1. Baikara kangaanga ake a kaaitarai ana toro Iehova aika kakaonimaki aika bati?

A BATI ana toro Iehova ni katobibia te aonnaba aika kaaitara ma baika karawawata ao aika kammaraki naba. Ko a tia n nora aei n am ekaretia? Tabeman Kristian a rinanon te aoraki ae kakaiaki ke maten ae tangiraki irouia. Ake tabeman a kabokorakora ma te maraki ibukia aia utu ke raoraoia ni kaan, ae kitana te koaua. Ao ake tabeman a kaaitara ma te urubwai imwini kabuanibwai aika karina. A bane ni kainnanoa kabebeteaia taari aikai. Ti na kangaa ni buokiia?

2. E aera ngkai e kainnanoa naba kabebeteana te abotoro Bauro?

² E kaaitara te abotoro Bauro ma baika bati aika karuanikaia maiuna. (2Kor. 11:​23-28) E riai naba ni kekeiaki ma “te bwai ni kateketeke n te rabwata,” ae tao taekan te aoraki teuana. (2Kor. 12:7) E rawawata naba iroun raona ni mwakuri ae Tema ngke e kitanna, “ibukina bwa e a tangira te waaki ae ngkai i aon te aba [Tema].” (2Tim. 4:10) Bon te Kristian ae kabiraki Bauro ae ninikoria ao e tatauraoi ni buokiia tabemwaang, ma n tabetai e bon rinanon naba te bwarannano.​—IRom 9:​1, 2.

3. E karekea mai ia Bauro kabebeteana ao buokana?

³ E boni karekea te kabebeteaki ao te ibuobuoki are e kainnanoia Bauro. N te aro raa? E kamanena taamneina ae raoiroi Iehova ni kakorakoraa iai Bauro. (2Kor. 4:7; IBir. 4:13) E kabebeteaki naba iroun Iehova rinanoia raona ni Kristian. E kabwarabwaraia raona ni mwakuri tabeman Bauro bwa “nibwani kabebetean [nanona].” (IKoro. 4:11) Tabeman i buakoia bon Arititareko, Tukiko, ao Mareko. A kakorakoraa  Bauro naakai ao a buokia bwa e na nanomwaaka. Baikara aroaro ake a kona iai Kristian aika teniman aikai n riki bwa taani kabebetenano? Ti na kangaa ni kakairi n aia katoto ngkana ti kataia ni kabebeteira i marenara ao ni kaungaira?

4. E kangaa ni kaotia Arititareko bwa bon te rao ae kakaonimaki ni koaua nakoni Bauro?

⁴ Arititareko bon te Kristian ae te I-Tetaronike mai Maketonia, ao bon te rao ae kakaonimaki ni koaua nakoni Bauro. Ti moani wareka taekan Arititareko ngke e kawara Ebeto Bauro ni katenuani mwanangana ni mitinare. Ngke e airi ma Bauro ao e a katikaki irouia te koraki n akiako. (Mwa. 19:29) Ngke e kainaomataaki ao e aki birinako ni kamanoa, ma e kakaonimaki ni koaua ao e tiku i rarikini Bauro. Tabeua te namwakaina imwina, e teimatoa Arititareko n tiku i rarikini Bauro i Kuriiti, e ngae ngke a teimatoa taani kakaaitara ni kataia n tiringa Bauro. (Mwa. 20:​2-4) Ngke e a kanakoaki Bauro nako Rom bwa te bure tao n 58 C.E., e raonna Arititareko ni mwanangana ae abwabwaki aei, ao a uaia ni maiu ngke e urubekebeke te kaibuke are a toka iai. (Mwa. 27:​1, 2, 41) N taraana, e boni bae ni mena i rarikini Bauro n te karabuuti ngke a roko i Rom. (IKoro. 4:10) Akea te nanououa bwa e boni kaungaaki ao ni kabebeteaki Bauro iroun raoraona ae kakaonimaki ni koaua aei!

