1. Éé ní e agàla boo é, vaá ló éé?

 TṌÓ eo ẹbvì bé e dìtõ̀ò bàlà booí meà naa, é kọọ̀ à tavàlà ní ló gè zìgà kọọ̀ nu é beè kpáá dú lé? Pá tọ náa vulè nà ene belí bé ea beè olòó dì naa. Gbò nen a kpáá palàge dú gboo-gboo ló, kùlù-kúlù, vaá bã̀ súng. À tavala ló gã́bug nen gè dẹlẹ nyíé boo gbò e kpóó lẹ̀ẹ̀là bel di bá. Sõò gbò nuí é láá naa kọ ó àgala boo kọọ̀ nu é beè dú lé. Ló éé? Boo béè kọọ̀ gbò nen gé lábví gbõ̀ònà láb e Kpá Káí beè kọọ̀ gbò nen é lábví “mm̀ gbò dee e tṍó e gé tà.” (2 Tím. 3:​1-5) Tọ́ọ̀ nen ea ló kà kà bel náa é láá kọọ̀ kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí gáà mm-ma, vaá gbò nuí zógè kọọ̀ Kráìst a daamà togó ge bẹl boo Boǹ Méné Bàrì. Sõò níì kóló ene kà zẹ̀ẹ̀ gã́bug kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló Boǹ Ménéá. Ge bugi togó boo dõòna kà gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea ã́àa mm-má é agẹlẹ ló bẹẹ zìgà.

2. Éé ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó belí é, vaá ló éé? (Ló bel boo tã́ànu ea di boo kóó kpáí.)

² Mm̀ nakà togó belí, èé bugi togó boo (1) kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea é nveè bá nèi kọ é nyimá tṍó e Boǹ Méné Bàrì beè dààmà togó gè bẹ̀l, (2) gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea é nveè bá nèi kọ é nyimá kọọ̀ Jíízọ̀s a dú Méné ea gé bẹl káála, nè (3) gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea tẹ́lẹ bàlà kẽ bé e gbò ọ́b Boǹ Méné Bàrì é kyọasĩ́ naa. Èé mon bé e gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí gbááá ló ene vaá belí gbò pẹ́l-pẹ́l kpá ea bṍóná  dú ene kà fùtó vaá naa kọ é nyimá kà lèlà kiẽ́e e di mm̀ nòònù Jìhóvà naa.

3. Éé ní e kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ kpá Dániẹ̀l 7:​13, 14 náa kọ é àgala boo ea kil ló Méné ea é bẹl boo Boǹ Méné Bàrì e?

³ Kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ kpá Dániẹ̀l 7:​13, 14 náa kọ é àgala boo kọọ̀ Kráìst ní ea bọ́ló ge Bẹl Boo Boǹ Méné Bàrì e. Nyíè gbò e bà aa dénè dó é ẹ́ẹ gè “sí tóm nèe,” vaá bà náa é tú tọ́ọ̀ kà Méné nyaamáé ló. Dõòna kà kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ kpá Dániẹ̀l beè gbẹẹ́ sĩ́ kọọ̀ Jíízọ̀s é daamà togó gè bẹ̀l tṍó e àlàbà tṍó ni íná kùbmà. É kọọ̀ à válí gè nyimá tṍó e Jíízọ̀s beè dú méné?

4. Baatẽ́ bé e kpá Dániẹ̀l 4:​10-17 náa kọ é nyimá tṍó e Kráìst beè daamà togó gè bẹ̀l naa. (Ẹ̀b nàgé émì nú ea di kè kẽ.)

⁴ Bugi Dániẹ̀l 4:​10-17. “Àlàbà tṍó” tõó dọ̀ 2,520 gbáá. Tṍóá beè dààa togó mm̀ gbáá 607 B.C.E. ea dú tṍó e pá Bábilọ̀n beè tú dee deè nvéè méné e Jìhóvà beè sà ló lọl boo kpòté méné ea beè di Jèrúsasẹ̀m. Vaá a beè iná kùbmà mm̀ gbáá 1914 C.E. ea dú tṍó e Jìhóvà beè tú Jíízọ̀s naamá Méné​—⁠ea dú “nen ea lela ló” gè bẹl boo Boǹ Méné Bàrì. *​—⁠Èzí. 21:​25-27.

5. Éé ní ea dú enè sĩ́deè eé láá ié bélè lọl ló kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló ‘àlàbà tṍóá’ ẽ́?

