A kaaitara ma te kangaanga ae kakaiaki naake a kai rotaki ni boini boiarara. E bae ni karako te bwai ae a kona ni karaoia ni kaitibooia ma naake a a kakaboiararaia ni katoabong aika aki kinaia. Ma, iai tabeman ake a titiraki bwa tera ngke a kona ni butiiaki taari mwaane ao aine bwa a na taon nanoia mani kabonganaan roukin ao kaboiarara ni bobotaki ni Kristian, ruunga ao bwabwaro.

Ni koauana, akea te Kristian ae tangiria ni kani karekea te kangaanga nakon temanna ibukini kaeani bobotaki ni Kristian. Ti bane ni kainnanoi kaungaunga ake ti karerekei n ara bobotaki. (Ebera 10:24, 25) Ngaia are ngkana iai aika rotakibuaka ni boini boiarara n te aro are a a totonako n aki iriri bobotaki n te ekaretia, a kona ni maroro iai ma unimwaane. E ngae ngke akea taekana n te Baibara ke e aki riai karaoan tuua ibukini kabonganaaia irouia naake a iriri bobotaki n te ekaretia, ma a kona unimwaane ni karekea buokaia kaain te ekaretia bwa a na ota ni kangaanga ake a kaitaraaki iai tabemwaang. E ngae ngke a bibitaki aroni kangaanga, ma a kona unimwaane n iangoa rinanoan te kaongora rimoa ae taekinaki bwa kainnanon te ekaretia n te Botaki Ibukin te Uarongorongo ke ni katanoataa n te aro ae raoiroi. * E ngae n anne, a aki riai unimwaane ni karaoi n taai nako katanoata n aron aei. N tain ara bobotaki ao a na bae n iai aika boou ao iruwa aika kan ongora ake a aki ataa te kangaanga ao ti tangiriia bwa a na namakinna ae a butimwaeaki. A aki riai n namakinna bwa a aki butimwaeaki ngkai a kabonganai boiarara aika a rangi n riao boia.

Ngkana e riki anne ao ni kariaiakaki, e kona te rabwata n unimwaane ni bairea nneia te koraki ake a kai rotaki ni boini boiarara n te tabo teuana ae onoti i nanon te Tabo n Taromauri. N te katoto, a kona ni katekatekaaki n te ruu teuana ae ana ongo iai ao ni kakabwaiaaki iai n taai ni bobotaki. Ngkana e aki kona n reke angana ao a teimatoa n rotakibuaka iai tabeman, a kona kaain te ekaretia n rawei kabwarabwara ibukia naakai ke ni bairea aron te reitaki n te tareboon nakoia naake a titiku ni mwengaia, n aron ae e a tia naba ni karaoaki nakoia tabeman.

N ririki aika tibwa nako, a kaungaaki taari mwaane ao aine n Ara Mwakuri ni Minita bwa a na iaiangoa kakawakin te kangaanga aei ngkana a irii bwabwaro n te aono. Ibukina bwa a kakaraoaki angiini bwabwaro n taabo aika bono ma bwaai ni kamwaitoro iai, a butiiaki taan ibuobuoki bwa a na kauarerekea kabonganaani boiarara aika matoa boia ni bobotaki aikai. E a kaumakaki riki iaiangoani kakawakina ni botaki ni bwabwaro n te aono, kioina ngkai akea bwaai ni kaboiarara n taabo ake a kabonganaaki iai. Ma e na aki iangoaki te babaire aei bwa e na riki bwa te tua, ae na kakaraoaki ibukini bobotakin te ekaretia ao e aki riai ni kabwarabwaraaki n aekan anne.

Ngkai ti maeka n te waaki ae ngkai, ti bane n rotakibuaka n rikiara ae te aki kororaoi. Ai kakaitaura ngaira ni butimwaea aia kakorakora tabemwaang ake a kakerikaaka rotakibuakara iai! E kona n riki bwa aia anganano tabeman n taon nanoia mani kabonganaan te roukin ke te boiarara, bwa a aonga tariia n irii bobotaki ni Kristian. Eng, e kairira te tangira bwa ti na karaoa anne.

E rangi ni kinaaki Bontio Birato irouia taani wawareka te Baibara ibukin nakoana ngke e motika taekan ao kamatean Iesu. (Mat. 27:1, 2, 24-26) E ngae n anne, e bati naba otin arana n rongorongoia aomata rimoa ake e maiu ma ngaiia n taai akekei. N aron ae taekinaki ni bokin te aonnaba ae The Anchor Bible Dictionary ibukin teuaei, a bati bwaai ni kakoaua ake a taekinna bwa “e rangi ni bati ao ni bwarabwara riki rongorongona nakoia kowanan Rom i aon Iuta.”

E bati n okioki te ara ae Birato n ana boki te tia kororongorongo rimoa ae te I-Iutaia ae Josephus, are e taetae ni burabetini baika a kakawaki ake tenua, aika irekereke ma kangaanga ake e rinanoi Birato ngke e tautaekana Iuta. E koreaki te kaaua ni bwai ae riki iroun te tia kororongorongo temanna ae te I-Iutaia ae Philo. E kamatoaa n taekinna te tia kororongorongo temanna riki ae Tacitus ae kaain Rom, are e korei rongorongoia emberan Rom rimoa bwa e a tia Bontio Birato n tua kamatean Iesu n ana tai n tautaeka Tiberio.

N 1961, ngke a mwakuri taan rabakau ni bwain aontano n aia tabo n taamnei kaain Rom rimoa i Kaitareia i aon Iteraera, a kunea te atibu ae matenten ae e mwakoro i aona arani Birato n te taetae n Ratine ae mataata raoi. E aki bwanin raoi te koroboki (ae oti iai) ma e iangoaki bwa e kona ni warekaki ni kangai: “Nakoia atua aika rine, e a tia ni katabuakaki Tibererium Pontius Pilate (aei), bwa Kowanan Iuta.” E iangoaki te kateitei bwa kaanga te tembora ae katabuakaki ibukin karinean te Embera n Rom ae Tiberio.

E taekinaki n Te Taua-n-Tantani ae bwain Turai 15, 2002-E n te kaongora ae “Titiraki Mairouia Taani Wareware” bwa e riai te tari te aine n rabuna atuna ngkana e kaira te reirei n te Baibara ao e mena i ­rarikina te mwaane ae te tia uarongorongo ae e a tia ni bwabetitoaki ke ae e tuai. N rinanoan riki te titiraki aei, e a karaoaki te bitaki ae eti raoi n te kaetieti aei.

Ngkana e iraki te tari te aine iroun te mwaane ae e a tia ni bwabetitoaki ao e kaira te reirei n te Baibara neierei, e riai n rabuna atuna. E kaota iai karinean ana babaire Iehova ibukin te kairiri n te ekaretia ni Kristian ibukina bwa e kakororaoa te mwioko ae bon taben te tari te mwaane. (1 Kor. 11:5, 6, 10) Ke e kona neierei ni butiia te tari te mwaane bwa e na kaira te reirei ngkana e ataia bwa e kona ao n tauraoi iai.

N te itera are teuana, ngkana e iraki nakon ana reirei n te Baibara te tari te aine iroun te tia uarongorongo ae te mwaane ae tuai ni bwabetitoaki ao tiaki buuna, e aki taekinaki n te Baibara bwa e riai n rabuna atuna. Ma a kairaki ni mataniwin nanoia taari aine tabeman bwa a na rabun atuia n taai akanne.