1-2. Tera are ti rinanona n te kaongora are mai mwaina, ao tera ae ti na rinanona ngkai?

 N TE kaongora are mai mwaina, ti nenera iai te reirei ni kairiri ae kaotaki n Nakoaia Ibonga 19. N te katoto, ni kibuna 3 ao e kaungaia tibun Iteraera Iehova bwa a na karineia aia karo. Ti a tia ni maroroakina aroni maiuakinan te reirei anne ni boong aikai, bwa ti na karekei baika a kainnanoi ara karo, ti na kabebeteia, ao ni buokiia n aia onimaki. N te kibu naba anne, a kauringaki iai ana toro te Atua bwa a na kawakina te Bongi n Taabati. E ngae ngke ti a aki kabaeaki ngkai n te tua n Taabati, ma ti kona ni maiuakina te boto n reirei iai man arora ni kakarekea ara tai ibukin Iehova ni katoabong. Ni karaoan anne, ti a kaotia iai bwa ti kan itiaki n aron are ti tuangaki n Nakoaia Ibonga 19:2 ao 1 Betero 1:15.

² N te kaongora aei, ti na nori riki reireiara tabeua man Nakoaia Ibonga 19. Tera reireiara ae kona n reke man te mwakoro aei ibukini kaotan te akoi nakoia ake a toabuaka rabwataia, bwabwainan te koaua n ara waaki ni bitineti, ao kaotan tangiraia raora n aomata? Ti kan itiaki ibukina bwa e itiaki te Atua, ngaia are ti na nora reireiara ngkai.

3-4. Ni kaineti ma Nakoaia Ibonga 19:14, tera ae a riai ni karaoia tibun Iteraera nakoia bonotaninga ao mataki?

³ Wareka Nakoaia Ibonga 19:14. E kantaningaiia ana aomata Iehova bwa a na akoiia naake a toabuaka bwain rabwataia. N te katoto, a aki riai tibun Iteraera ni kamaraiaa te aomata ae bonotaninga. E nanonaki iai te taetae ni karekekai ke kabuakakaana. Bon te aro ae buakaka anne nakon ane e bonotaninga! E aki ongo te bwai ae taekinaki ibukina,  ngaia are e aki kona ni kaitiaka taekana.

⁴ Ni kibuna 14, e tuangia ana toro te Atua bwa a na aki “kaaki imwain te mataki te bwai ae e na bwaka iai.” E kaotaki n te boki teuana bwa kaain te aono are mena iai Iteraera rimoa, a bwabwainikirinia aomata aika toabuaka bwain rabwataia ao ni karaoa ae aki riai nakoia. Tao e kona temanna ae aki nananoanga ni kaaki te bwai n tutuki imwain te mataki ibukini kammarakana ke ibukin aia kangare. Bon te aro ae aki akoi anne! Ma rinanon te tua anne, e a buokiia ana aomata Iehova bwa a na ataia ae a riai n nanoangaiia naake a toabuaka.

5. Ti na kangaa ni kaota nanoangaaia naake a toabuaka bwain rabwataia?

⁵ E kaotiota Iesu nanoangaaia naake a toabuaka bwain rabwataia. Uringa ana rongorongo are e kanakoa nakon Ioane te tia Bwabetito: “A a noraaba ngkai mataki, a a nakonako mwauku, a a kaitiakaki rebera, a a ongo bonotaninga, [ao] a a kautaki maate.” Ibukin ana kakai Iesu akanne, ‘a bane aomata ni karaoiroa te Atua.’ (Ruka 7:20-22; 18:43) A kani kakairi Kristian iroun Iesu ao a kaotiota nanoangaaia naake a toabuaka bwain rabwataia. Ngaia are ti akoiia, ti mwannanoiia, ao ti taotaon nanora nakoia aomata aikai. E aki anganira te mwaaka Iehova bwa ti na karaoi kakai. Ma ti kona n tuangia naake a aki noraaba ke a mataki ni kaineti ma te onimaki, te rongorongo ae raoiroi ae taekan te bwaretaiti ike a nang bane iai ni kaokaki marurungia aomata ao ni karekea aia iraorao ma te Atua. (Ruka 4:18) E a tia te rongorongo anne ni kairiia aika bati bwa a na karaoiroa te Atua.

