M beè meà mm̀ gbáá 1935 gbẹá Darlaston ea dṹùnà Black Country ea di bálásĩ́ England, ba beè nè béè kĩá boo béè bìla kéi ea dú ló sã́ ea gé bẹ́ aa gbò kómpinì ea di kĩá. Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè dààmà togó gè zọ̀ Gbò Neṅ Ditõ̀ò Jìhóvà noá Kpá Káí tṍó em beè toolá ténì gbáá. Tṍó em tóòlà 15 gbáá, m beè gbóó àgala boo kọọ̀ níì kà kà bõ̀ònalóé vaá dììa múú mm̀ gbáá 1952 tṍó em ni tóólá 16 gbáá

Mm̀ gbò tṍóá m beè dààmà togó gè nó tóm mm̀ ene kà tọọ̀ tóm e bà ólò dèm faà. Ba beè bumám kọ ḿ dú neǹ émì kpá mm̀ tọọ̀ tómá vaá a beè palàge leemám.

A beè dú bíi kọ ḿ nè ene kà pọ̀b kà béèlàfùl tṍó e neǹ kùdẽe ló sẹ́kiùt kọ ḿ sẹlẹ Congregation Book Study gbẹá beélè bõ̀ònatõ̀ò, ea di Willenhall. Sõò ním beè nyimá nu gè naa. Tṍóá m̀ géè sí nònù bàà kà bõ̀ònatõ̀ò. M beè olòó sí nònù èèlè nyíè zẹ̀ẹ̀ sè gbẹá bõ̀ònatõ̀ò ea di Bromsgrove ea di kuló kiẽ́e em ólò tõo sí tóm, ea é láá toolá 32 kilometer (20 mi) aa ló beélè bon. Vaá tṍó em aà kil be dee deè nvéè sè, m̀ ólò zọ̀ ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà sí nònù bõ̀ònatõ̀ò ea di Willenhall ea dú beélè bon.

Boo béè kọọ̀ a beè tànim gè nvèè sãa kúm bõ̀ònàtõ̀ò Jìhóvà, m beè zìgà ge sí tóm e neǹ kùdẽe ló sẹ́kiùt beè nèmá, náa kal ló béè kọọ̀ àé náa kọ ḿ aa ló gè nó tóm ea beè palàge leemámá. Ním beè ọgá ló béèlàfùl em neè ge sọ̀tọ́ deè kọọ̀ Jìhóvà á dòbá èèlè nèm, boo béè kọọ̀ a beè naa kọ ḿ dé kpéè ló nà dùm.

Tṍó em géè sí nònù bõ̀ònatõ̀ò ea di Bromsgrove, m beè zọ̀ ene kà nvín pábia ea bée kọlà Anne, ea dú lé vaá ié agẹ zìgà nyòònà. E beè ilá mm̀ gbáá 1957, vaá gbá bã boo tóm gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó, sìtóm kọ̀ kpẹ̀a ea di kele, tóm gè kùdẽe ló sẹ́kiùt, nè ge sí tóm Béthẹẹ̀l. Anne a náa kọọ̀ nyíém á palàge ẹẹ.

Nyíéi beè palàge ẹẹ gè di gbàà gbò e ba beè sí ní ea égè 42 tọọ̀ kpá Gílẹẹ̀d mm̀ gbáá  1966. Ba beè lẹ̀ẹ̀lài tẹlẹ Malawi, e gã́bug nen ólò kolíe kà lé dó ea di Africa, boo béè kọọ̀ gbò e bà dì palàge ié lé láb vaá bà ólò tú bàà bá tuumá nen. E beè dòòmà kọọ̀ èé tú gã́bug gbáá tõ̀òma kĩé.

E beè iná Malawi kà lèlà February 1, 1967. Tṍó e túù túá ẽ́ e ínàa noomá ba dém bel lọ̀l, e beè gbóó dààmà togó gè kọ́ kpẹ̀a. E beè teelá Kaiser Jeep e sìgà gbò tuumá kọọ̀ èé láá teelá tenmá kọ̀láá ke tõ̀ò, kọbèè mm̀ múú. Sõò níì vó nì, boo béè kọọ̀ áá múú ea dú ńkem ní e ólò láá teelá tenmá m ẽ́. Sìgà tṍó e ólò tõó mm̀ tọ kpò sãa e bà tú báà bẹ̀lẹ̀ uú boo tṍó boo. Túá ból, bẹẹ sìtóm kọ̀ kpẹ̀a aa dó dọ dóí beè palàge tàvàlà, sõò nyíéi náa beè bììlà!