5. Ni kaineti ma Taeka N Rabakau 17:​17, ti na kangaa n riki bwa raao aika kakaonimaki ni koaua?

⁵ N aron Arititareko, ti kona naba n riki bwa raao aika kakaonimaki ni koaua ngkana ti nimtiia tarira, tiaki tii n taai aika nakoraoi ma n “tain te rawawata” naba. (Wareka Taeka N Rabakau 17:17.) A kona tarira n teimatoa ni kainnanoa te kabebetenano e ngae ngke e a toki aia kangaanga. E mate moa taman Frances * ao tenua te namwakaina imwina e a manga mate tinana. E taku neiei: “I taku bwa ti rotakibuaka n te kangaanga anne i nanon te tai ae maan. Ao I kakaitau irouia raoraou ni koaua ngkai a  uringa ae I teimatoa n rawawata, e ngae ngke e a maan imwini mateia au karo.”

6. Tera ae ti na karaoia ngkana ti kakaonimaki ni koaua?

⁶ A anga aia tai ao korakoraia raao aika kakaonimaki ni koaua, ibukini buokaia tariia. N te katoto, e kuneaki iroun te tari ae Peter te aoraki ae kakaiaki ae e na waekoa ni mate iai. E taku buuna ae Kathryn: “Ti nikiraki iroun te taokita irouia te taanga teuana n ara ekaretia, n te tai are ti kaongoaki iai aorakini Peter aei. A baireia naakai n te tai anne bwa ti na aki rinanon te kangaanga aei n tii ngaira, ao a teimatoa n raonira n taai ake ti kainnanoiia iai.” Ti rangi ni kabebeteaki ngkai iai raoraora ni koaua, ake a kona ni buokira n nanomwaaka i aani kangaanga!

7-8. Ni kaineti ma I-Korote 4:​7-9, e kangaa ni kaotia Tukiko bwa e kona n onimakinaki?

⁷ Tukiko bon te Kristian man te aono n Atia ae tautaekanna Rom, ao bon raoraoni Bauro ae kakaonimaki ni koaua. (Mwa. 20:4) Tao n 55 C.E., e a bairea Bauro rikoan te bwaintangira ibukini buokaia Kristian ake i Iutaia, ao tao e mwiokoa Tukiko bwa e na ibuobuoki n te beku ae kakawaki aei. (2Kor. 8:​18-20) Imwina riki ngke e moani kabureaki Bauro i Rom, e a riki Tukiko bwa ana tia uataeka. E ninikiri teuaei ana reta ao ana taeka ni kaungaunga Bauro n ekaretia ake i Atia.​—IKoro. 4:​7-9.

⁸ E teimatoa n riki Tukiko bwa raoraoni Bauro ae kona n onimakinaki. (Tit. 3:12) E karako mwaitiia Kristian n te tai anne aika kona n onimakinaki n aron Tukiko. Ni kauouani kabureani Bauro tao n 65 C.E., e a korei taekaia mwaane aika Kristian n te aono n Atia ake a tannako mairouna, tao ibukini maakakia taani kakaaitara. (2Tim. 1:15) Ni kaitaraan anne, e teimatoa Bauro n onimakina Tukiko ao e a manga anganna riki mwiokoana teuana. (2Tim. 4:12) E boni bae ni kakaitau Bauro ngkai iai raoraona ae raoiroi n aron Tukiko.

9. Ti na kangaa ni kakairi iroun Tukiko?

⁹ Ti kona ni kakairi iroun Tukiko ngkana  ti riki bwa te rao ae kona n onimakinaki. N te katoto, ti aki tii berita bwa ti na buokiia tarira aika kainnanoa te ibuobuoki, ma ti boni karaoi naba baika manena ibukia. (Mat. 5:37; Ruka 16:10) Ngkana a ataia naake a kainnanoa te ibuobuoki bwa a kona n onimakinira, a na boni kabebeteaki raoi nanoia. E kabwarabwaraa bukina te tari te aine temanna ni kangai: “Ko namakina te rau ibukina bwa ko ataia ae e na bon roko te tia buokiko ni karaoa te baere e beritanna.”

10. Ni kaineti ma Taeka N Rabakau 18:​24, e na reke ia kabebeteaia naake a kaaitara ma te kangaanga ke te rawawata?

¹⁰ N angiin te tai, a kabebeteaki naake a aitara ma te kangaanga ke te rawawata, ngkana a maroro ma raoraoia ae a onimakinna. (Wareka Taeka N Rabakau 18:24.) E rawawata Bijay imwini kabaneakin natina man te ekaretia, ao e taku: “I tangiria ni bunra nanou nakon te aomata ae I kona n onimakinna.” E kabuaa mwiokoana n te ekaretia Carlos ibukini karaoan ae kairua. E taku: “I kainnanoa temanna ae N na kaotii raoi au namakin nakoina ao e na aki kabuakakaai.” E kawariia unimwaane n te ekaretia Carlos, ao a buokia n tokanikai i aon ana kangaanga. E kabebeteaki nanona n ataakin ae a aki kona unimwaane ni kaotii baike e taekin.

