1, 2. (a) Tera ana kaeka Iesu nakon ana taeka n reirei Betero are e na kawakinna mai iai te Atua? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei) (b) E aera bwa e kaeka Iesu n aron anne?

A RANGI ni mimi taan rimwin Iesu. A iangoia bwa e nang kaoka aia tautaeka n uea tibun Iteraera Iesu, ma e taekinna bwa e na waekoa ni kammarakaki ao ni mate. E moan taetae te abotoro Betero ni kangai: “Te Uea, ke e kawakiniko mai iai te Atua, e na aki riki anne nakoim.” Ma e kaeka Iesu ni kangai: “Naako akuu, Tatan! Ko a riki bwa te bwai ni kabwakabwaka nakoiu, bwa tiaki ana iango te Atua am iango, ma bon te iango n aomata.”​—Mat. 16:​21-23; Mwa. 1:6.

² Ngke e taekina anne Iesu, e kaota iai kaokoron ana iango te Atua ao aia iango kaain te aonnaba ae e taua taekana Tatan. (1Ioa. 5:19) E mwanewea Betero te nano ni bangaomata ae a kaotiotia kaain te aonnaba. Ma e ataia Iesu ae e kaokoro ana iango Tamana. E ataia ae e tangiria te Atua bwa e na katauraoia imwain te rawawata ao te mate. E teretere n ana kaeka Iesu nakoni Betero, bwa e rawa nakon aia iango kaain te aonnaba ma e butimwaea ana iango Iehova.

3. E aera bwa e kangaanga katotongan ana iango Iehova ao e bebete katotongan aia iango kaain te aonnaba?

 ³ Ma tera arora? Ti kakairi n ana iango te Atua ke aia iango kaain te aonnaba? Ti a bae n tia ni kaboraoi aroarora ma ana tua te Atua. Ma tera aron ara iango? Ti kakorakoraira n iango ao n tarai bwaai n aron Iehova? E kainnanoaki iai te kakorakora. N te itera are teuana, e aki kainnanoaki te kakorakora ke bon akea ni kaineti ma aia iango kaain te aonnaba. E riki anne ibukina bwa ti otabwaniniaki n nanon aon te aba. (IEbe. 2:2) N angiin te tai, ti kaungaaki n te aonnaba aei bwa ti na tabe riki ma baika ti tangiri ao ti kona ni kaririaki iai. Eng, e kangaanga katotongan aron Iehova n iango, ma e rangi ni bebete katotongan aia iango kaain te aonnaba.

4. (a) Tera ae e na riki ngkana ti kariaia kairakira n aia iango kaain te aonnaba? (b) Ti na kangaa ni buokaki n te kaongora aei?

⁴ Ngkana ti kariaia te aonnaba bwa e na kaira ara iango, ti nang tabe riki ma baika ti tangiri ao te nano ni kan inaomata ni baireia i bon iroura bwa tera te aroaro ae riai. (Mareko 7:​21, 22) Ngaia are e kakawaki reiakinan “ana iango te Atua,” ao tiaki “te iango n aomata.” Ti na buokaki iai n te kaongora aei. E maroroakinaki iai bwa e aera ngkai kaboraoan ara iango ma ana iango Iehova e aki taua inaomatara ma e karekei kakabwaiaara. E kaotaki naba iai arora ae ti na rarawa iai ni kairaki n aia iango kaain te aonnaba. N te kaongora are imwina, e na neneraki iai arora ni karekea ana iango Iehova bwa ara iango ni kaineti ma kangaanga aika kakaokoro.

5. E aera bwa a aki tangiria tabeman bwa a na kairaki aia iango iroun temanna?

⁵ A aki kariaia tabeman bwa a na kairaraangaki ke ni kairaki aia iango iroun temanna. A taku: “I iaiango i bon ibukiu.” A bae n nanonna bwa a boni karaoi oin aia motinnano, ao e raoiroi anne. A aki tangiria bwa a na tauaki aroia, ke ni kairoroaki bwa a na katotongia aomata nako. *

6. (a) Tera te inaomata ae e anganira Iehova? (b) Te koaua bwa akea tian te inaomata aei?

⁶ Ti kona ni kakoauaa bwa kaboraoan ara iango ma ana iango Iehova e aki nanonaki iai kakeaan ara iango ni kabane. E taku 2 I-Korinto 3:17: “Ike e mena iai taamnein Iehova ao iai te inaomata iai.” Ti inaomata ni karikirakei oin aroarora. Ti kona n rinei baika ti tangiri ao ni kani karaoi. Eng, bon aei aroni karikara iroun Iehova. Ma tiaki nanona bwa akea tian inaomatara. (Wareka 1 Betero 2:16.) Ngkana ti kan ataia bwa e eti ke e kairua te bwai teuana, e tangirira Iehova bwa ti na kairaki n ana iango ae kaotaki n ana Taeka. E rangi n tuamatoa aei ke e na reke iai kabwaiara?