⁵ Mósĩ́ deè ní e kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí é láá dọ̀ bélè nèi ẽ́? Ge nyimá nu ea kil ló ‘àlàbà tṍóá’ náa kọ é àgala boo kọọ̀ Jìhóvà ólò mm-mè gbò a zìgànù kà lèlà tṍó ea bọ́ló. Dì belí bé ea beè noo kà lèlà tṍó ea Boǹ Méné é daamà togó gè bẹ̀l naaá, níà bé ea é ḿm̀-mè nàgé dõòna kà gbò a kọ́ọ̀ bùlà Bàrì kà lèlà tṍó ea beè noo naa ẽ́. Mm̀ kà kà, deè Jìhóvà “náa é dú kpẹ̀ nvée!”​—⁠Háb. 2:⁠3.

6. (a) Gbò éé ní e monì ea zógè kọọ̀ Kráìst beè dààmà togó gè bẹ̀l gbẹá káála ẹ́? (b) Mósĩ́ dee ní e gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ kpá Kùùà Nù 6:​2-8 zógè kọọ̀ gbò nuí dú kà kà ẹ?

⁶ Nyòòmà dee deè nvéè sìtóm kọ̀ kpẹ̀a Jíízọ̀s, a beè gbẹẹ́ sĩ́ kọ́ gbò nú ea é nveè bá nè pá a gbò nyoone nvée kọ bàá nyimá tṍó ea é daamàè togó gè bẹ̀l gbẹá káála. Sìgà gbò nú ea beè kòl bée dú bé gím, kíì gyã́á, nè zùgà kunukẽ̀. A beè kọ nágé kọọ̀ pẹ̀ẹ̀ kòm, àbèè pọ́lọ́ kom “é dọ́ sìgà ke tõ̀ò”​—⁠vaá COVID-19 dú ene kà nu dòòmà bá. Gbò nuí dṹùnà gbò nú e Kpá Káí kọ́ à “zógè” tṍó e Kráìst ni daamà togó gè bẹ̀l. (Máát. 24:​3, 7; Lúùk 21:​7, 10, 11) Nú ea sígá ló 60 gbáá aa ló tṍó e Jíízọ̀s beè kẽ̀èà aa kemà ú kil káála, a beè naa kọọ̀ neǹ tóm Jọ́ọ̀n á mòn gbò nú ea zógè kọọ̀ gbò nuí é nááá. (Bugi Kùùà Nù 6:​2-8.) Dénè nuí beè dààmà togó gè naaá lọl tṍó e Jíízọ̀s dààmà togó ge bẹl mm̀ gbáá 1914.

7. Éé ní ea náa vaá bẹ̀l Jíízọ̀s à naa kọọ̀ tã̀àgã̀ á di boo kunukẽ̀í ẽ́?

⁷ Éé ní ea náa vaá pọ́lọ́ ea di bàlà booí à kpáá palàge zoogá tṍó e Jíízọ̀s dú Méné ẽ́? Kpá Kùùà Nù 6:2 baatẽ́ kọọ̀ túá kà nú e Jíízọ̀s é náa tṍó ea ni dú méné é dú gè bé-bé. Àé bé mée ẽ́? Àé bé Pọ́lọ́ Nyómá nè pá a gbò zọ. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Kùùà Nù 12 togó, Sétàn náa beè èlbá, vaá ba beè tãa bá pá a gbò zọ  nè ẹ̀ẹ̀ uúlá kẽ. Sétàn beè gbóó dààmà togó gè bã̀ súng nyòòmà gbò e bà di boo kunukẽ̀í ea náa kọọ̀ ‘tã̀àgã̀ á bã ló kunukẽ̀.’​—⁠Kùùà. 12:​7-12.

8. Ge mòn bé e gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló Boǹ Ménéí gé ḿḿ-má naa é láá dọ̀ bélè nèi naa vàẹ?

⁸ Mósĩ́ deè ní e gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí é láá dọ̀ bélè nèi ẽ́? Dì belí bé e beè zẹ́ẹ́ kọ́ naaá, gbò nú ea é nááá bàlà booí nè láb e gbò nen é labví é náa kọ é nyimá kọọ̀ Jíízọ̀s a dú Méné. Vóà naa, tãa vó e nveè súng tṍó e monì gbò e bà íe dùm kùlù-kúlù nè ọ́b nyíe, èé kẽèa boo kọọ̀ bà gbò lábví gé ḿm̀-mè gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ Kpá Káí. Boǹ Méné Bàrì dì ea gé bẹl! (Ps. 37:⁠1) Vaá èé láá ẹ̀bmà dẽe kọọ̀ tã̀àgã̀ é kpáá palàge zoogá tṍó e bé Àmágidòn é dũuà iná kuló. (Máàk 13:8; 2 Tím. 3:13) Nyíéi palàge ẹẹ kọọ̀ bẹẹ Tẹ̀ ea di káála gé nveè bá nèi kọ é dã́tẽ́ ló nú ea náa vaá gbò tã̀àgã̀ ea di bàlà booí gé palàge zoogá.