11. Ti na kangaa n riki bwa te rao ae kona n onimakinaki?

¹¹ Ngkana ti na riki bwa raao aika kona n onimakinaki, ti riai ni karikirakea te taotaonakinnano. Ngke e kitanaki Zhanna irouni buuna, e reke kabebetean neiei man arona ni kaotii ana namakin nakoia raoraona. E taku: “A kakauongo irou ma te taotaonakinnano, e ngae ngke tao e a okioki te bae I taekinna.” Ko kona naba n riki bwa te rao ni koaua mani bwainan te kakauongo raoi.

12. Antai Mareko, ao e kangaa ni kaotiota te nano ni kan anga ngaia?

¹² Mareko bon te Kristian ae te I-Iutaia ae kaain Ierutarem. Ai tarina ae Barenaba bon te mitinare ae kinaaki. (IKoro. 4:10) N taraana, a kaubwai ana utu Mareko, ma e aki moanibwaia te kaubwai ni maiuna. E kaotiota Mareko te nano ni kan anga ngaia, ao e kukurei ni beku ibukia tabemwaang. N te katoto, e beku n taai aika kakaokoro ma te abotoro Bauro ao te abotoro Betero ngke a karaoi mwiokoaia. Tao e riki Mareko bwa te tia tabeakini kainnanoia n te itera n rabwata. (Mwa. 13:​2-5; 1Bet. 5:13) E kabwarabwaraa Mareko Bauro bwa temanna “[raona] ni mwakuri ibukin ana Tautaeka n Uea te Atua,” ao e riki bwa ‘te tia buokia ae e kakorakoraa.’​—IKoro. 4:​10, 11, kbn.

13. E kangaa 2 Timoteo 4:11 ni kaotia bwa e kakaitau Bauro ni kakaonimakin Mareko n ana mwakuri?

¹³ E riki Mareko bwa temanna raoraoni Bauro ni kaan. N te katoto, ni kabaneani kabureani Bauro i Rom tao n 65 C.E., e a korea ana kauoua n reta nakon Timoteo. N ana reta anne, e bubutiia Timoteo bwa e na kawaria i Rom ao e na airi ma Mareko. (2Tim. 4:11) E bae ni kakaitau Bauro ni kakaonimakin Mareko n ana mwakuri mai mwaina, ngaia are e a bubutii bwa e na mena i rarikina n te tai ae rangi ni kakawaki aei. E buoka Bauro n aanga aika manena Mareko, tao ni kakarekea kanana ao ni karekei naba ana bwai ni koroboki. N taraana, e buokaki Bauro bwa e na nanomwaaka ni karokoa te tai are kamateaki iai, man te ibuobuoki ao te kaungaunga are e karekea.

14-15. E kangaa Mataio 7:12 n reireinira arora ni buokiia tabemwaang n aanga aika manena?

¹⁴ Wareka Mataio 7:12. Ngkana ti rinanon te kangaanga, ti kakaitau irouia naake a buokira n aanga aika manena! E  taku Ryan are karina ni mate tamana n te kabuanibwai teuana: “A bati baike ko bon taneiai ni karaoi ake a a taraa ni kangaanga karaoaia ngkana ko a rawawata. Ma ko rangi ni kabebeteaki ngkana e buokiko temanna, e ngae naba ngke e rangi n uarereke te baere e karaoia.”

¹⁵ Ngkana ti bwaina te mwamwannano ao ni kamatairikira, ti kona ni kunei aanga aika manena ake ti na buokiia iai tabemwaang. N te katoto, e biririmoa te tari te aine temanna ni buoka Peter ao Kathryn ake a taekinaki mai mwaina, bwa a na ninikiraki n aia tai n tutuo. A aikoa kona ni kabutikaa Peter ao Kathryn, ngaia are e karaoa te babaire neiei are a na kona iai taari n te ekaretia n nikiriia naakai n taai aika kakaokoro. E ibuobuoki te babaire aei? E taku Kathryn: “Ai aron ae e kanakoaki te rawawata teuana mai aora.” Ururingnga ae ko kona ni kabebeteia tabemwaang ngkana ko karaoi baika uarereke ni buokiia iai.