7, 8. E aera bwa e aki rangi n tuamatoa karikirakean ana iango Iehova ni kaineti ma bwaai nako? Kabwarabwaraa.

⁷ Aio kamatataana. A kakorakoraia kaaro ni karina i nanoia natiia te kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai. A bae n reireinia bwa a na bwabwaina te koaua, a na mwamwakuri, ao a na tabeakinia aomata. A aki rangi n tuamatoa n aei. Ma a katauraoiia natiia bwa a na nakoraoi maiuia ao n riki bwa ikawai aika kona ni kairiia i bon irouia. Ngkana a ikawai natiia ao a kitana mwengaia, ane a na inaomata ni karaoi aia motinnano. Ngkana a rineia bwa a na maiuakini kaetieti ibukin te aroaro ae riai ake a reiakini mairouia aia karo, a na bae ni karaoi aia motinnano ake a na aki  uringaaba iai. N tokina, e na akea aia kangaanga, raraomaia, ao uringaabaia.

⁸ N aron te karo ae raoiroi, Iehova e tangiriia natina bwa a na nakoraoi maiuia. (Ita. 48:​17, 18) Ngaia are e angania booto n reirei ibukin te aroaro ni maiu ae riai ao aroia ae riai nakoia aomata. Ibukin anne, e a kaumakira bwa ti na karikirakea aroarona n iango ao ni maiuakin ana kaetieti ibukin te aroaro ni maiu ae riai. E aki tuamatoa n aei ma e buokira bwa e na rikirake ao n nakoraoi riki ara konabwai n iango. (TaiAre. 92:5; TaeRab. 2:​1-5; Ita. 55:9) Ngkana ti karaoa anne, ti na boni kona naba ni karaoi baika ti tatangiri ao ni karaoi ara motinnano aika raraoi, ake ti na kukurei iai. (TaiAre. 1:​2, 3) Eng, e karekei kakabwaia katotongan ana iango Iehova!

9, 10. E kangaa ni kakoauaaki bwa e rianako riki ana iango Iehova nakon aia iango kaain te aonnaba?

⁹ Teuana naba bukina ngkai a kani kaboraoi aia iango taan taromauria Iehova ma ana iango, bwa e rianako riki ana iango nakon aia iango kaain te aonnaba. A anga aia taeka n reirei kaain te aonnaba ibukin te aroaro ni maiu ae riai, aron te kakukurei n te utu, te nakoa ae teimatoa, ao bwaai riki tabeua. A bati i buakon reirei akanne ake a aki boraoi ma ana iango Iehova. N te katoto, n angiin te tai a kaungaia aomata bwa a na uaiakin tii baika a tangiri. A kaungaia naba aomata bwa e kariaiakaki te wene ni bure. N tabetai, a taekinna naba bwa a kona n raure taanga ke ni buuraure n akea bukina ae riai ibukini karekean riki kukureia. E kauntaba te taeka n reirei aei ma ana reirei te Baibara. Ma te koaua bwa e manena riki ana taeka n reirei te aonnaba nakon ana taeka n reirei te Baibara?

¹⁰ E taku Iesu: “E kakoauaaki wanawanan te aomata man ana mwakuri aika raraoi.” (Mat. 11:19) A rangi n nakoraoi waaki ni karaobwai aika boou ma a bon aki kona ni katoki kangaanga aika korakora aika tuka reken te kukurei, n aron te buaka, te kairiribai n te reeti, ao te iowawa. Irarikin anne, a bati kaain te aonnaba aika iangoia bwa e kariaiakaki te wene ni bure. A bati aika ataia ae e kairua aei bwa e kairiri nakon uruakin te utu, te aoraki, ao kangaanga riki tabeua. N te itera are teuana, a namakinna Kristian aika kakairi n ana iango te Atua bwa e a nakoraoi riki reitakia i marenaia n aia utu, a a marurung riki, ao a a namakina te rau i marenaia ma raoia n te onimaki ni katobibia te aonnaba. (Ita. 2:4; Mwa. 10:​34, 35; 1Kor. 6:​9-11) E kaotaki n aei bwa e rianako riki ana iango Iehova nakon aia iango kaain te aonnaba.

