulɔ yɛ́ ma gɔnɔn tii mii lowai, da kɛi túwɔ́ɠaa kɛ yii vilɛnŋaa hali pulu yii ɓa hó pai da kɛi.

• Ka wɔ kóló namu a wali tɛɛ ka pɔ yii yaan kaa pɛli kwəlan gbɛɛ hɛli pui la. Ə́ kaa mɔɔn pai lənəi mɛinɛɛ tii ɓa ? Hɔlɔhima hwaa ə́ hwaa ma awala kɛtii ə́ lənə ma. Ya nwalii tii hon, ka wɔ kóló namu kaa mɔɔn pai kiliŋahiɛi yɛ ma ya ɉɛlii tii pu, awala kɛtii ə́ wɔ kóló kɛ pələ ɓə aa gwəinɛɛ yɛ mɛinɛɛ tii kɛ yɛ́ ?

• Nuta a mɛinɛɛ kɛ yɛ́ hɛli ta pui lowai. Ə mo yɛ́ yɛ ma : “ GÍli kaa ɉu gɛ́ hwa ɉɛlii ŋɛi pu, kəlaa gaa lɔ bɔ ŋi mɛinɛɛ ŋɛi kɛ yɛ́. ” Nui tii kaa lɔ kiɛ bɔ ə mɛinɛɛ tii kɛ yɛ́ liinɛɛgwəilaa hu. Awala kɛtii ə́ kaa ə́ kiliŋahiɛi yɛ́ kɛ ma nui ŋɛi kaa lɔ bɔ ə́ ŋɔ laanalaa hukɔɔn, ə lɛɛ gaa bɔ ŋi náá too ɉɛli ŋɛi pu mɛni hu ? Ya gɛɛmaalənŋaa tii kɛ ə́ kpɔɔ ɓa, yɛ́ kpinii ɓə kea pai ɉəɠəi ɉu a kɛ ə́ kaa pai ə́ yee hee mɛinɛɛ tii mu awala kɛtii hó pai ə́ yee hee mu. Lowai lɔpee gu kaa mɛni ta həɠəi la ɉu gu kaa bɔ gu kwəi kili maa ə lɛɛ a ɉəɠɛɛ ə lɛɛ gu lɛɛ a gu təlimoɔ Zehova ɓa (Gɛlaɠaa 23:1).

Ɲaakwɛlɛi 44, mɛiwoo logolo 1 naa

 6. Ɲɔn ɲii a kɛ guɔ yii gwa pɛli gu bɛlɛ nu takpɛliɠaa diɛ

Kilistalon a məlaa wɛlilakɛ, yili ɓa, ɲɔn a kɛ ma yii a pɛli ə lɛɛ nu takpɛliɠaa diɛ, a mɛni kəlee kɛ ə gɛ ho pa bɛlɛ məlaa diɛ. Gwa kɛ a gɔlɔnŋaa guɔ ma ɲɔn da aa pɛlɛ guɔ, yii gwa pɛli gu dɛɛ nu takpli pɔ, awala kɛtii gwa kɛ a gɔlɔnŋaa guɔ ma ɲɔn tii ta kaa pai pɛlɛi guɔ maanɛɛ gu kɛ gili-gili. Gwa gɛ tii maahɔlɔɓo Biblə a kɛ ma : “ Ə ɓəlan gaalon wɛlilakɛ yɛ ə́ kpini ” (Romə 13:8-10).

Nwɛlikɛmaalaa ŋɛi maamɛni ɓoɔ Romə hɛɓɛ hu, ɲɔn a kɛ nu ɓa yii a pɛli ə pɛlɛ nu takpɛliɠaa diɛ a nwɛlikɛmaalaa tii pɔ túwɔ́ɓo ləi ? Ɲɔn a kɛ nuta ɓa yii a pɛli pɛlɛi nu takpɛliɠaa diɛ, maahonɛɛli maanui tii yɛ ŋɔ wɛlikɛmaalaa lɛ nua diɛ a tuwɔkɛɛ, awala kɛtii a nua nɛnɛɓoɔ. Ə lɛɛ ɓɛlowai nua da mo la ma diɛ ma ho nii pa di pɔɔli, maahɔlɔɓo di kaa bɔ di di yee bɛlɛn nua maakpɛ maahonɛɛli yili ə nwana ma. Nui ɲɔn gaa ma akɛ di kaa pai batiisəi, maanɛɛ galaɉon ŋɛi da kɛ ma coordinateur ə yili kili pu ŋɔ ɲɔn mɛni hu, ə gɛ pələi di kaa pai batiisəi la di ɉee gbaŋa məlaa takpɛliɠaa pai di batiisəi diɛ pɛli lɛɛi a di kɔlɔi ponoɔ. Nui gili kaa ɉu yɛ ma ɲɔn tii ta a pɛli kiɛ ə kɛ ma, akɛ bɔ ə húlulɔ a gbea toloo li laɓitaani di gɔlɔi kaa akɛ ɲɔn tii da ho ma. Maanu a gɛ tii, a nɛ yɛ ma ‘ hwa giliŋahiɛ lɔ gbɔwɔ ŋɔ tɔnɔ kwɛli mɛni ɓa kəlaa a giliŋahiɛ nwɔnɔn məlaa di wɛi ɓa ’ (Filipə 2:4).

