Yálá laa ɓaa Zehova. Naa tii mukulaa ta ɓa a “ Yii lɔpee a kɛ bɔ ə gɛ a gɛ ”. Zehova kaa a Huwala-wala Kəlee Namu ə lɛɛ da Hɛn Gəlee Pɛlimun. Hwaŋa kaa ɲəi, yili ɓa, yii lɔpee a kɛ bɔ ə gɛ, a gɛ.

Hebulu-woo hu, di kɛi Yálá laa tii pɛɛn a hɛɓɛ kɔu naan. Kwiiwoo hu, ɉɛɓɛ kɔu naan tii pɛɛn pələ ka : YHWH awala kɛtii JHVH. Biblə ŋɛi toloo di bɛɛn di yee ŋa Hebulu-woo hu, Yálá laa kaa pɛɛn ni ɉu gee mɛi tamaa, ə lɛɛ gwɛdɛn nɛɠɛɛ 7000 kwɛlɛ. Lɔi mɛi naa kəlee, Zehova laa tii pɛɛn pələ da mo pələ kulaa gee mu híín-wooɠaa hu.

▸ Ɲaakwɛlɛi 1, § 15

Zehova ɓə Nawoo kaa Biblə hu, kəlaa ə nua yɛɠɛ ɉu ə gɛ di Nawoo pɛɛn. Gwa gɔɔmaa həɠə : Gaa lɔ yɛ kwidiɠi ta a mo ŋɔ hɛɓɛkɛmun ma, yɛ ma yili ə ŋɔ hɛɓɛ pɛɛn. Kwidiɠi ŋɔ kiliŋahiɛɠaa ɓə ŋɔ hɛɓɛkɛmun a bɛɛn ɉɛɓɛ hu. Yálá ə hwaa nua pɔ ŋɔ nii maahəɠɛɛ haalai ə gɛ di ŋɔ kiliŋahiɛɠaa pɛɛn Biblə hu. Yálá ŋɔ nii maahəɠɛɛ ə di tənəndɔɔ a kpaalə tamaa. Gwa gɔɔmaa həɠə, Zehova ə ŋɔ kiliŋahiɛ lɛ daɠaa diɛ a kpalo mɛniɠaa, ə lɛɛ nwɔnɔ ə daɠaa pu di ɲɛi hiin pələi.

▸ Ɲaakwɛlɛi 2, § 5

Di kaa a Biblə ŋɔ kalan-nwooɠaa, diɛi da kpɔnmaa tɛɛ gu pɔ gwa kɛi pa mɛni ta kɛi. Gɔɔmaa taɠaa ka : 1) “ Ka nu ɲɔnwɔɔɠaa ka kɛi hiɛ, ka wɔ túwɔ́ pələ lɛlɛ hu a kala ” (Kɔlɛntə dɔlɔɔ 15:33). Galan-nwoo ŋɛi a nɛ guɔ yɛ ma, nu hiɛ bulu a pɛli ə gɛ duwɔ pələ ə lɛlɛ awala kɛtii ə ɲɔnwɔ. 2) Biblə a mo nwɔnɔ yɛ ma ‘ yii nu a ɉin, ya ɓə a dɔnɔ kulɔ ’ (Galatə 6:7). Galan-nwoo ŋɛi kaa nɛi guɔ yɛ ma, nu hwa pɛli mɛni ɲɔnwɔɔ kɛi ə lɛɛ ə vəla hɔlɔɓo a mɛni lɛlɛɛ.

▸ Ɲaakwɛlɛi 2, § 12

Lolowoo kaa a wɛlɛɛwoo yii a həɠə Yálá yəi. Yili a pɛli kɛi a mɛniɠaai da ɉukulɔ yii hwilɛn na Yálá liiɓa kɛ mɛni ɓa, a pɛli kɛi nwɔnɔ a kalan-nwoo yii a hwilɛn gu túwɔ́ pələɠaa diɛ, yili a həɠə laa, lolowoo a pɛli nwɔnɔ ə kɛ a Yálá ŋɔ kiti teɛ. A pɛli kɛi a wɛlɛɛwoo yii a nɛ mɛniɠaa pai kɛi tinaa. Biblə ŋɔ lolowooɠaa mɔlɔɓəlaa laa aa hwɛɛ.

▸ Ɲaakwɛlɛi 2, § 13

Nolowooɠaai di hwilɛnŋaa Kilista ɓa, Zesu ɓə mɔlɔɓəlaa laahwɛɛ. Ka encadré ŋɛi ɓo “  Lolowooɠaai di hwilɛnŋaa kilista ɓa ”.

▸ Ɲaakwɛlɛi 2, § 17, giliŋahiɛi ɉɛɓɛ kɔwɔla.

Zehova ə lɔi kpɛtɛ ə gɛ ə kɛ a Alizana, yii yaan nuai da nwɛlilakɛ ə lɛɛ a di wɔɔ. Zehova ŋɔ kiliŋahiɛi tii maa ho nii hwalən ni. Ɉu ho kea kwea li, gaa pai mɛniɲɔngɛnua nwun napilii. Nua da lɛɛ nwoo mu, ə yɛnɛɛ yii kpɛɛ ho ma tɛɛ di pɔ.

