1-2. (a) Tera kaokorora ma anera? (b) Baikara baika titeboo iai arora ma anera?

 NGKE e katikiko Iehova nakon te koaua, e kaoko nakon ana utu ae kaainaki irouia taan taromauria aika kakaokoro ao n tatangira, ao irouia naba anera aika kakaonimaki aika mirion ma mirion mwaitiia. (Tan. 7:9, 10) Ngkana ti iangoiia anera, ti kona n iaiangoa kaokoroia ma ngaira. N te katoto, a a kamani maiu imwaira anera i nanon te tai ae maan. (Iobi 38:4, 7) A rangi ni korakora riki nakoira. A itiaki ao n raoiroi riki nakoira ngaira aomata aika ti aki kororaoi.—Ruka 9:26.

² Ma n aki ongei kaokorora aikai, bon iai naba baika titeboo iai arora ma anera. N te katoto, ti kona ni kaotiotii aroaron Iehova aika tamaroa n aroia anera. Iai inaomatara n rinea ae ti na karaoia n aroia anera. Titeboo naba arora ma ngaiia bwa ti bane n toa ma arara, aroarora, ao mwiokoara aika kakaokoro. Ao ti tangiria n taromauria ara tia Karikiriki n aroia anera.—1Bet. 1:12.

3. Tera reireiara mairouia anera aika kakaonimaki?

³ Ti kona ni kaungaaki ao ni kaotaaki n aia katoto aika raraoi anera, ngkai a bati baika ti titeboo iai ma ngaiia. Ni koauana, ti kona ni karekei reireiara aika bati aika tamaroa mairouia. N te kaongora aei, ti na maroroakina arora ni kakairi n nanorinanoia anera aika kakaonimaki n ikotaki ma aia tangira ibukia aomata, nanomwaakaia, ao aia kakorakora ni kateimatoa itiakin te ekaretia.

 A NANORINANO ANERA

4. (a) A kangaa ni kaotiota te nanorinano anera? (b) Bukin tera ngkai a nanorinano anera? (Taian Areru 89:7)

⁴ A nanorinano anera aika kakaonimaki. A ongeaba n ana kaetieti Iehova e ngae ngke a mwaatai, a korakora, ao a wanawana. (TaiAre. 103:20) Ngkana a karaoi mwiokoaia, a aki te roko ni kamoamoa ibukin aia mwakuri ke ni kaota mwaakaia ae korakora. A kukurei ni karaoa nanon te Atua e ngae ngkana e aki kaotaki araia. a (KBwaai 32:24, 29; 2Uea 19:35) A rawa ni butimwaea te neboaki are e bon riai n anganaki Iehova. Bukin tera ngkai a nanorinano anera? Ibukina bwa a tangira Iehova ao a rangi ni karinea.—Wareka Taian Areru 89:7.

5. E kangaa te anera temanna ni kaotiota te nanorinano ngke e kaeta te abotoro Ioane? (Nora naba te taamnei.)

⁵ Iangoa te rongorongo teuana ae kaota nanorinanoia anera. Tao n 96 C.E., ao e kaota te miitara ae kamimi te anera ae aki kaotaki arana, nakon te abotoro Ioane. (TeKao. 1:1) Tera aron Ioane n te miitara anne? E kataia n taromauria te anera. Ma e waekoa ni katokia te anera ae kakaonimaki aei ao n taku: “Taratara raoi! Tai karaoa anne! Bon te toro naba ngai n ai arom ao n ai aroia tarim . . . Taromauria te Atua!” (TeKao. 19:10) Ai nanorinanora te anera aei ma ana kaeka! E aki kan neboaki ke ni kamoamoaaki te anera aei. E waekoa ni kaira Ioane bwa e na taromauria Iehova ae te Atua. E aki naba kamangora Ioane. E ngae ngke e a maan riki ni beku te anera aei iroun Iehova ao e korakora riki nakon Ioane, ma e nanorinano n taekina te abotoro aei bwa te toro naba n ai arona. Ao e ngae ngke e riai ni kaeta Ioane ma e bon aki bwauranna ke n taetae n aki akaka nakon te abotoro ae e a kara aei. Ma e taetae ma te akoi te anera aei. E bae n ataia ae e rangi n taonakinako n te mimi Ioane.