9. Mósĩ́ deè ní e kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea di mm̀ kpá Dániẹ̀l 2:​28, 31-35 baatẽ́ dee deè nvéè kpóó bẹlbẹ̀l bàlà boo é, vaá mó tṍó ní ea beè dààmà togó gè bẹ̀lẹ?

⁹ Bugi Dániẹ̀l 2:​28, 31-35. È monì kọọ̀ gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí gé ḿḿ-má deè nieí. Gyáálá e Nèbùkàdnézzà beè mòàa, beè kọ́ gbò nú ea é nááá mm̀ “gbò dee deè nvéè dee,” ea dú tṍó e Kráìst ni daamà togó gè bẹ̀l. Dee deè nvéè kpóó bẹlbẹ̀l bàlà boo di zẹ̀ẹ̀ gbò ọ́b Jíízọ̀s e Kpá Káí beè kọ́ nú ea kil lóá, ea tõó dọ̀ “pììà kpọ́gọ́lọ́ nè loo bã́á.” Nakà kpóó bẹlbẹ̀l bàlà booí dì ea gé bẹl. A beè dààmà togó gè bẹ̀l tṍó e Britain nè United State beè gbá naaá nu vaá dú Anglo-America,  naamá tṍó e Túá Tóm Bé Bàlà Boo beè beáá. Gyáálá Nèbùkàdnézzà ea kil ló ńneǹ téá beè kọ nágé bàà kà nú ea kil ló nakà kpóó bẹlbẹ̀lí, ea náa kọ á dú kele ló gbò ní ea beè zẹ́ẹ́ dìa.

10. (a) Dẹ̀ẹ̀a boo bé e kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Dániẹ̀l beè gbẹẹ́ sĩ́ kọ́ naa, éé ní e monì ló bẹlbẹ̀l pá Anglo-America deè nieí é? (b) Mókà nuù gẹẹ-gẹẹ ló ní eé íè ge ọẹ̀ dẽe kilma ló é? (Ẹ̀b ńkpó ea kọọ̀ “ Ié Ọ̀ẹ̀ Dẽe Kilma Ló Loo Bã́á!”)

¹⁰ Túá kà, nú e bẹlbẹ̀l pá Anglo-America dòà bá náa tõó dọ̀ nú e bà tú ẹẹ kpé àbèè nóò kpé naamá, sõò à dú pììà kpọ́gọ́lọ́ nè loo bã́, vaá à dú kele ló ní ea di mm̀ mòànù dẽeá. Loo bã́á tõó dọ̀ “gbò nen”. (Dán. 2:​43, ekk.) Deè nieí è palàge mòn kọọ̀ tẹ́lẹ̀ kpá, ge bé boo nú ea lèlà ló nen, gbò e bà gé ẹb nú ea kil ló gbò e bà di ló tóm bèkéè, nè ge kọọ̀ gã́bug gbò nen gbááá ló kọ bà náa zigàẹ̀ nú e kpóó bẹlbẹ̀l ténmá a náa kọ á tavala ló kpóó ea gé bẹl gè naa nú e bà gbĩ́ gè naa.

11. Mósĩ́ deè ní e kpóó bẹlbẹ̀l bàlà boo ea di bá pá Anglo-America náa kọ é àgala boo kọọ̀ è di mm̀ dee deè nvéè tṍó ẽ́?

¹¹ Ní ea égè bàà kà, dì belí bé e Kpá Káí beè kọ́ naa, bẹlbẹ̀l pá Anglo-America ea tõó dọ̀ kpóó tọọ̀ ńneǹ téá ní ea dú dee deè nvéè kpóó bẹlbẹ̀l bàlà boo é. Tọ́ọ̀ gbò náa é bẹl na tṍó ea ni bẹl lọ̀l. Tãa vó, Boǹ Méné Bàrì é kyọ́ẹ sĩ́ bií ló dénè bẹlbẹ̀l gbò nen tṍó bé Àmágidòn. *​—⁠Kùùà 16:​13, 14, 16; 19:​19, 20.