▸ Ɲaakwɛlɛi 3, § 1

Sətana kaa a malaka toloo yii kulɔ Yálá woo mu. Da dəli a Sətana, yili mukulaa ɓaa “ yowolaakɛmun ”. Maahɔlɔɓo ə yowolaa hee Yálá ɓa. Naa ɓaa nwɔnɔ a “ Ɓilihi ”, yili mukulaa ɓaa “ laakalakɛmun ”. Di naa tii hee ma maahɔlɔɓo a kɛ lɛɛ tamaa pɛlɛi Yálá ɓa ə lɛɛ yɛ nua ɓowo.

▸ Ɲaakwɛlɛi 3, § 4

Zehova ə gbea malakaɠaa pɛli, ɉu ə kwea yɛ təɠa pa lɔi pɛlii. Ə malakaɠaa pɛli ə gɛ di di wɔ yɛnɛɛ kɛ yələkɔlɔn ɉu. Malaka miliɔn damaa ɓə gaa yələkɔlɔn ɉu (Daniyɛli 7:10). Laa kaa malakaɠaa kəlee diɛ, di tɛi-tɛi kəlee túwɔ́ pələ kulaa gee mu. Malakaɠaai da lɛɛ a di tələmoɔ, di hwa hwaa ma nukanŋaa di ho kwɛli hwilɛn diɛ. Di kəlee di tɔɔ kaa ma, ə lɛɛ nwɔnɔ di kəlee di wɔ maatii yɛ ɓo ma. Daɠaa da kóló kɛ Zehova ɓa ŋɔ tɔɔ kpəlin ɲɛitɔwɔ, daɠaa diɛ ŋɔ wɛlɛɛwooɠaa laa həli, daɠaa diɛ Zehova ɓatoonuai lɔi mɛi, maakpɛ ə lɛɛ diɛ di tənəndɔɔ, daɠaa nwɔnɔ, diɛ Zehova ŋɔ kitii tee ə lɛɛ diɛ kpɔnmaa tɛɛ Yálá Lawoo laa həli mɛni ɓa (Somə 34:7, TMN ; Kulɔ ponoŋa 14:6 ; 22:8, 9). Alimagədɔn kɔ hu, di kaa pai kpɔnmaa tɛɛ Zesu pɔ, gɔi tii kɔi (Kulɔ ponoŋa 16:14, 16 ; 19:14, 15).

▸ Ɲaakwɛlɛi 3, § 5 ; ɲaakwɛlɛi 10, § 1

Nɛŋɛn ɉəɠɛɛ kaa a gu túwɔ́ pələɠaa, gu wɔ kiliŋahiɛɠaa awala kɛtii mɛniɠaa gwa gɛ, diɛi di ho ɓaa a Zehova liiɓa. Nɛŋɛn a gu maakwea Zehova ɓa. Yili ɓə a gɛ, Zehova yɛ ŋɔ tɔn-nwooɠaa tɛɛ gu pɔ ə gɛ mɛniɠaai nwɛli ho ma, gu ho kɛ di kɛi. Ɓɛlowai Zehova ə ŋɔ pɛli hɛnŋaa pɛli la, nɛŋɛn və kɛ da lɔpee ɓa. Kəlaa Adama da Hawa di kulɔ Zehova woo mu : nɛŋɛn ga tii di ɉəɠə. Yili ɓə gɛ diɛ hwɛɠɛ di wɔ yɛnɛɛ ɲaapiliɛ hu. Di pɔlɔ ə lɛɛ di haa. Guɔ kpɛlima gwa pɔlɔ ə lɛɛ guɔ haa, maahɔlɔɓo, Adama da Hawa di lonnii ɓaa guɔ ə lɛɛ di nɛŋɛn nɛɛ guɔ.

▸ Ɲaakwɛlɛi 3, § 7 ; ɲaakwɛlɛi 5, § 3

Gaa a Yálá ŋɔ kɔ. Gɔi tii ɓə pai mɛniɲɔn gbɛɛi yɛnɛɛ, ə lɛɛ ə Sətana ŋɔ yɛnɛɛi ŋɛi nwun napili.

▸ Ɲaakwɛlɛi 3, § 13 ; ɲaakwɛlɛi 8, § 18

Gaa a Tɔɔlaa yii Yálá aa ɉee gbaŋa yələkɔlɔn ɉu. Zesu Kilista ɓə gaa a Dɔɔlaa tii hu Tɔɔmun. Zehova ŋɔ Tɔɔlaa haalai ɓə gaa tinaa pai mɛniɲɔn gbɛɛi la. Ə lɛɛ ə ŋaawooɓolaa kɛ lɔi mɛi na kəlee.