16. Tera reireiara ae kakawaki ibukini kabebeteaia tabemwaang man ana katoto Mareko?

¹⁶ E maiu te tia rimwini Kristo ae Mareko n te moan tienture, ao bon te Kristian ae rangi n tatabetabe. Iai mwiokoana aika kakawaki ibukin Iehova, n ikotaki naba ma korean te Euangkerio ae ingoanaki n arana. Ma e ngae n anne, e karekea ana tai Mareko ni kabebetea Bauro, ngaia are e a aki maamaa Bauro ni bubutiia Mareko ana ibuobuoki. Ngke e tiringaki kaain ana utu Angela temanna, e rangi ni kakaitau neiei irouia naake a anga ngaiia ibukini kabebeteana. E taku: “Ngkana a kani buokiko raoi raoraom, ko rangi ni kai kawariia. A aki taraa ni baenikai ke n tabwara ni buokiko.” Ti kona n titirakinira ni kangai, ‘I ataaki bwa I tatauraoi ni kabebeteia raou n te onimaki n aanga aika manena?’

17. E na kangaa kananoan ara iango n 2 I-Korinto 1:​3, 4 ni kaungaira bwa ti na anga te kabebetenano?

¹⁷ Ti kai noriia taari aika kainnanoa kabebeteaia. Tao ti kona naba n taekin nakoia baika kaungaunga ake a a tia ni kabebeteira iai tabeman. E taku te tari te aine ae Nino  ae mate tibuna te unnaine: “E kona Iehova ni kamanenaira bwa ti na kabebeteia tabemwaang, ngkana ti kariaia bwa e na kamanenaira.” (Wareka 2 I-Korinto 1:​3, 4.) E taku Frances are taekinaki mai mwaina: “E boni koaua are taekinaki n 2 I-Korinto 1:4. Ti kona ni manga kabebeteia tabemwaang ni kabebeteara are ti karekea.”

18. (a) E aera ngkai a kona n raraoma tabeman n anga te kabebetenano? (b) Ti na kangaa n riki bwa taani kabebetenano ni koaua? Taekina te katoto.

¹⁸ Ti riai ni biririmoa n ibuobuoki n aki ongea raraomara. N te katoto, ti kona n raraoma bwa ti aki ataa te bae ti na taekinna ke ni karaoia ibukin te aomata ae rawawata. E uringa aia kakorakora tabeman te unimwaane n te ekaretia ae Paul, imwini maten tamana. E taku: “I ataia ae e kangaanga irouia bwa a na kawarai. A aki ataa te bae a na taekinna. Ma I kakaitau ibukin nanoia ni kani kabebeteai ao ni buokai.” E taku te tari te mwaane ae Tajon imwin rokon te mwaeiei ae korakora: “Ni koauana, I a aki uringi taeka ni kabane ake a kanakoi nakoiu aomata imwin te mwaeiei, ma I tii uringa ae a mwannanoai bwa a taraia raoi bwa N na kamanoaki.” Ti kona n riki bwa taani kabebetenano ni koaua ngkana ti kaotiota te mwamwannano.

19. E aera ngkai ko kamatoaa nanom bwa ko na riki bwa ‘nibwan te kabebetenano’?

¹⁹ Ngkai ti a uakaan ma tokin te waaki ae ngkai i aon te aba, e nang ririkirake ni buakaka te waaki ao ni kangaanga riki te maiu. (2Tim. 3:13) Ao ti na teimatoa ni kainnanoa te kabebeteaki ibukina bwa ti aki kororaoi ao ti kakaraoa ae kairua. Teuana bukina ae e kona iai n teimatoa n nanomwaaka te abotoro Bauro ni karokoa matena, bwa e karekea te kabebeteaki mairouia raona n te onimaki. Ti bia kakaonimaki ni koaua n aron Arititareko, ni kona n onimakinaki n aron Tukiko, ao n anga ngaira bwa ti na beku ibukia tabemwaang n aroni Mareko. Ni karaoan anne, ti kona ni buokiia tarira bwa a na teimatoa n te onimaki.​—1Tet. 3:2, 3.