6. A kangaa ni kamatataaki riki Tuua Ake Tebwina ni baike a kaotaki n Nakoaia Ibonga 19?

⁶ A kamataatai riki baike a taekinaki n Tuua Ake Tebwina, kiibu tabeua n Nakoaia Ibonga 19. N te katoto, e kangai te kawanua n tua: “Ko na tai iraa.” (TeOti. 20:15) Tao e kona n iangoia temanna bwa ngkana e aki anaa te bwai teuana ae tiaki ana bwai, e bon ongeaba n te tua anne. Ma e boni kona n iraa n aanga riki tabeua.

7. E na kangaa te tia bitineti n urua te kawanua n tua?

 ⁷ Tao e iangoia te tia bitineti temanna bwa e tuai man anaa te bwai ae tiaki ana bwai. Ma tera aron ana waaki ni bitineti? E kangai Iehova n Nakoaia Ibonga 19:35, 36: “Kam na tai kabonganai bwaai ni baire aika aki eti ni kaineti ma bairean te abwaki, te rawawata, ke baika ran. Kam riai ni kabonganai kainikatine aika eti raoi, bwaai n tau rawawata aika eti raoi, te bwai n tau rawawata ae eti raoi ibukini baika mwau, ao te bwai n uakorai baika ran ae eti raoi.” Te tia bitineti ae kamanenai bwaai ni baire ke n tau rawawata aika aki eti ni mwamwanaiia iai taani boobwai, e bon iraei aia bwai. E kamatataaki riki anne ni kiibu ake tabeua n Nakoaia Ibonga 19.

8. A kangaa ni buokaki I-Iutaia n Nakoaia Ibonga 19:11-13 bwa a na maiuakina te boto n reirei n te kawanua n tua, ao ti kangaa ni kakabwaiaaki iai?

⁸ Wareka Nakoaia Ibonga 19:11-13. E kangai moani kibun 11: “Kam na tai iraa.” Ni kibuna 13, e kairekerekea te iraa ma te babakanikawai n te waaki ni bitineti. E kangai: “Ko na tai babakanikawaia raom n aomata.” Ngaia are waakinan te bitineti n te aro ae babakanikawai, bon te iraa. E kaotaki n te kawanua n tua bwa e bure te iraa. Ma baike a kaotaki n Nakoaia Ibonga e buokiia I-Iutaia n ataa aroia ni maiuakina te boto n reirei n te tua anne. Ti kona ni kakabwaiaaki man iaiangoan ana iango Iehova i aon te babakanikawai ao te iraa. Ti kona n titirakinira ni kangai: ‘Ni kaineti ma Nakoaia Ibonga 19:11-13, iai te bwai ae I riai ni kanakoraoia riki ni maiuu? I riai ni karaoi bitaki n au waaki ni bitineti ke n arou ni mwakuri ni kareketianti?’

9. A kangaa ni kamanoaki taani mwakuri n te tua are n Nakoaia Ibonga 19:13?

⁹ Iai riki iterani bwabwainan te koaua ae e riai n iangoia te Kristian ae iai ana bitineti. E kangai Nakoaia Ibonga 19:13: “Ko aki riai n taua boon te tia mwakuri ae kabooaki ana mwakuri ni karokoa te ingabong.” Angia kaain Iteraera a mwakuri n taabo n ununiki, ao naake a kammwakuraki a riai ni kabwakaaki booia ni katoabong imwin te mwakuri. Ngkana e aki reke boon te tia mwakuri, e na bon akea ana mwane ibukini karekeani kanaia ana utu n te bong anne. E kabwarabwaraa ni kangai Iehova: “E kainnano ao e boto maiuna i aoni boon ana mwakuri.”—TuaKau. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Tera reireiara ae ti kona ni karekea man Nakoaia Ibonga 19:13?

¹⁰ Ni boong aikai, a bati taani mwakuri aika bwakabwai te taina ke uatai n te namwakaina, ao tiaki ni katoabong. Ma te boto n reirei n Nakoaia Ibonga 19:13, e boni manena naba ni boong aikai. A babakanikawai taani kammwakuri tabeman n aroia n angania aia tia mwakuri booia ae rangi n uarereke. A ataia ae tao akea aia anga naakai bwa a kainnanoa te mwakuri ibukini karekeani maiuia. Ni koauana, a bon ‘taua booia aia tia mwakuri’ taani kammwakuri aikai. E riai te Kristian ae iai ana bitineti n iaiangoa raoi te reirei aei. Ti na nora riki reireiara man Nakoaia Ibonga 19.