▸ Ɲaakwɛlɛi 3, § 14

Zesu kaa a Yálá ŋɔ pɛli hɛnŋaa doloo. Zehova ə Zesu tɛɛ lɔi mɛi, ə gɛ ə haa nukanŋaa maamɛni ɓa. Zesu haa pulu, Zehova ə gulɔ haaɓəlaa lowai. Zesu kaa háákələi a Tɔɔmun, yɛ tɔɔlaa kɛ Yálá ŋɔ Tɔɔlaa hu.

▸ Ɲaakwɛlɛi 4, § 2

Biblə ə wɔlɔ naa lɛɛ tɔwɔ ə mo yɛ ma di kɛi pa kilista kɔlɔn ɉii, a lɔwɔ 69 kpɛɛ lowai. Nɔwɔ 69 tii ə gɔwɔtɔɔ a gwəlan 455 gɛɛ di ho Zesu kaa, ə lɛɛ naa ə kulɔ a gwəlan 29 Zesu kaa pulu.

Gu gɔlɔn nəi guɔ ma nɔwɔ 69 tii laa ə kulɔ a gwəlan 29 Zesu kaa pulu ? Nɔwɔ 69 tii ə gɔwɔtɔɔ a gwəlan 455 gɛɛ di ho Zesu kaa, ɓɛlowai Nehemiya ə pa la Zolosalɛmu, ə lɛɛ ə gɔwɔtɔɔ yɛ Zolosalɛmu taa tɔɔ (Daniyɛli 9:25 ; Nehemiya 2:1, 5-8, TMN). Lɔwɔ tɔnɔ kaa a holo mɛihweelɛ. Nolowoo ŋɛi hu, nowaiɠaa tii di ho ɓaa a holo mɛihweelɛ lɔwɔ. Biblə a mo yɛ ma “ holo tɔnɔ kaa a kwəlan dɔnɔ ” (Kwɛdɛn 14:34 ; Ezekiyɛli 4:6, TMN). Yili a nɛ yɛ ma lɔwɔ tɔnɔ kaa a kwəlan mɛihweelɛ, ə lɛɛ lɔwɔ 69 kaa a kwəlan 483 (69 x 7). Gwa kɛ bɔ gu gwəlan 483 tii kwɛdɛn, gwa gwɛdɛnŋaa kɔwɔtɔɔ a gwəlan 455 gɛɛ di ho Zesu kaa, a too gwəlan 29 ɓa Zesu kaa pulu. Maakwəlan kpɔlɔɔ ɓə Zesu ə ɓatɛɛmu hɔlɔɓo la, ə lɛɛ ə kɛ a nwunmaaɓomun yii Yálá ə maaminɛ həɠə (Lukə 3:1, 2, 21, 22).

 Nolowoo tɔnɔi tii ə lɔwɔ tɔnɔ takpɛli maamɛni ɓo. Nɔwɔi tii kaa a kwəlan mɛihweelɛ. Nowai tii kuumu ɓə kɛ maanɛɛ di Kilista paa la a gwəlan 33 Zesu kaa pulu. Ə lɛɛ Yálá ŋɔ Tɔɔlaa maawɛlɛɛ lɛlɛɛ laa ho li pa lɔ həlii Zuwifuɠaa diɛ, kəlaa lɔi mɛi nua kəlee. Yili ə li gɔwɔtɔɔ a gwəlan 36 Zesu kaa pulu (Daniyɛli 9:24-27).

▸ Ɲaakwɛlɛi 4, § 7

Nuai di laana diɛ Yálá kaa ɉu haaɓa, da mo diɛ Nan, da Non, da nii maahɛɠɛɛ di pɛlɛɛ di kee ɓa di kaa a Yálá. Kəlaa Biblə nwɛi, a mo yɛ Zehova Yálá ɓə gaa a gu Pɛlimun, ə lɛɛ ə Zesu pɛli hɛn gəlee tɔwɔ (Kɔlɔsə 1:15, 16). Zesu ho ɓaa a huwala-wala kəlee Namu Yálá. Ho ta kɛ mo li yɛ da Yálá di pɛliɛi. Ə mo hɔlɔmu yɛ ma : “ Nán Yálá kɛnɛi dɛɛ máá ” (Záán 14:28 ; Kɔlɛntə dɔlɔɔ 15:28). Biblə na ta lɔpee hwa mo yɛ “ Yálá ka ɉu haaɓa ”. Yili ɓa, nua da kɛi galan diɛ kɛ ma Yálá kaa ɉu haaɓa, yili kaa a lɛɛ.

Nii maahɛɠɛɛ kaa a Yálá ŋɔ huwala-walai yii nu hwa gaa, ə lɛɛ ɉuwala-walai tii haalai ɓə Yálá a niiɓa mɛni kəlee laahwɛɛ la. Nii maahɛɠɛɛ ho ɓaa nu. Gwa gɔɔmaa həɠə, kilistalea toloo “ laa ə hwɛɛ a Yálá-Nii ”. Zehova ə mo yɛ ma : “ Ŋá ŋɔ Níí yɛɛ nu kəlee mɛi ” (Túwɔ́ pələ 2:1-4, 17).