Ɲaakwɛlɛi 56, mɛiwoo logolo 2 naa

 7. Yɔu mɛniɠaa da kiti mɛniɠaa

Ə gɛ gu ho pa too mɛni hu, mɛniɠaa kpɔ a hwilɛn wali mɛni ɓa gwa gəlee pɛɛn hɛɓɛ hu, ə ma kɛ gwa kilistalon dakpɛli ɓə mɛni kaa gu lowai (Ɉeremi 32:9-12). Kəlaa, ə ma kɛ gwaa hɛɓɛ kɛ woo hu kulɔ a pɛli lɔ ə too gwa gu nan non da gu lowai yɛ hwilɛn na wali mɛni ɓa awala kɛtii mɛni takpɛli. Maanɛɛ gu kɛ a nuai da mɛni tii kpɛɛ di lowai ɉaɉa ə lɛɛ liilaa hu.

Lə ɓə kea gwa pɛli gɛi akɛ mɛni wala-wala ta aa tɛɛ gwa gu nan non da gu lowai, yɛ pələi laapələɓo da hulu mɛni kaa la ? (Matie 18:15-17 ɓo). Zesu ə kpaalə haaɓa lɛ yii gwa pɛli hwilɛn ɉii bulu :

1. Ka gɛ pələ kwɛli ma ka kpinii ka mɛnii tii kpɛɛ ka lowai (Nwoopuɔ 15 kaa).

2. Yili awala pɛli ka mo ka nan non dɔnɔ awala kɛtii hweelɛ ɓa galangbɔn ɉu di kpɔnmaa tɛɛ ka pɔ (Nwookpuɔ 16 kaa).

3. Ka nan nonnii tii da wala pɛli mɛnii tii kpɛɛ a lowai ka pɛli kea kali ka kalaɉoŋaa kaa (Nwookpuɔ 17 kaa).

Mɛni mɔlɔɓəlaa hu, kilistalon ho pai lii a nan non kiti bɛlɛ la maahɔlɔɓo yili hwa Zehova laa maawiɛ ə ma kɛ galangbɔn (Korɛntə dɔlɔɔ 6:1-8). Kəlaa mɛni taɠaa hu, kilistalea da pɛli dəli kiti bɛlɛ la. Mɛniɠaa tii taɠaa ɓaa : Húlu taɠa mɛni, nu kɔnɔn ɉɔnwɔn hala mɛni, leapɛlɛɛ lɛɛ mɛni nu yəi, wali yii maanɛɛ asurance kpɔn ə dɛɛ ə́ pɔ, nu ŋɔ yɔu a pu awala ktii ŋɔ kóló a kala, nui aa haa hɛɓɛi ə nɛɛ bulu ɉuwoo ɓo mɛni. Kilistalon da a ɉəɠə ɉu ə li kiti tee pɛlɛ la ə gɛ di ŋɔ mɛni ta kiti tee a woolaamaa laa yili hwa Biblə ŋɔ tɔn-nwoo ta kala.

Akɛ a nwala lɔ tuwɔ kɛnɛ yɛ bələi : Nwuɔ kɛnɛ kɛɛ kaa la, di too nu mɛi di hɛn gulɔ ɲəi, di too leapɛlɛɛ mɛi awala ktii di di hon a ɲɔnwɔɔ, too mɛi, nu paa mɛni, kilistalon a nwoo hukulɔ ɲɛitɔwɔ nua diɛ mɛniɠaa tii ta maamɛni ɓa ho Biblə ŋɔ tɔn-nwoo kalali.

Ɲaakwɛlɛi 56, mɛiwoo logolo 3 naa