11-12. Tera are e katereterea Iesu ngke e mwanewea Nakoaia Ibonga 19:17, 18?

¹¹ E kantaningaira te Atua bwa ti na karaoa ae bati riki nakon ae ti na tii rawa ni kammarakiia raora n aomata. Ti kona n nora anne n Nakoaia Ibonga 19:17, 18. (Warekia.) E kangai te tua anne: “Ko riai n tangira raom n aomata n aron tangiram i bon iroum.” E riai ni karaoa anne te Kristian ae kani kakukureia te Atua.

 ¹² Nora aron Iesu ni kamataataa kakawakin te tua are n Nakoaia Ibonga 19:18. E titiraki n te taina te Baritaio temanna nakon Iesu ni kangai: “Tera te tua ae te kabanea ni kakannato i buakon te Tua Rinanoni Mote?” E taekina Iesu te tua ae “te kabanea ni kakannato, ao te moan tua” bwa tangiran Iehova ma nanora ni kabane, maiura ni kabane, ao ara iango ni kabane. Imwina, e mwanewea kanoan Nakoaia Ibonga 19:18 ae kangai: “Te kauoua, kaanga aekakin naba anne ae kangai, ‘Ko riai n tangira raom n aomata n aron tangiram i bon iroum.’” (Mat. 22:35-40) A rangi ni bati aanga ake ti kona iai ni kaota tangiraia aomata, ma ti kona n nori tabeua n Nakoaia Ibonga 19.

13. E kangaa ni kamatataaki te reirei are n Nakoaia Ibonga 19:18, n rongorongon Ioteba?

¹³ Te anga teuana ae ti kaota iai tangiraia raora n aomata, boni maiuakinan te reirei ni kairiri are n Nakoaia Ibonga 19:18. E kangai: “Ko na tai irantanga ao ko na tai kaikoa unim.” A bati i buakora aika ti a tia n noriia aomata ake a kaikoa unia irouia raoia ni mwakuri, raoia n reirei, aia koraki, ke kaain aia utu, ao n tabetai i nanon te tai ae maan! Uringia tarin Ioteba ake tengaun ake a kaikoa unia irouna, ao n tokina a a mwakuria aia riribai. (KBwaai 37:2-8, 25-28) Ai kaokorora aron Ioteba ma ngaiia! E bon aki kaoka kaina irouia tarina ngke e reke mwaakana ni kairiri i aoia, ma e kaotiota nanoangaaia. E aki kaikoa unna Ioteba. Ma e karaoa ae boraoi ma te reirei ni kairiri are n Nakoaia Ibonga 19:18.—KBwaai 50:19-21.

14. Tera ae kaotia bwa ti bon riai n teimatoa n ongeaba ni booto n reirei ake n Nakoaia Ibonga 19:18?

¹⁴ Aron Ioteba ni kabwarai buure ao n aki kaikoa unna ke ni kaoka kaina, bon te katoto ae raoiroi ibukia Kristian aika kani kakukureia te Atua. E taekina naba anne Iesu n te tataro ni katoto, ngke e kaungaira bwa ti na kabwarai aia bure akana bure nakoira. (Mat. 6:9, 12) N aron anne, e reireinia raona ni Kristian te abotoro Bauro ni kangai: “Ngkami aika kam tangiraki, tai irantangaingkami.” (IRom 12:19) E kaungaia naba ni kangai: “Teimatoa n taotaon nanomi i marenami ao tauraoi  n ikabwarabure ngkana iai bukini ngurenguremi i marenami.” (IKoro. 3:13) A aki bibitaki ana boto n reirei Iehova. Ni boong aikai, ti riai naba n ongeaba ni booto n reirei aika aana te tua are n Nakoaia Ibonga 19:18.