▸ Ɲaakwɛlɛi 4, § 12 ; Ɲaakwɛlɛi 15, § 17

Lə mɛni ɓa kolowa mɛni ho Kilistalea kpɔkpɔɠaa di wɔ Yálá ɓatoɔ hu ?

1. Kolowa mɛni aa lamu lɛɛkalan damaa hu. Toloo-toloo, kolowa ə kɛ nua yəi holo ɓatoo mɛni ɓa, ə lɛɛ yɛ ɓo hali pulu nua yii pələɠaa hu yii vilɛnŋaa lon gaa mɛni ɓa. Zesu haa pulu kwəlan 300 yee mu, kilistalea di ho kɛi Yálá ɓatoo a kolowa. Yaamun pulu ɓa ɓə Rɔmu tɔɔmun ŋɛi di kɛi kɛ naa ɓaa Kɔnstantin ə mo la yɛ maanɛɛ kolowa ə kɛ a Kilistalea di wɔ kalan kɔlɔn ɉɛnda. Ə yili kɛ tii ə gɛ nu tamaa di kɛ a kilistalea. Kəlaa kolowa ho kpɛli ɓaa a hɛn yii vilɛnŋaa Zesu Kilista maamɛni ɓa. Catholic hɛɓɛ ta ə mo yɛ ma : “ Yɛ ə kɛ a nuai toloo kɛ yɛnɛɛ ɓɛlowai di ho nii kɛ Zesu kaa li la, ə ma kɛ yiiɠaa di ho ɓaa a Kilistalea, kolowa mɛni kaa di kəlee di yii pələ hu ” (New Catholic Encyclopedia).

2.   Di ho Zesu paa kolowa ɓa. Da kɛ ma “ kolowa” Gɛlɛkə-woo hu, yili mukulaa ɓaa “ wulu kpono ”, “ gbɔn ”, awala kɛtii “ wulu ”. Hɛɓɛ ta yii da kɛ ma The Companion Bible ə mo yɛ : “ Mɛni ta lɔpee ho pɛɛn li Gɛlɛkə-woo hu [Ɉɛɓɛ Yili Ninɛ hu] yii a nu ŋɔ kiliŋahiɛ hwilɛn wulu hɔnwɔn veelɛ ɓa : ” Yili ɓa tii, Zesu ə haa wulu hɔnwɔn dɔnɔ ɓa.

3. Zehova ho bɔ gu ho kɛ hali ɓatoo (Kulɔ 20:4, 5, TMN ; Kɔlɛntə dɔlɔɔ 10:14).

▸ Ɲaakwɛlɛi 5, § 12

Zesu ə kɛ ŋɔ kalan neai diɛ, diɛ ɉaa mɛni ŋɔ kwəlan ɉəli pu. Da kɛ ɉɛlii tii pui kwəlan gəlee Nisan ŋalən ŋɔ holo 14. Volo tɔnɔi tii lɔ ɓə Isilayɛli lonnii di kɛi paakə hɛli pu la. Zesu kɔlɔ da ŋama di maapɔɔkɔɔn ɓaa a nopɛin da nɔɔ ŋɛi da dɛɛ nua lowai, ɉəlii tii pui lowai. Nuai tinaa pai tɔɔlaa kɛi da Zesu ni yələkɔlɔn ɉu, diɛ ɓə da nopɛin tii ta mɛɛ ə lɛɛ di nɔɔ ta kpələ. Nua tinaa pai yiipoo hɔlɔɓoi ɓɛ lɔi mɛi da pa Zesu haa mɛni ŋɔ kwəlan ɉɛlii ɓa, kəlaa di hwa nopɛin ta mɛɛ ə lɛɛ di hwa nɔɔ ta kpələ.

▸ Ɲaakwɛlɛi 5, § 21

• Hɛnda a kulɔ nu hu yɛ lɛɛ a vulu ɉaa pulu ? Nu tamaa di wɔ kili ɓa, nu a haa, hɛnda a kulɔ ɉu ə lɛɛ a vulu yɛ yɛnɛɛ kɛ. Kəlaa Biblə a galan yɛ nukanŋaa da huwɔɠaa di ɲaakpɛɛ pələ kaa tanɔn (Kilimaa mun 3:19, 20). Nu a haa hwa pɛli nɔɔn ɉii, hwa pɛli giliŋahiɛi, hwa pɛli wɛlikpɛɛmaalaa kulɔi, hwa pɛli nu wɛlilakɛi, hwa pɛli kpɔnmaa tɛɛi nu pɔ, hwa nwɔnɔ pɛli mɛniɲɔn gɛi a nu (Kilimaa mun 9:5, 6, 10).

•  Nii mukulaa a pɛli ə kɛ a malakaɠaa, awala kɛtii nii maahəɠɛɛ yai gaa a Yálá ŋɔ huwala-wala. Biblə hwa mo yɛ ma hɛnda a kulɔ nu hu yɛ lɛɛ a vulu ɉaa pulu (Kulɔ 35:21 ; Somə 104:29, TMN ; Matie 12:43 ; Lukə 11:13).