11. E kairaki Mote n ana iango antai, ao tera mwina?

¹¹ A ataia taan taromauri ni koaua rimoa bwa e rianako riki ana iango Iehova. N te katoto, e ngae ngke e reireinaki Mote n “aia rabakau ni kabane I-Aikubita,” ma e ataia bwa boni mairoun te Atua “te nano ae wanawana.” (Mwa. 7:22; TaiAre. 90:12) E bubutiia Iehova ni kangai: “Kaotii nakoiu aroarom nako.” (TeOti. 33:13) Ibukina bwa e kairaki Mote n ana iango Iehova, e a kabonganaaki iroun Iehova ibukini kakororaoan ana kantaninga ao e karinea ngke e taekinna n te Baibara bwa te mwaane ae rianako ana onimaki.​—Ebera 11:​24-27.

12. A boto i aon tera ana motinnano te abotoro Bauro?

¹² E wanawana te abotoro Bauro, e bubura ana reirei ao e rabakau te taetae n Ebera ao Kuriiti. (Mwa. 5:34; 21:​37, 39; 22:​2, 3) Ma ngkana e a riai ni baireia bwa a eti ke a bure bwaai tabeua, e rawa nakoni  wanawanan te aonnaba ao e kabotoi ana motinnano i aon Ana Taeka te Atua. (Wareka Mwakuri 17:2; 1 I-Korinto 2:​6, 7, 13.) Ibukin anne, e rangi n nakoraoi ana mwakuri ni minita Bauro ao e ingainga ni kariariaa te kaniwanga ae akea tokina.​—2Tim. 4:8.

13. Antai tabena kaboraoan ara iango ma ana iango Iehova?

¹³ E bon rianako riki ana iango te Atua nakon aia iango kaain te aonnaba ni boong aikai. Ngkana ti kabotoi maiura i aon ana iango, ti na karekea te kukurei ae bati ao te totokanikai. Ma e na bon aki kairoroira Iehova bwa ti na iaiango n arona n iaiango. A aki taua aron ara iango n tatabemanira nako “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana” n ikotaki naba ma unimwaane n te ekaretia. (Mat. 24:45; 2Kor. 1:24) Ma tabeia Kristian n tatabemania nako bwa a na kaboraoi aia iango ma ana iango te Atua. Ti na kangaa ni karaoa anne?

14, 15. (a) Ngkana ti kan iango n aron Iehova, tera ae ti riai ni kananoi ara iango iai? (b) Ni kaineti ma I-Rom 12:​2, e aera bwa ti riai n rarawa ni karin aia iango kaain te aonnaba n ara iango? Kabwarabwaraa.

¹⁴ N I-Rom 12:​2, ti anganaki te reirei ni kairiri aei: “Katoka katotongan aron te waaki ae ngkai i aon te aba, ma kam na onikaki n aromi ni kabooui ami iango, bwa kam aonga ni kakoauaa raoi bwa tera nanon te Atua ae raoiroi ma n riai ao ni kororaoi.” E kaotaki n taeka akana kairaki koreaia akanne n te taamnei bwa e ngae ngke tera ae kaira ara iango imwain reiakinan te koaua, ma ti boni kona ni bitii ara iango ni kaboraoia ma ana iango te Atua. Ni koauana, a a tia ni kairaraangaki ara iango n aaro tabeua n aron rikiara ke baika riki nakoira rimoa, ma e teimatoa ni kai bibitaki te iango. E na kai bitaki riki nakon te baere ti rineia bwa ti na iaiangoia. Ngkana ti kananoi ara iango i aon aron Iehova n iaiango, ti a kona ni kakoauaa iai bwa a raoiroi ana iango. Ao ane ti na kan iaiangoi bwaai n arona n iangoi.

¹⁵ Ma ngkana ti kani bitii ara iango nakon aron Iehova n iaiango, ti riai ni “katoka katotongan aron te waaki ae ngkai i aon te aba.” Ti riai ni katoka karinani baika aki boraoi ma nanon te Atua n ara iango. E kona ni kaikonakaki kakawakin aei n te amwarake. Te aomata ae kani marurung riki, e motinnanoia bwa e na kang amwarake aika baeranti. Ma tera manenan anne ngkana e teimatoa naba ni kang amwarake aika aki raraoi? N aron anne, kanuaakira n ana iango Iehova e na akea manenana ngkana ti kabaarekai ara iango n aia iango kaain te aonnaba.