12. Dõòna kà éé e kọ́ọ̀ Bàrì Dániẹ̀l beè kọ̀, ní ea nveei nyíé gbàà vaá nèi ból dẽesĩ́ ẽ́?

¹² Mósĩ́ deè ní e kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí é láá dọ̀ bélè nèi ẽ́? Kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Dániẹ̀l kọ́ nú ea kil ló dõòna kà gbò nú ea zógè kọ è di mm̀ dee deè nvéè tṍó. Nú ea sígà ló 2,500 gbáá ea kil nvéeá, kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Dániẹ̀l beè gbẹẹ́ sĩ́ kọọ̀ tṍó e Bábilọ̀n ni bẹl lọ̀l, dõòna kà ténì kà kpóó bẹlbẹ̀l bàlà é bẹl boo gbò níí Bàrì. A beè kọ nagé kọọ̀, Anglo-America Ní ea é dú dee deè nvéè Kpóó Bẹlbẹ̀l bàlà boo é. Níí nvèèi nyíé gbàà vaá náa kọ é dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ pọ́ì ńkem̀ tṍó àla, Boǹ Méné Bàrì é kyọsĩ́ kọ̀láá kà bẹlbẹ̀l gbò nen vaá gbóó lẹ̀ẹ̀là bel ló zivèkà boo kunukẽ̀í.​—⁠Dán. 2:⁠44.

13. Éé ní e “aatáà kà méné” nè “òb kà méné,” e kpá Kùùà Nù 17:​9-12 kọ́á tõó dọ̀ ẹ, vaá mósĩ́ ní e nakà kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí beè mm-má ẽ́?

¹³ Bugi Kùùà Nù 17:​9-12. Kyọ̀àsĩ́ nu ea beè naaá tṍó Túá Tóm Bé Bàlà Booá beè mm-mè dõòna kà kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló dee deè nvéè tṍó. Gbò e bà gé bẹl beè gbĩ́ gè naa kọọ̀ fẹẹ-fẹẹ̀ ló á dì. Boo béè vó, ba beè nvèè League of Nation kẽ ló January 1920, vaá ba beè tú United Nation nyaamáé ló, ló October 1945. Nakà bõ̀ònalóí ní e Kpá Káí kọ́ à “égè aatáà kà méné” ẽ́. Sõò níì Kpóó Bẹlbẹ̀l Bàlà Boo nì. A kpóó nè kói dẹẹ̀a boo gbò kpóó bẹlbẹ̀l e bà nveèe sãa kúm. Kpá Káí kolí gbò kpóó bẹlbẹ̀lá kolíe “òb kà méné.”

14-15. (a) Éé ní e kpá Kùùà Nù 17:​3-5 kọ́ kilma ló “Gbele Bábilọ̀n” ẽ? (b) Éé ní ea é nááá ló nvèè bá e bõ̀ònaló kyáá fã̀ géè ié é?

¹⁴ Bugi Kùùà Nù 17:​3-5. Nyómá káí Bàrì beè náa kọọ̀ neǹ tóm Jọ́ọ̀n á mòn ene kà ńnváá kyãa ól, ea dú “Gbele Bábilọ̀n,” ea tõó dọ̀ bõ̀ònaló kyáá fã̀. Éé ní e mòànù dẽeá tõó dọ̀ ẹ? Bõ̀ònaló kyáá fã̀ a tú gã́bug gbáá zọ̀ọ̀mà kpóó belbẹ̀l bàlà boo naaá nu vaá nvèèe sãa kúm. Sõò pọ́ì ńkem̀ tṍó àla, Jìhóvà é tú  “nú e ẹlẹ beè noo” nvee nyíè gbò e bà gé bẹl. Éé ní ea é silà aa m ẽ́? Gbò kpóó bẹlbẹ̀l, naamá, “òb kà ménéá,” é náa uú boo bõ̀ònaló kyáá fã̀ vaá kyọ̀ va sĩ́.​—⁠Kùùà 17:​1, 2, 16, 17.