▸ Ɲaakwɛlɛi 6, § 5 ; ɲaakwɛlɛii 15, § 17

‘ Géhenne ’ kaa a Gɛlɛkə-woo yii kpɛlɛɛwoo Biblə a kɛ ma “ Ɉahanama-nwɔn ”. Géhenne ə kɛ a tulunŋa Zolosalɛmu taa kwɛlɛ. Nwɔn ə kɛ laa, ə lɛɛ diɛ kala kələn naa. Mɛni ta hwa nɛ yɛ ma Zesu ŋɔ lowai, di kɛi huwɔɠaa awala kɛtii nukanŋaa lɛɛ a di hulu diɛ di kələn naa. Yili ɓai tii, Géhenne ho ɓaa a kɛɛnaa ta ɓɛi da nua mɔnɔ ɓo laa ə lɛɛ diɛ di paa nwɔn ɉu. Zesu a kɛi nutaɠaa pili mɛni ɓo Géhenne hu, gaa bɔ ə mo yɛ ma nua tii di ho kea pai nwun ɉii, di haa pulu. Da haa, di nwun na a pili a di nwun napiliɛɛ kəlee (Matie 5:22 ; 10:28).

▸ Ɲaakwɛlɛi 7, § 20

Vɛliwoo ŋɛi ɓə Zesu ə nɛ ŋɔ kalan neai diɛ ɓɛlowai ə kɛi di maakwɛli la Yálá hwɛli pələ ɓa. Da kɛ vɛliwoo tii ɓa ku Nan Yálá yɛ́i ə́ kaa yələkɔlɔn ɉu awala kɛtii ku Nan yɛ́i Alizana. Bələi Zesu ə gu maakwɛli la Yálá hwɛliɛ ɓa, bələ ka :

• “ Ə́ laa maa ə hə́ɠə́ ”

  Gwa Zehova hwɛli ə gɛ nɛɛɠaa kpɔ daa Naa maaliɓi yɛ pɛli gəlee waai. Gwa Yálá hwɛli nwɔnɔ ə gɛ malakaɠaai yələkɔlɔn ɉu ə lɛɛ nuai lɔi mɛi, di kəlee diɛ pɛli naa maawiɛi.

• “ Ə́ wɔ tɔɔlaa ə pa ”

  Maanɛɛ guɔ Yálá hwɛli, ə gɛ Yálá ŋɔ Tɔɔlaa ə Sətana ŋɔ yɛnɛɛ ŋɛi nwun napili, ə gɛ yaa kpinii ə tɔɔlaa kɛ lɔi mɛi. Ə lɛɛ ə lɔi mɛi kɛ a alizana.

•  “ Ə́ lii ɓa ə kɛ lɔi mɛi ”

  Gwa Yálá hwɛli ə gɛ mɛniɠaa Yálá aa ɉee gbaŋa yɛ hwilɛn na lɔi ɓa, gəlee laa ə hwɛɛ. Yálá kaa bɔ nua da lɛɛ nwoo mu, di kɛ Alizana ə lɛɛ nɛŋɛn və kɛ diɛ. Yili ɓə ə kɛ bɔ ɓɛlowai ə nukanŋaa pɛli la.

▸ Ɲaakwɛlɛi 8, § 2

Zehova ə nwunmaaɓo halaa kulɔ ə gɛ ə nukanŋaa nwunmaaɓo nɛŋɛn da haa di yəi. Nwunmaaɓo halaa ə kɛ a nukanŋaa di wɔ yɛnɛɛ ŋaapɛliɛ tii Adama ə hwɛɠɛ ɉu, ɉɔnwɔ. Nwunmaaɓo halaa tɔnɔi tii lɔ ɓə kɛ nwɔnɔ a kpɔnmaa tɛɛ nukanŋaa pɔ diɛ pɛli Zehova ŋɔ ɓəlannaa hɔlɔɓoi. Yálá ə Zesu tɛɛ lɔi mɛi ə gɛ ə haa nɛŋɛngɛnua maamɛni ɓa. Zesu haa mɛni aa gɛ nukanŋaa da pɛli yɛnɛɛ yii kpɛ ho ma hɔlɔɓoi ə lɛɛ nɛŋɛn va kɛ diɛ.

▸ Ɲaakwɛlɛi 8, § 21 ; ɲaakwɛlɛi 9, § 13

Nolowoo ŋɛi Daniyɛli ɲaakwɛlɛi 4 ɉu, a nɛ yɛ ma gwəlan 1914 ɓə kɛ maanɛɛ Yálá ə ŋɔ Tɔɔlaa hee la.

Lolowoo : Zehova ə wulu kɛnɛ ta yii daa bɔn, maamɛni pu tɔɔmun Nɛbikadinɛzali ɲɛi a hiin. Ɉiin tii hu, nwulu kɛnɛi tii di bɔn, di nwugbə yili a kwɛli yɔwɔn, da ɓala kwɛli yɔwɔn ə gɛ ho pənə ho ɓɔn ə lɛɛ la ɉu “ kwəlan mɛihweelɛ ” ə tɛɛ. Kəlaa, gwəlan mɛihweelɛi tii a tɛɛ, nwului tii a pənə ə ɓɔn. ‘ Gwəlan mɛihweelɛi ’ ŋɛi maamɛni ɓoɔ ɓɛ, gaa a Biblə ŋɔ lolowoo. Gwɛdɛn bələ hwə yɛ kwəlan neelee kwɛdɛn bələ (Daniyɛli 4:1, 10-16).