15. Tera te kaikonaki ae kaotia bwa ti riai ni kabwarai buure ao ni mwanuokin?

¹⁵ Iangoa te kaikonaki aei. E kona ni kabotauaki te marakinnano ma te ikoaki. Tabeua a uarereke ao ake tabeua a kakaiaki riki. N te katoto, e kona ni mwakoro baira n ara tai ni kuuka. Tao ti maraki iai, ma tiaki i nanon te tai ae maan. Imwin tebongina ke uabong, ti a kona ni mwaninga ikoakira anne. N aron anne, tao boni baika uarereke baike a maraki nanora iai. N te katoto, tao e taekina ke ni karaoa te bwai teuana raoraora temanna n aki iango moa ao e a maraki nanora iai, ma ti boni kai kabwaraa ana bure. Ma ngkana e kakaiaki ikoakira, tao e a riai te taokita n itua ni kainna ao ni bautia. Ngkana ti okioki ni kotea ke n ringa ikoakira anne, ti na boni maraki riki. E kananokawaki bwa e kona temanna ni karaoa ae aron anne ngkana iai marakin nanona. E kona n teimatoa n iangoa marakin nanona iroun te aomata are e un irouna. Ma naake a kaikoa unia, a boni kammarakiia i bon irouia. Ai tamaroara riki te ongeaba n te reirei ni kairiri are n Nakoaia Ibonga 19:18!

16. Ni kaineti ma Nakoaia Ibonga 19:33, 34, tera ae riai ni karaoaki nakoia ianena aika maeka i Iteraera, ao tera reireiara iai?

¹⁶ Ngke e tua Iehova nakoia tibun Iteraera bwa a na tangiriia raoia n aomata, e aki nanonna bwa a na tii tangiriia naake titeboo aia reeti ma ngaiia ke abaia. A tuangaki naba bwa a na tangiriia ianena ake a maeka i buakoia. E kamatataaki anne n Nakoaia Ibonga 19:33, 34. (Warekia.) A riai n iangoiia ianena bwa “ai aron tibun Iteraera ae bungiaki i [buakoia],” ao a riai n “tangiria” n aron tangiraia i bon irouia. N te katoto, a riai tibun Iteraera ni kariaia ianena ao naake a maiu ni kainnano bwa a na karemrem n aia tawaana. (NakIbo. 19:9, 10) Te boto n reirei ibukin tangiraia ianena, e kaineti naba ma Kristian ni boong aikai. (Ruka 10:30-37) N te aro raa? Mirion ma mirion aomata aika kitan abaia ao ni maeka n aaba tabeua, ao tao iai naba aika maeka i rarikim. E rangi ni kakawaki bwa ti na karineia aomata aikai.

17-18. (a) Tera ae ti kaungaaki bwa ti na karaoia n Nakoaia Ibonga 19:2 ao n 1 Betero 1:15? (b) Tera te mwakuri ae kakawaki ae e kaungaira Betero bwa ti na karaoia?

¹⁷ A kaumakaki ana toro te Atua bwa a na itiaki n Nakoaia Ibonga 19:2 ao n 1 Betero 1:15. A bati riki kiibu n Nakoaia Ibonga 19 aika kona ni buokira n atai baika ti na karaoi bwa ti aonga n akoaki iroun Iehova. Ti a tia n rinanoi kiibu aika kaotii baika raraoi tabeua ake ti na karaoi ao ake ti aki riai ni karaoi. * E kaotaki n te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti bwa ti riai n teimatoa ni maiuakini booto n reirei akanne. Ma iai riki te bwai ae e koreia te abotoro Betero.

¹⁸ E ngae ngke ti katoatai n taromauria Iehova ao ni karaoi baika raraoi ibukia aomata, ma e taekina Betero te mwakuri riki teuana ae kakawaki. Imwaini kaungaakira bwa ti na itiaki n aroarora ni kabane, e taekina aei: “Katauraoi ami iango ao kakorakorai nakon te mwakuri.” (1Bet. 1:13, 15) Tera te mwakuri anne? E taekinna Betero bwa tarini Kristo aika kabiraki a na “‘kabutaanako taekan raoiroin aroaron’ Teuare [weteiia].” (1Bet. 2:9) A karaoa naba te mwakuri ane rangi ni kakawaki anne Kristian ni kabane ni boong aikai, ae a rangi ni buokaki iai aomata aika bati. Ai kakabwaiaakira ana aomata te Atua aika itiaki ngkai a katoatai n uataboa te mwakuri n uarongorongo, ao n angareirei ma te ingaingannano! (Mareko 13:10) Ngkana ti kakorakoraira ni maiuakini booto n reirei n Nakoaia Ibonga 19, ti a kaota iai tangiran Atuara ao raora n aomata. Ti kaotia naba iai bwa ti kan “itiaki” n aroarora ni kabane.