¹⁵ Éé ní ea náa è nyimá kọọ̀ Gbele Bábilọ̀n é gé iná kùbmàe? Kọbé è láá aalá bíb vá, à dú bíi kọ é kẽ̀èa boo kọọ̀ gbele Pène Ufrétìz dṹùnà nú ea beè kpènà pọ̀b boǹ Bábilọ̀n deè kéléá. Kpá Kùùà Nù tú gã́bug gãà gbò e bà gé nveè sãa kúm gbele Gbele Bábilọ̀n doolé ló “gbò pène” ea kpenàe. (Kùùà. 17:15) Sõò à tẹ́lẹ̀ nàgé bàlà kẽ kọọ̀ gbò pèneí é beè ‘kãa tá kẽ,’ ea zógè kọọ̀ gã́bug nen náa é beè nvèè nà sãa kúm bõ̀ònaló kyáá fã̀ ea dì beeá ló bàlà booí. (Kùùà 16:12) Deè nieí, nakà kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí gé ḿḿ-má boo béè kọọ̀ gã́bug nen náa dẹlẹ na nyíé boo gbò bõ̀ònaló fã̀, vaá baa gbĩ́ nvèè bá lọl dõòna ke tõ̀ò.

16. Mósĩ́ deè ní e gè dã́tẽ́ ló gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló United Nation nè kyọ̀àsĩ́ ea é dọ́ boo Gbele Bábilọ̀n é láá dọ̀ bélè nèi ẽ́?

¹⁶ Mósĩ́ deè ní gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí é láá dọ̀ bélè nèi ẽ́? Ge nvèè United Nation kẽ  nè ge kọọ̀ gã́bug nen ooà aa ló gè nvèè sãa kúm bõ̀ònaló kyáá fã̀ dú ene kà nu ea náa kọ é àgala boo kọọ̀ è di mm̀ dee deè nvéè dee. Náa kal ló béè kọọ̀ gbò e bà gé nveè sãa kúm Gbele Bábilọ̀n ea tõó dọ̀ pène múúá gé kãa tá kẽ, níì níá ní ea é tú kyọ̀àsĩ́ tẹlẹ boo bõ̀ònaló kyáá fã̀e nì. Dì belí bé e beè zẹ́ẹ́ kọ́ naaá, Jìhóvà é nvee nyíè “òb kà ménéá”​—⁠ea dú gbò e bà gé nveè sãa kúm United Nation​—⁠“kọ bàá naa nu e ẹlẹ beè noo.” Kyọ̀àsĩ́ e gbò dó àla é tẹlẹ boo bõ̀ònaló kyáá fã̀ é nááá mm̀ bùló, vaá àé bọọ́ ló zivèkà bàlà boo. * (Kùùà 18:​8-10) Kyọ̀àsĩ́ ea é dọ́ boo Gbele Bábilọ̀n é zugè zivèkà bàlà boo, vaá naa kọọ̀ nu á tavala ló gã́bug nen, sõò nyíè gbò níí Bàrì é ẹ́ẹ boo béè bàà kà bug. Gbò ọ́b Jìhóvà Bàrì e ba beè di kpã́á deeá náa é di nà dọ̀ọ̀mà dè-dè, vaá pọ́ì ńkem̀ tṍó àla èé gbóó dì pọ́ì aa bá nakà pọ́lọ́ bàlà booí!​—⁠Lúùk 21:⁠28.

17-18. (a) Mósĩ́ ní eé láá kilsĩ́ gè agẹlẹ ló bẹẹ zìgà ẹ? (b) Éé ní eé ló bel boo mm̀ togó bel gè nò ea bẽene níí ẽ́?

¹⁷ Dániẹ̀l beè kọọ̀ “kà kà nyìmànù” é beè “tọla kẽ.” Vaá a nááá naa vó! Kátogóí e kpáá palàge dã́tẽ́ gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló beélè tṍóí. (Dán. 12:​4, 9, 10) Bé e gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí dú kà kà naa, náa kọ é nvèè ka ló Jìhóvà nè a Moǹ Bel. (Àìz. 46:10; 55:11) Vóà naa, kilsĩ́ gè agẹlẹ ló o zìgà tení dú gè nó Kpá Káí leevè, nè ge nvèè bá nè dõòna gbò kọ bàá ié kà lé gbaaló kilma ló Jìhóvà. Àé kpenà kọ̀láá gbò e bà dẹlẹ́ẹ nyíé boo, vaá “kilsĩ́ gè nè va fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló.”​—⁠Àìz. 26:⁠3.

¹⁸ Mm̀ togó bel ea bẽene níí, èé ló bel boo gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrì ea kil ló bõ̀ònatõ̀ò Kráìst mm̀ dee deè nvéè tṍóí. Dì belí bé eé nó naa, gbò kọ́ọ̀ bùlà Bàrìí zógè kọọ̀ è di mm̀ gbò dee e tṍó é gé tà. Èé mon nagé dõòna kà gbò nú ea zógè kọọ̀ Jíízọ̀s ea dú Méné ea gé bẹl kátogóí, dì ea gé tulè pá a gbò.