Nolowoo tii mukulaa : Nwului tii kaa a Yálá ŋɔ ŋaawooɓolaa kɔlɔn-ɉɛn. Kwəlan damaa yee mu,  Zolosalɛmu tɔɔɓəlaa ɓə Zehova ə kɛi di həɠə ɉu ə gɛ di tɔɔlaa kɛ Isilayɛli lonnii mɛi (Kolonikə dɔlɔɔ 29:23, TMN). Kəlaa dɔɔɓəlaa tii di ho lɛɛ a di təlimoɔ Zehova ɓa, ə lɛɛ di wɔ tɔɔlaa kɛɛ kpəla bələi. Di Zolosalɛmu taa wolo a gwəlan 607 gɛɛ di ho Zesu kaa. Naalowai ɓə, ‘ gwəlan mɛihweelɛ ’ tii ə gɔwɔtɔɔ la (Tɔɔɓəlaa veelɛnaa 25:1, 8-10 ; Ezekiyɛli 21:25-27, TMN). Ɓɛlowai Zesu ə kɛi kɛ la ma : “ di kaa pai di kɔɔ hiɛi Zolosalɛmu taa hu, ə lɛɛ la ɉu, nuai di ho Yálá kɔlɔn di wɔ huwala-wala ŋɔ lowai ə kpɛɛ, ” gwəlan mɛihweelɛi tii katii ə kɛi maamɛni ɓo (Lukə 21:24). ‘ Gwəlan mɛihweelɛ ’ tii ho kɛ nii kpɛɛ li ɓɛlowai Zesu ə pa la lɔi mɛi. Zehova ə mo yɛ ma gaa pai tɔɔ ta heei a ‘ gwəlan mɛihweelɛi ’ tii laakulɔi lowai. Dɔɔmun ninɛi tii ə li pa kɛi a Zesu, ə lɛɛ ŋɔ tɔɔlaa ə li pa a mɛinɛɛ tamaa nukanŋaa pɔ lɔi mɛi, yii kpɛɛ hwa kɛ ma (Lukə 1:30-33).

‘ Gwəlan mɛihweelɛi ’ tii kwɛdɛn : ‘ Gwəlan mɛihweelɛi ’ tii kwɛdɛn gaa a kwəlan 2520. Gwa gwəlan 2520 kwɛdɛnŋaa kɔwɔtɔɔ a gwəlan 607 gɛɛ di ho Zesu kaa, naa a kulɔ a gwəlan 1914. Gwəlan tii ɓə Zehova ə Zesu Kilista hee la a ŋɔ tɔɔlaa hu Tɔɔmun yələkɔlɔn ɉu.

Gu tɛɛ ləi guɔ gɔlɔn guɔ ma ‘ Gwəlan mɛihweelɛi ’ tii kwɛdɛn gaa a kwəlan 2520 ? Biblə a mo yɛ ma kwəlan ɉaaɓa da gbulɔ kaa a holo 1260 (Kulɔ ponoŋa 12:6, 14). ‘ Gwəlan mɛihweelɛi ’ tii kaa a kwəlan ɉaaɓa da gbulɔ heei hweelɛ, yili kaa nwɔnɔ a holo 2520. Yɛ pələi Biblə a mo la, “ holo tɔnɔ kaa a kwəlan dɔnɔ ”, yili ɓa volo 2520 tii kaa a kwəlan 2520 (Kwɛdɛn 14:34 ; Ezekiyɛli 4:6, TMN).

▸ Ɲaakwɛlɛi 8, § 23

Biblə a kɛi malakaɠaa nwun namu maamɛni ɓo, malaka tɔnɔ ɓə a kɛ ma, malakai tii laa ɓaa Misɛli (Daniyɛli 12:1 ; Zudə 9).

Misɛli ɓə gaa a Yálá ŋɔ malaka təlimoɔɠaa nwun namu. Kulɔ ponoŋa 12:7 a kɛ ma : ‘ Misɛli da ŋɔ malakaɠaai di kɔ pɛlɛ gaalə tɔlɔɔ tii ɓa, da ŋɔ malakaɠaa. ’ Kulɔ ponoŋa hɛɓɛ a mo yɛ ma Zesu ɓə gaa a Yálá ŋɔ malakaɠaai nwun namu. Yili a nɛ yɛ Zesu laa takpɛli ɓaa a Misɛli (Kulɔ ponoŋa 19:14-16).