Ló April, m beè gbóó nyimá kọ èé téní bá kà agẹbá tã̀àgã̀ ea aa bá kpóó ea gé bẹl. M beè dã́ bel e nen ea gé bẹl dó Malawi ea bée kọlà Dr Hastings Banda beè ló boo lédiò. A beè kọọ̀ Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà náa ólò kpẽ́ kpègè gbáá vaá bà gé nveè tã̀àgã̀ ló kpóó ea gé bẹ̀l. Mm̀ kà kà, belá beè dú kyáá. Dénè bẹ̀ì nyímà kọọ̀ nú ea beè dú tã̀àgã̀ beè dú kọ è tõò kele, boo èlmà tõ̀ò ge kọọ̀ née zalí kpá gè bã̀àmà gbàà party.

Ló September, e beè bugi níùz pẹpà e nen ea gé bẹl dóá gba bel pá vígà kọọ̀ bà gé nveè tã̀àgã̀ tení dénè ketõ̀ò. A beè tenmá gbẹá kẽè pọ̀bkà bõ̀ònaló gbò e bà gé bẹl kọọ̀ a bẹlbẹ̀l é labví láb mm̀ gbala-gbala ge kùb tóm Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà. Vaá a beè naa vó ló October 20 mm̀ gbáá 1967. Pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍóá, gbò bila pẹ̀gẹ̀lẹ̀ nè gbò e bà ólò sí tóm tọọ̀ tóm gbò e bà gé ẹb  nú ea kil ló gbò e bà aa dõòna kà dó beè bã tọ nàà tóm iilá dénè kètõ̀ò vaá kpó dénè gbò kọ̀ kpẹ̀a lọl dóá.

Tṍó e ni tú taà dee tõ̀òma kpọ́gọ́lọ́, ba beè gbóó túi kilma dó Mauritius e pá Britain ní e bà géè lẹ̀ẹ̀là bel ló é. Sõò gbò e bà géè bẹ̀l Mauritius náa beè zìgà kọ é tõo kọ́ kpẹ̀a. Vó beè naa kọ bàá lẹ̀ẹ̀lài kilma Rhodesia (ea dú Zimbabwe kátogóí). Tṍó e inà kĩá, e beè zọ̀ ene kà gbálà ea ólò sí tóm tọọ̀ tóm gbò e bà gé ẹb nú ea kil ló gbò e bà aa dõòna kà dó nyòònà vaá náa beè zìgà kọ é bã̀, a beè kọọ̀: “Ba beè kpói lọl Malawi. Bà náa zigà kọọ̀ ó tõonii Mauritius, vaá kátogóí o dúí kĩí boo beè kọ à válií ló.” Anne beè dààmà togó gè tò. À belí kọọ̀ née léèmà tọ́ọ̀ nen! Kà lèlà tṍóá, m beè gbĩ́ gè òòà kil bẹẹ be ea di England. Dee deè nvée, gbò e bà gé sí tóm tọọ̀ tómá beè sọ̀tọ́ deè kọ èé láá tõó tọ nàà tóm dọ̀ọ̀mà tṍó e dee é zilà, sõò é gá aa ló gè dú ba tọọ̀ tóm tṍó e dee ni zilà. Lóói beè palàge ọọ, sõò e beè tú kọ̀láá kà nu gbẹẹ́ bá Jìhóvà. Fèèbe deé ea bẽene deeá, a beè bọọí ló ge íé kpá ea zógè kọ bà ténmá kọ èé láá tṍó Zimbabwe dì belí gbò kyáà. Be e nyíém beè ẹẹ́ deeá naa náa é tám nyíe tọ́ọ̀ dee​—⁠M beè àgala boo kọọ̀ Jìhóvà ní ea géè dọ̀bá èèlè ge tení boo nèi ẽ́.

Tṍó em ínà tọ nàà tóm ea di Zimbabwe, ba beè túm tẹlẹ Service Department vaá kọ ḿ ẹ̀b nú ea kil ló dó Malawi nè Mozambique. Ba beè palàge biigè ló pá vígà e bà di Malawi. M beè olòó tàb gbò kpẹ̀a e neǹ kùdẽe ló sékiùt ea di Malawi lẹẹlà domá, boo béè kọ à dṹùnà nà tóm. Enè deè bílá dee em géè sí tóm boo ene kà kpẹ̀a ea lẹẹlà domá, m beè palàge tò boo béè bíígá ló e pá vígà págbálà nè pábia géè tení bá. * Sõò ba bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo, zìgà, nè ĩ̀ìmà beè agẹlẹm ló.​—⁠2 Kọ́r. 6:​4, 5.