6. Ti na kangaa ni kakairi n nanorinanoia anera?

⁶ Ti na kangaa ni kakairi n nanorinanoia anera? N aroia anera, ti kona naba ni karaoi  mwiokoara ma te aki kainikatonga ke ni kani kamoamoaaki ibukini baika ti kakororaoi. (1Kor. 4:7) Irarikina, ti aki riai n iangoia bwa ti kakannato riki nakoia tabemwaang ngkana ti a maan riki ni beku iroun Iehova nakoia ke ngkana iai mwiokoara aika okoro. Ni koauana, ngkana a a bati riki mwiokoara, ti a riai riki n iangoira i bon iroura bwa ti mangori riki. (Ruka 9:48) Ti kani beku ibukia tabemwaang n aroia anera. Ti aki kani kairiia aomata bwa a na iangoia ae ti kakawaki riki nakoia.

7. Ti na kangaa ni kaotiota te nanorinano ngkana ti na kaeta temanna ke n anganna te reirei ni kairiri?

⁷ Ti kona naba ni kaotiota te nanorinano ngkana ti na kaeta ke n anga te reirei ni kairiri nakon temanna raora n te onimaki ke natira. Ti riai ni matoatoa ngkana ti anga te reirei ni kairiri. Ma n aron te anera ngke e kaeta Ioane ma te akoi, ti kona ni matoatoa ma ti na aki kabwaraa nanon te aomata are ti anganna te reirei ni kairiri. Ngkana ti aki iaiangoira bwa ti kakannato, ti na anga te reirei ni kairiri man te Baibara n te aro ae karinerine ao n nananoanga.—IKoro. 4:6.

A TANGIRIIA AOMATA ANERA

8. (a) N aron ae oti n Ruka 15:10, a kangaa anera ni kaotiota aia tangira ibukia aomata? (b) A kangaa anera ni buokira n te mwakuri n uarongorongo? (Nora naba te taamnei .)

⁸ A aki kakeai bongaia aomata anera ke n aki tabe irouia. A tangiriia aomata. A kimwareirei ngkana e raira nanona te tia bure, ae nanona bwa e a okira Iehova te tiibu ae bua ke ngkana e bitii arona temanna ao n rin i nanon te koaua. (Wareka Ruka 15:10.) A teimatoa naba anera ni boutokaa te mwakuri n uarongorongo ibukin te Tautaeka n Uea. (TeKao. 14:6) E ngae ngke a aki raoi uarongorongo nakoia aomata, ma a kona ni kaira te tia uarongorongo nakon te aomata ae kan reiakina taekan Iehova. Ni koauana, ti aki kona n taekinna raoi ae a boni kairira anera nakon te aomata temanna. Bwa e kona Iehova ni kabonganai aanga riki tabeua n aron taamneina ae raoiroi, ni buokiia aomata ke ni kaiririia ana toro. (Mwa. 16:6, 7) Ma e boni kabonganaia naba anera ni buokira ngkana ti uarongorongo. Ngaia are ngkana ti tibwaa te rongorongo ae raoiroi, ti kakoauaa raoi ae a na bon tauraoi anera ni buokira.​—Nora te bwaoki ae “ A Kaekaaki Aia Tataro.” b

9. Ti na kangaa ni kakairi n aia tangira anera ibukia aomata?

⁹ Ti na kangaa ni kakairi n aia tangira anera ibukia aomata? Ti kona ni kimwareirei n aroia anera ngkana ti ongo te katanoata ae e a kaokaki temanna. Ti kabanea ara konaa ni butimwaea te tari anne ao ni kaotia bwa ti tangiria. (Ruka 15:4-7; 2Kor. 2:6-8) Ti kona naba ni kakairi irouia anera ngkana ti kabanea ara konaa n te mwakuri n uarongorongo. (TeMin. 11:6) Ao n aroia anera ni boutokaira ngkai ti tibwaa te rongorongo ae raoiroi, ti kona naba ni kakaaei aanga ni boutokaiia iai tarira n te onimaki n aia mwakuri ni minita. N te katoto, ti kona ni karaoa ara babaire bwa ti na toa ma te tia uarongorongo ae e aki rangi ni mwaatai? Ti kona ni boutokaiia taari aika kara ke aika aoraki bwa a aonga ni kona n uataboa te mwakuri ni minita?

10. Tera reireiara n rongorongon Sara?

¹⁰ Tera arora ngkana e a tiatianaki baika ti kona ni karaoi? Ti kona naba ni kakaaei aanga aika ti na mwakuri iai ma anera n te mwakuri n uarongorongo. Iangoa rongorongon Sara, c  ae te tari te aine i Inria. Imwin ana bwaiania Sara i nanon 20 tabun te ririki, ao e a bwaka n aoraki ao e a aki kona n teirake man ana kainiwene. E rangi n rotaki n te rawawatannano. Ma e a manga moanna n oki kukureina man aia boutoka ana utu n te onimaki ao man ana wareware n te Baibara ni katoabong. Ma e riai ni kaangaraoa ana mwakuri ni minita ma te baere e rinanona. Kioina ngkai e a aki kona naba n tekateka ni kororeta, e a tii kona n uarongorongo n te tareboon. Ngaia are e tareboonia naake e na manga okiriia ao a a manga tuangnga naakai taekaia riki tabeman ake a kan ongora. Tera mwina? I nanon tabeua te namwakaina ao a a reke 70 ana reirei n te Baibara Sara, ao e a aki kona n reirei ma ngaiia ni kabane! Ngaia are e a manga kamwaingia tabeman nakoia kaain te ekaretia. A bati ake a reirei aika a a kaakaei ngkai ara bobotaki n taromauri. Ai kukureira anera ngkai a mwakuri ma taari n te onimaki n aron Sara, aika a kabanea aia konaa n te mwakuri n uarongorongo!

 A KAOTIOTA TE NANOMWAAKA ANERA

11. A kaanga anera aika kakaonimaki ni kaotiota te nanomwaaka ae rianako?

¹¹ Boni katoto aika rianako ibukin te nanomwaaka anera aika kakaonimaki. A a tia n nanomwaaka i aan te ribuaka ao te buakaka i nanon nga ma nga te ririki. A nora Tatan ao anera ake tabeman, ake a beku ngkoa ma ngaiia, ao ni karitei nakon Iehova. (KBwaai 3:1; 6:1, 2; Iuta 6) E taekinaki n te Baibara te anera temanna ae kakaonimaki are e kaitaraaki iroun te taimonio ae mwaaka. (Tan. 10:13) Irarikina, a a tia naba anera n noria mangkekei ni karokoa ngkai ae tii tabeman mai buakoia aomata aika ukoukora te taromauri ae koaua. Ma n aki ongei baikanne, a teimatoa anera aika kakaonimaki ni koaua aikai ni beku iroun Iehova ma te kimwareirei ao te ingaingannano. A ataia ae e na katoka te ribuaka te Atua n taina ae riai.

12. Tera ae kona ni buokira n nanomwaaka?

¹² Ti na kangaa ni kakairi n nanomwaakaia anera? N aroia anera, ti kona n nora te ribuaka ke te kakaaitara. Ma ti kakoauaa naba n aroia anera, ae e na boni kamauna te buakaka te Atua n taina ae riai. Ngaia are a “aki bwara nanora ni karaoan ae raoiroi” n aroia anera aika kakaonimaki. (IKar. 6:9) Ao e berita te Atua bwa e na buokira n nanomwaaka. (1Kor. 10:13) Ti kona n tataro nakon Iehova ibukin taamneina are karekea te taotaonakinnano ao te kimwareirei. (IKar. 5:22; IKoro. 1:11) Tera arom ngkana ko kaitaraaki? Onimakina raoi Iehova ao tai maaku. E na boutokaiko Iehova n taai nako ao ni kakorakorako.—Ebera 13:6.