▸ Ɲaakwɛlɛi 9, § 4

Yɛnɛɛ ŋaakpɛɛi lowai kaa a lowai yii mɛni kpea-kpea da tɛɛ la lɔi mɛi, Yálá ŋɔ Tɔɔlaa yɛ kea pa ɲɛnɛɛ ŋɛi kalaɠalai. ‘ Yɛnɛɛ ŋaakpɛɛi lowai ’ awala kɛtii “ Nu Lon Ɉulɔnu ŋɔ holoi ”, nwoo hweelɛi tii hwilɛnŋaa nowai tɔnɔi tii ɓa (Matie 24:3, 27, 37). ‘ Yɛnɛɛ ŋaakpɛɛ lowai ’ ə gɔwɔtɔɔ a gwəlan 1914, ɓɛlowai Yálá ŋɔ Tɔɔlaa ə hee la yələkɔlɔn ɉu. Gaa pai kpɛɛi Alimagɔdɔn a pa həlii, ɓɛlowai Sətana ŋɔ yɛnɛɛ ŋɛi kaa pai kalaɠalai la (Timɔtə veelɛnaa 3:1 ; Piɛli veelɛnaa 3:3).

▸ Ɲaakwɛlɛi 9, § 5

Nu a haa, Yálá ə maanui nwun, yili ɓə da kɛ ma aa nwun haaɓəlaa lowai. Biblə a haaɓəlaa mɛinaan muhəɠə mɛni ɓo. Éliya, Élisha, Zesu, Piɛli ə lɛɛ Pɔli, di kəlee di haaɓəlaa muhəɠə. Di gbalo mɛniɠaa tii kəlee kɛ Yálá ŋɔ huwala-wala haalai. Zehova aa mo yɛ gaa pai “ nu lɛlɛɛɠaa da ɲɔnwɔɠaa ” kulɔi haaɓəlaa lowai, ə di kɛ a di hulú di yɛnɛɛ kɛ lɔi mɛi (Túwɔ́ pələ 24:15). Biblə a mo nwɔnɔ yɛ nu takpɛliɠaa da nwun yɛnɛɛ kɛ mɛni ɓa yələkɔlɔn ɉu.  Nuai Yálá aa di yɛɠɛɛ ɉu, diɛ ɓə da nwun yɛnɛɛ kɛ mɛni ɓa yələkɔlɔn ɉu da Zesu ni (Záán 5:28, 29 ; 11:25 ; Filipə 3:11 ; Kulɔ ponoŋa 20:5, 6).

▸ Ɲaakwɛlɛi 9, § 13

Hali pulu yii kaa a mɛni ɲɔnwɔɔ maahɔlɔɓo gaa a ɲinɛnŋaa di wɔ kpaaləɠaai ta. Nukanŋaa da pɛli di kɛ ɲinɛnŋaa yee mu diɛ kpinii, awala kɛtii da tɛɛ nuta kpɛliɠaa kɔwɔi, yɛ pələi tɔlikpɛmun da pənəngɛmun di kaa la. Nuai da kɛ yili kɛi, di laana diɛ ma ŋamuaɠaa hwaŋa kɛnɛi ə lɛɛ di laana diɛ ma hɛnda kaa nu hu yɛ lɛɛ a vulu ɉaa pulu. kəlaa yili kaa a lɛɛ. Ɲinɛnŋaa kaa bɔ nua di kulɔ Yálá woo mu. Kpɛɛn biliɛ, hiin hukulaa, nu yee miliin maakpɛɛ, ŋamuataa tɔlikpɛɛ, wulu mɛni. Mɛniɠaa tii kaa a Ɲinɛnŋaa yee pɔ mɛni taɠaa. Ɉɛnŋaa tii taɠaa kaa a hɛɓɛɠaa, filiməɠaa, fotoɠaa, ə lɛɛ wələɠaai da nua hwaŋalɔ hali mɛni hu. ə lɛɛ nwɔnɔ nua da kɛ haakuu kɛi, diɛ nutaɠaa haa mɛni gwəlan ɉɛli pu, diɛ halaa kulɔ haaɓəlaa diɛ, diɛ haaɓəlaa kɔ, nɛɛnu ta ɉilɛ a haa diɛ həɠə tɛɠi too gwana. Mɛniɠaa tii kəlee kaa a hali pulu mɛni. Hali pulu yii ɓo nua taɠaa da kɛi hali kɔ, da lɔɔ kɛnɛ kpələ, daɠaa diɛ zalan dɛ (Galatə 5:20 ; Kulɔ ponoŋa 21:8).

▸ Ɲaakwɛlɛi 10, § 10 ; ɲaakwɛlɛi 16, § 4

Zehova kaa a Huwala-wala Kəlee namu, ə lɛɛ ya ɓə hɛn gəlee pɛli (Kulɔ ponoŋa 15:3). Ŋɔɔ ɓaa hɛn gəlee. Yili ɓai tii, maalaa kaa ɲəi ə ŋaawooɓolaa kɛ ŋɔ pɛli hɛnŋaa kəlee mɛi (Somə 24:1 ; Izai 40:21-23, TMN ; Kulɔ ponoŋa 4:11). Ə tɔn naa ŋɔ pɛli hɛnŋaa kəlee mɛi. Maalaa kaa ɲəi ə nua həɠə ɉu ŋaawooɓolaa kɛ mɛni ɓa. Gwa kɛi Yálá wɛlilakɛ ə lɛɛ guɔ lɛɛ nwoo mu, yili a nɛ yɛ ma gwa gu yee hee ŋɔ ŋaawooɓolaa mu (Kolonikə dɔlɔɔ 29:11, TMN).