E beè pììgà bé e bẹẹ kpóó sim tùlà naa ge olòó lẹ̀ẹ̀là kpá má pá vígà e bà di Malawi nè gbò e ba beè teelá kil Mozambique boo béè bíígá ló. Pá vígà e bà géè tàb dém bel Chichewa, ea dú dém bel e gã́bug pá Malawi ólò lò beè kil beè ene kà vígà págbálà ea di Zimbabwe. A beè tìb tọ nè kiẽ́e e bàé tõo sí tóm nè va. Ba beè kilsĩ́ gè tõó kĩá tàb gbò kpá ea dẹẹ̀a boo Kpá Káí ea dú tóm ea palàge bọọ.

E beè noo naa ní e neǹ kùdẽe ló sẹ́kiùt ea di Malawi é olòó sí pọ̀bkà bõ̀ònaló mm̀ dém bel Chichewa gbẹá Zimbabwe buù gbáá. Ba ólò nè va kpá gè nèèmà lòbèl pọ̀bkà bõ̀ònalóá gbẹá kĩá. Bà ólò pììgà boo gè dõo nàgé gbò kpáá nè pá vígà tṍó e bà gé ooà kẽ kil Malawi. Enè gbáá e beè kãa pá vígà e bà di Zimbabwe, e beè pììga boo gè sẹlẹ ene kà tọọ̀ kpá ea kọlà Kingdom Ministry School kọbé à siè kpóó ló gbò kùdẽe ló sẹ́kiùt.

Ló February 1975, m beè kãa pá vígà e bà dú Malawi e ba beè teelá kil Mozambique. Pá vígàí géè tõó boo gbò tùle e bõ̀ònatõ̀ò Jìhóvà ne, ea bãàa mm̀ nòònù ge ié bõ̀ònaló gbò kànen. Gbò kànen e bà ã́àa íbá lóí beè noo gã́bug nú ea é agẹlẹ ló zìgà pá vígà, ea bãàa mm̀ ge nè lòbèl kèsĩ́ gbò nen, ge tú nú ea dì nè dee nè ge nó Kpá Tọ Kùdẽe Ló, vaá sẹlẹ gi àsémbìlì. Ba beè sí tóm ló kiẽ́e e bà téélá kìla belí boo beè pọ̀bkà bõ̀ònaló, vaá ié tọọ̀ tóm gbò ge õ̀ònà ló kẽ, gbò ge dõo gyã́á, nè níí gbò ge kalí dáá. Jìhóvà beè tãanè dee bá pá vígà e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé booí naa ní e bà sí ba tóm leevè, ba pììgà beè palàge sièm kpóó ló.

Dee deè nvéè mm̀ gbò gbáá 1970, tọ nàà tóm ea di Zambia beè gbóó dààmà togó gè ẹ̀b nú ea kil ló pá vígà e bà di Malawi. Kọbèè vó, pá vígà ea bà di Malawi náa beè tám nyíe, m beè kilsĩ́ gè tã̀àgã ló Bàrì má va, vaá dõòna gbò beè olòó naa nagé vó. Boo béè kọ m̀ dṹùnà Branch Committee ea di Zimbabwe, gã́bug tṍó m̀ ólò zọ̀ gbò e bà lẹẹlà lọl pọ̀bkà tọ nàà tóm ea gé ẹb nú ea kil ló sìtóm kọ̀ kpẹ̀a beeá ló bàlà booí, bií ló pá vígà e bà aa Malawi, South Africa, nè Zambia ié bila ló bel.  Buù tṍó è ólò bĩiná kọọ̀, “Éé ní eé láá kpáá naa gè nvèèmà bá nè pá vígà e bà di Malawi e?”