16. Tera ae ti riai ni kamanoira mai iai?

¹⁶ Ti kona ni birinako man aia iango kaain te aonnaba? Ti bon aki kona n otinako raoi man te aonnaba aei. Iai aia iango tabeua ake ti aki kona ni birinako mai iai. (1Kor. 5:​9, 10) Ngkana ti uarongorongo, ti bon ongoraei naba koaua aika kairua. E ngae ngkai ti aki kona ni birinako mani koaua aika kairua aikai, ma ti aki riai n iaiangoi ke ni butimwaei. N aron Iesu, ti riai naba ni waekoa n rarawa nakon iango aika boutokaa ana kantaninga Tatan. Irarikin anne, ti kona ni kamanoira bwa ti aonga n aki reketaati n aia iango kaain te aonnaba.​—Wareka Taeka N Rabakau 4:23.

17. Taekin aanga tabeua ake ti kona n rarawa n reketaati iai n aia iango kaain te aonnaba.

¹⁷ N te katoto, ti riai ni bwaina te wanawana n rineaia raoraora. E anga te kauring te Baibara bwa ngkana ti teimatoa n iraorao ma aomata aika aki taromauria Iehova, ane ti nang moanna n iango n aroia.  (TaeRab. 13:20; 1Kor. 15:​12, 32, 33) Ti kona naba n taratara raoi n rinean ara kaakibotu. Ngkana ti rarawa nakoni kaakibotu aika karikirakea iaiangoan te rabakau n aonnaba ae a riki bwaai i bon irouia, te iowawa, ke te wene ni bure, ti a rarawa iai ni kabarekaa ara iango n iango aika “kauntabaa te atatai ibukin te Atua.”​—2Kor. 10:5.

18, 19. (a) E aera bwa ti riai n taratara raoi bwa ti na rarawa nakon aia iango kaain te aonnaba aika kaotaki n aaro aika aki otara? (b) Baikara titiraki aika ti riai n titirakinira iai, ao bukin tera?

¹⁸ Ti riai naba n atai ao n rarawa nakon aia iango kaain te aonnaba ngkana a kaotaki n aaro aika aki otara. N te katoto, tabeua waaki ni kanakorongorongo a butimwaei ana iango tabeua te tautaeka. Ao tabeua rongorongoia aomata a kaungaunga nakon tiia ao baika a tatangiraki irouia kaain te aonnaba. Tabeua taamnei ao booki a kaungaa te iango ae “ngai moa” ao “au utu moa,” bwa e na taraa n raoiroi, n anainano, ao n eti naba. Ma aeka n iango akanne, a kakeaa bongan ana taeka te Baibara ae taekinaki iai bwa ti na karekea te kukurei ni koaua n ara utu ngkana ti moanibwaia tangiran Iehova nakoni bwaai ni kabane. (Mat. 22:​36-39) Ma tabeua naba karaki ibukia ataei, a kona ni kairiia ataei n akea ataakina bwa a na butimwaea te aroaro ae aki riai.

¹⁹ E aki nanonaki n aei bwa e kairua kakukureiara n te kaakibotu ae raoiroi. Ma ti wanawana ngkana ti titirakinira ni kangai: ‘Ti atai raoi aia iango kaain te aonnaba e ngae naba ngkana a kaotaki n te aro ae aki otara? Ti kamanoira ma natira mani kaongora tabeua n te terewitin ke booki ni wareware? Ti buokiia natira bwa a na karekea ana iango Iehova ni kaineti ma bwaai nako ao tiaki aia iango kaain te aonnaba?’ Ngkana ti ataa raoi kaokoron ana iango te Atua ma aia iango kaain te aonnaba, ti a kona n rarawa ni “katotonga aron te waaki ae ngkai i aon te aba.”

20. Tera ae e na oti iai bwa ti kairaki n ana iango te Atua ke te aonnaba?

²⁰ Uringnga bwa tii uoua nibwan te rongorongo, bwa Iehova ao te aonnaba ae mena i aani mwaakan Tatan. Antai ae kairiko? Kaekaan aei bon are ko kakarekea am rongorongo mairouna. Ngkana ti butimwaea aia iango kaain te aonnaba, ane a na kairi ara iango ao ti nang kakairi n aia iango ao n aroaroia. Ngaia are e rangi ni kakawaki bwa ti na rinei raoi baika ti iaiangoi.

21. Tera ae e na rinanoaki n te kaongora ae imwina?

²¹ E taekinaki mai moa bwa ngkana ti kan iango n aron Iehova, ti riai ni karaoa ae bati riki nakon tii te rarawa nakoni kariri aika bubuaka. Ti riai ni kananoi ara iango i aon ana iango te Atua bwa ti aonga n iaiango riki n arona. N te kaongora ae imwina, ti na reiakina ae bati riki i aon arora ni kona ni karaoa anne.