▸ Ɲaakwɛlɛi 11, § 10

Kookulɔmaa kaa a nu paa. Yili ho ɓaa a mɛni yii a kɛ maanu tɛɠii awala kɛtii mɛni yii a həli maanu ɓa gɔlɔi ɲɔn da maamɛni ɓa. Nɛɛnu ta a koo həɠə, goo tii ho lɔ ɓaa gɔlɔ naa ta. Kəlaa nokolo tii gwəi gaa a nu.

▸ Ɲaakwɛlɛi 13, § 5

Gaa a nu hali kɛ pələ ta yɔwɔtɔlɔɠaa yəi yii ŋama mɛni a kɛ ɉu. Yɔwɔtɔlɔɠaa da kɛ ŋama tɛi ɲɔngɛnua mɛi. A pɛli ə kɛ a maanui kpɔɔkpɔɔ ŋama awala kɛtii nutakpɛli ŋama. Ŋama hu hɛnŋaai di maamɛni wala-walaa, di hee gbəi na kaa naan. Di laaɠaa ka kwiiwoo hu : Plasma. Gaa a ŋama bələ tɔnɔ ŋɛi a ɲá. Gbəliɠaa tii a di kɔuɠaa, dɔnɔ laa ɓaa globules rouges. Ya ɓə a gɛ gu ŋama ɲɛi yɛ lɛɛ a gbɔluɔ. Dakpɛli yɛ ɓo laa diɛ kɛ naa ɓaa plaquettes. Ya ɓə a tɔɔ gu ŋama tɔwɔ ɓɛlowai gwa gu maanwana la, ə gɛ gu ŋama ə kpəla pui. Dakpɛliɠaa diɛ ɓo nwɔnɔ laa diɛ kɛ di laa ɓaa globules blancs. Diɛ ɓə da hiɛ gu kɔlɔi naakələi yɛ hulahiɠaa. Di wɔ maatii ɓaa di gu maakpɛ ɲɔn ɲəi.

▸ Ɲaakwɛlɛi 13, § 13

Biblə hu, “ hutɔɔɓo ” mukulaa lɔ hwaa di haŋa nu ɓa. Kəlaa hutɔɔɓo mukulaa ɓaa di gu hwilɛn pələ lɛlɛɛ mɛi, di gu kalan ə lɛɛ di mɛniɲɔn gulɔ gu yee pɔ. Zehova a kɛi nu hutɔɔ, hwa gɛ a ɲɔnwɔɔ, ə lɛɛ hwa nwɔnɔ maanui mɔnɔ ɓo (Haŋɔn 4:1, 2, TMN). Zehova kaa a kɔɔmaa lɛlɛɛ longaanua yəi. Zehova ŋɔ hutɔɔɓo lɛlɛɛ kpɔ a neelee ə lɛɛ nwɛli a too nu ɓa (Haŋɔn 12:1, TMN). Zehova ŋɔ nu huwui wɛlikaa ma, ə lɛɛ a kɛ di kalan ɉii. A di kalan ə gɛ diɛ pɛli kiliŋahiɛ ɲɔnwɔɔɠaa lɛɛ laa. Yili a gɛ diɛ pɛli di kiliŋahiɛi ə lɛɛ diɛ pɛli tuwɔi yɛ pələi Yálá kaa la bɔ. Yii hwilɛn na longaanua diɛ, di lonnii hutɔɔ pələ ta  ɓaa di nɛ diɛ, lə mɛni ɓa maanɛɛ diɛ lɛɛ di woo mu. Di hutɔɔ pələ ta ɓaa nwɔnɔ di nɛ diɛ pələi da Zehova wɛlilakɛ la da Nawoo. Ə lɛɛ nwɔnɔ diɛ kpɔnmaa tɛɛ di pɔ ə gɛ di Biblə ŋɔ tɔn-nwooɠaa ɲaakaa.

▸ Ɲaakwɛlɛi 14, § 13

Ɲinɛnŋaa kaa a malakaɠaai kulɔ Yálá woo mu. Di hwaŋa kɛnɛi di tɛɛ nukanŋaa diɛ ə lɛɛ gu hwa pɛli di kaai. Ɓɛlowai di kulɔ la Yálá woo mu, naalowai ɓə di kɛ la a malaka ɲɔnwɔɔɠaa ə lɛɛ di kɛ a Yálá ɲowo (Zənɛsə 6:2, TMN ; Zudə 6). Di too Sətana pɔ da diɛ ni di kulɔ Zehova woo mu (Detelonɔmə 32:17, TMN ; Lukə 8:30 ; Túwɔ́ pələ 16:16 ; Zaakə 2:19).

▸ Ɲaakwɛlɛi 16, § 4