Bíígá lóá náa beè bọ̀ọ̀gẹ̀ zoogá ná tṍó e tṍó tení. Pá vígà e ba beè teelá aa Malawi beè gbóó òòà kil be, vaá ba náa beè bọ̀ọ̀gẹ̀ biigè nà ló nagbò e bà náa beè zigà ge aa Malawi a. Gbò dó ea beeá tení vá ló beè gbóó nyimá ló Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà, vaá sọ̀ va tọ́ deè kọ bàá dààmà togó gè kọ́ kpẹ̀a. Pá Mozambique beè naa nagé vó mm̀ gbáá 1991. Sõò e beè bĩiná kọọ̀, ‘Mó tṍó ní e Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà e bà di Malawi é dí pọ́ì e?’

Tṍó e tṍó téní, kpóó bẹlbẹ̀l pá Malawi beè nyaaá naa ní e ba beè gbóó sọ̀tọ́ deè Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà kọ bàá dààmà togó gè kọ́ kpẹ̀a mm̀ gbáá 1993. Pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍóá, enè neǹ kọ̀ kpẹ̀a em géè zọ̀ lóá bel beè bĩinám kọọ̀, “É kọ òó òòà kil Malawi?” M beè aalá kọọ̀ “ẽ́èe, m ána!” boo béè kọ m beè toolá 59 gbáá tṍóá. Sõò kà lèlà deeá, e beè ié kpá lẹ̀ẹ̀la tóm ea aa bá Gbò Ge Tulè Tóm kọ é òòà kil Malawi.

Nakà béèlàfùlí beè tàvàlàí ló ge nè, boo béè kọọ̀ bẹẹ tóm gbẹá Zimbabwe beè palàge leemái. Nyíéi beè palàge ẹẹ gbẹá Zimbabwe boo béè kọọ̀ e beè ié gã́bug kóò e ni zọ siá tóm mm̀ gã́bug gbáá. Gbò Ge Tulè Tóm bee kọ́ nèi kọọ̀ èé láá gbẹá Zimbabwe be à léémái. Vó beè naa kọ é beeláfùl ge gbẹá Zimbabwe. Sõò m beè kẽ̀èa boo bé e Ébràhàm nè Sérà beè gbàntṍ ló tùle ea aa bá Jìhóvà, vaá aa ba lé be ea géè nèva dĩ̀ìnè ló kil dõòna kètõ̀ò tṍó e ba ni dú kànen naa.​—⁠Jén. 12:​1-5.

E beè beeláfùl ge tõó boo tùle e bõ̀ònatõ̀ò Jìhóvà ne vaá òòà kil Malawi ló February 1, 1995, ea kpṍònè 28 gbáá aa ló túá tṍó e beè iná kĩá. Ba beè tú nda nè dõòna kà pá vígà págbálà naamá Branch Committee, vaá e beè gbóó dààmà togó gè noo bé e tóm Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà é síá naa gbẹá dóá.

Nyíéi beè palàge ẹẹ tṍó e monì bé e Jìhóvà náa kọ tómí á sìm kil sĩ́ mm̀ gbala-gbala naa! E beè ié 30,000 gbò kọ̀ kpẹ̀a e ba beè di dóá mm̀ gbáá 1993, sõò lọl gbááá tẹlẹ mm̀ gbáá 1998, ba beè bọọ sigà ló 42,000 gbò kọ̀ kpẹ̀a. * Gbò Ge Tulè Tóm beè temá kọ bàá tìb ãa tọ nàà tóm kọbé bà ẹb nú ea kil ló bé e bíi gbò kọ̀ kpẹ̀a e bà di dóá gé bọọ naa. E beè zalí kunukẽ̀ ea tóólá 12-hectare  (30-ac) ea di Lilongwe, vaá ba beè ím bá ló kọ ḿ dũunà construction committee.

Vígà Guy Pierce ea dṹùnà Gbò Ge Tulè Tóm ní ea beè nè lòbèl ge tú tọí nveè bá Bàrì ló May 2001 ne. Nu ea sígá ló bàà tõ̀ò Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà ní e ba beè sí kẽ ẽ́, vaá sìgà ọ̀và beè dììa múú nú ea sígá ló 40 gbáá aa ló tṍóá. Gbò vígà pábgálà nè pábia e ba beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé booí beè ĩ̀ìmà bíígá ló mm̀ gã́bug gbáá e ba beè kùb ba sìtóm kpẹ̀aá. Bà náa beè ié kpègè, sõò ba beè ié agẹ zìgà nè kà lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà. Vaá kátogóí nyíé va ẹ́ẹ ló gè kãa ba ãa tọ nàà tóm. Kọ̀láá kiẽ́e e bà kyãà tení ea di Bẹ́tẹẹ̀l, bà géè ọlí sọ́l nònù vaá bìlà bil belí bé e pá Africa ólò bìla bil naa, ea náa kọọ̀ zivèkà sẹ̀lẹ̀nùa á palàge ẹẹlẹ̀m nyíe gbàà dénè gbò sẹ̀lẹ̀nù em ni sí kẽ. Níí zógè kọọ̀ Jìhóvà ólò tãanè dee bá gbò e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo gbẹá kèbá ẹ̀bmà.