A BUOKA KATEIMATOAAN ITIAKIN TE EKARETIA ANERA

13. Tera mwiokoaia anera ae okoro ni kabaneani boong aikai? (Mataio 13:47-49)

¹³ E a tia Iehova n angania anera mwiokoaia ae okoro, ni kabaneani boong aikai. (Wareka Mataio 13:47-49.) A anaaki nanoia n te mwakuri n uarongorongo aomata aika kakaokoro aika mirion ma mirion mwaitiia. Iai tabeman i buakoia aika a a tia n toui mwaneka tabeua ao n riki bwa Kristian ni koaua, ma iai naba aika a aki. A a tia ni mwiokoaki anera bwa a na “kaokoroia aomata aika buakaka mai buakoia aomata aika raoiroi.” Nanon aei bwa a mwiokoaki bwa a na buoka kamanoan itiakin te ekaretia. E aki nanonaki iai ae e a aki kona ni manga oki te aomata ae katoka reitakina ma ngaira i aani bukina tabeua, ke e nang akea te kangaanga ae e na riki n te ekaretia. Ma ti kona ni kakoauaa ae a mwakuri korakora anera ni buoka kateimatoaan itiakin te ekaretia.

14-15. Ti na kangaa ni kakairi n aroia anera n tabeakina itiakin te ekaretia ni kaineti ma te onimaki ao te aroaro ni maiu? (Nori naba taamnei.)

 ¹⁴ Ti na kangaa ni kakairi irouia anera n aroia n tabeakina itiakin te ekaretia? Ngkana ti kabanea ara konaa ni kateimatoa itiakin ara ekaretia ni kaineti ma te aroaro ni maiu ao te onimaki. Ibukin aei, ti kakorakoraira ni kawakina nanora n arora n rineia raoraora aika raoiroi ao n rarawa nakoni kariri aika ti na rotakibuaka iai. (TaiAre. 101:3) Ti kona naba ni buokiia raora n te onimaki bwa a na teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova. N te katoto, tera ae ti riai ni karaoia ngkana ti ataia ae e karaoa te bure ae kakaiaki raora n te onimaki? Ngkana ti tangira te aomata anne, ti na kaungaa bwa e na maroro ma unimwaane. Ngkana e aki karaoa anne, ti na kaongoia unimwaane taekan te baenne. Ti tangiria bwa e na waekoa n reke buokan raora n te onimaki ae mamaara!—Iak. 5:14, 15.

¹⁵ E kananokawaki bwa a a tia ni kanakoaki tabeman aika karaoi buure aika kakaiaki. Ti “katoka te reitaki” ma ngaiia d ngkana e riki anne. (1Kor. 5:9-13) E buoka kateimatoaan itiakin te ekaretia te babaire aei. Irarikina, ti kaota naba te akoi nakoia ake a kanakoaki ngkana ti aki reitaki ma ngaiia. A kona ni kairaki man teira n nene bwa e na manga oki aia iango. Ngkana a karaoa anne, ti kimwareirei ma Iehova ao ana anera.—Ruka 15:7.

16. Baikara aanga aika ko na kakorakorako iai ni kakairi irouia anera?

¹⁶ Ai kakabwaiaakira ngaira ngkai e kariaia Iehova bwa ti na reiakina taekaia anera ao ni kaai ni mwakuri ma ngaiia! Ti bia kakairi n aroaroia aika tamaroa, n aron nanorinanoia, aia tangira ibukia aomata, nanomwaakaia, ao tabeakinan itiakin te ekaretia ni kaineti ma te aroaro ni maiu ao te onimaki. Ngkana ti kakairi irouia anera aika kakaonimaki ti kona naba ni kaaina ana utu Iehova n aki toki ae kaainaki irouia taan taromauria.