Tṍó e tibvì tọ nàà tómá lọ̀l, nyíém beè ẹẹ tṍó e bà kólím kọ ḿ nè lòbèl gbẹá kele-kele kiẽ́e e bà gé tú Kíndòm Họ́ọ̀l nvee bá Bàrì. Gbò bõ̀ònatõ̀ò ea beè di Malawi beè ié bélè lọl ló nòònù ge tìbgi Kíndòm Họ́ọ̀l mm̀ gbò bon e pá vígà náa bọọgè ié kpègè. Besĩ́ à kalá dọ̀ tṍóá, sìgà pá vígà beè olòó sí nònù mm̀ tọ e bà tú té ea kọlà eucalyptus tìbmà. Ba beè tú víl lẹ́ boo a bọ̀b vaá tú goò sãa bólmá lì naamá kpòté gè ĩìtẽ́ boo. Kátogóí pá vígàí gé tú ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe siimá tóm ge dèm dem mm̀ nú e ba beè naamà bá vaá tìbmà lé-lé tọ gè tõó m sẹlẹ nònù. Sõò béǹch léémá pá vígàí èlmà kpòté ge dọ̀ bẹlà boo béè kọọ̀ àé tá gã́bug nen!

Nyíém beè ẹẹ nagé ge mòn bé e Jìhóvà gé nveè bá nè gbò nen kọ bàá ié agẹ zìgà naa. Gbò nvín ãa e bà di Africa palàge ẹẹlẹ̀m nyíe ló ba gè di kpènà ló gè tó lóó nè ge sí tóm, vaá vàlèbá dã́ ból ló nu e bà nóòmà va mm̀ bõ̀ònatõ̀ò Bàrì. Vó beè naa kọ bàá sí gã́bug tóm gbẹá Bẹ́tẹẹ̀l nè mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Pá vígà beè kpáá palàge ié zìgà boo béè gbò kùdẽe ló sẹ́kiùt e ba beè lẹ̀ẹ̀là má va, e gã́bug ọ̀và beè ilí va. Gbò dóm nè vaí beè beeláfùl kọ bà náa é íèè nvín, vaá tú ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe fã̀àmà Jìhóvà náa kal ló béè kọọ̀ sìgà tṍó bà géè tení bá nàà uú boo ea aa bá pá ba bon nè pá ba tọ.

Tṍó em ni tú 52 gbáá tõ̀òma Africa, kpálóm beè gbóó dààmà togó gè zọ̀. Gbò Ge Tulè Tóm beè tenmá kọọ̀ Branch Committee á lẹ̀ẹ̀làm kilma Britain. Náa beè ẹẹlẹ̀i nyíe gè aa ló tóm ea beè palàge leemáií, sõò pá vígà e bà di Bẹ́tẹẹ̀l ea di Britain gé palàge ẹb nú ea kilíí ló tṍó e ni dú kànen mm̀ deeí.

M̀ palàge àgala boo kọọ̀ ge sọ̀tọ́ deè kọọ̀ Jìhóvà á dò bá èèlè nèm ní ea dú kà lé béèlàfùl em beè nè lọ̀l vaá à lee é. Be m beè dẹ̀ẹ̀a boo nà dã́ból ló nu, nà dùm gáẹ̀ bèè dú kele. Jìhóvà beè nyimá kọọ̀ à dú bíi kọ́ ḿ naa kọọ̀ nà “èèlè á lèlà.” (Pró. 3:​5, 6) Tṍó em beè di ãa gbálà, a beè leemám gè nyímá bé e pọ̀bkà kómpinì ólò sí ba tóm naa. Sõò bõ̀ònatõ̀ò Jìhóvà a ném gbò búma ea palàge ẹẹlẹ̀m nyíe. Kilma ló nda, ge sí tóm nè Jìhóvà a náa kọ ḿ kilsĩ́ gè palàge ié ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe!