1, 2. E kangaa Baraam ni kataia ni karuanikaiia ana aomata Iehova?

E KAEA ana tabo te tia akawa are a teteke iai aeka n iika ake e tangiri. E rinea abeana ao e karenakoa ana ao i taari. E tataninga ma te taotaonakinnano, ao ngke e a tenaaki abeana, ao e a atika naba ana matau ni katekea iai mwangain te ika ao n atikia bwa konana.

² N aron anne, a kona naba ni mwane aomata. N te katoto, a a kaan roko n te Aba ni Berita I-Iteraera ngke a kaembwa n Aononi Moaba ake a Aoraoi. E berita ueani Moaba bwa e na anga te mwane ae bati nakon te aomata ae arana Baraam ngkana e kamaraiaia I-Iteraera. Imwina ao e a kunea te anga teuana Baraam, ae a na kona iai I-Iteraera ni kamaraiaia i bon irouia. E karaua n iangoa abeana. E kanakoia ateiaineni Moaba nakon aia kaembwa I-Iteraera bwa a na anai nanoia mwaanena.​​—Warekaia Iteraera 22:​1-7; 31:​15, 16; Te Kaotioti 2:14.

3. A kangaa I-Iteraera ni mwane n abean Baraam?

³ E kokona abean Baraam arei? Eng. Nga ma nga mwaane aika I-Iteraera ake a “wene ni bure ma aine aika natiia tibuni Moaba.” A a taromaurii naba atua ni kewe,  n ikotaki ma atuan te wene n taanga ae Baara Beore, ae koro n ribaaki. N tokina, a a mate 24,000 I-Iteraera i aon tian te Aba ni Berita.​​—Warekaia Iteraera 25:​1-9.

4. E aera ngke a karaoa te wene ni bure I-Iteraera aika nga ma nga?

⁴ E aera ngke a rangi ni mwaiti I-Iteraera ake a mwane n ana bwai ni kamwane Baraam? A tii iaiangoa kakukureiaia i bon irouia, ao a mwaninga bwaai ni kabane ake e a tia Iehova ni karaoi ibukia. E bati bukina ae a riai iai I-Iteraera ni kakaonimaki ni koaua nakon te Atua. E a tia ni kainaomataia man te tautoronaki i Aikubita, e kaamwarakeia n te rereua, ao e kairiia ni kawakinia ni karokoa rokoia i aon tian te Aba ni Berita. (Ebera 3:12) Ma a bon anaaki naba nanoia nakon te wene ni bure. E korea ae kangai te abotoro Bauro: “Ti na tai kakaraoa te wene ni bure n aroia tabeman i buakoia ngke a wewene ni bure, ao a mate.”​​—1 I-Korinto 10:8.

5, 6. Tera reireiara man te baere e riki n Aononi Moaba ake a Aoraoi?

⁵ E a rangi ni kaan te aonnaba ae boou. Ngaia are titeboo arora ma I-Iteraera ake a mena i aon tian te Aba ni Berita. (1 I-Korinto 10:11) Te aonnaba ae ti maiu iai ngkai, e a korakora riki iai bwaruan te wene ni bure nakon are n aia tai tibuni Moaba. A kai rotaki n te aeka n nano aei ana aomata Iehova. Ni koauana, te abea ae e kakabongana te Riaboro ae kokona riki iai bon te wene ni bure.​​—Warekaia Iteraera 25:​6, 14; 2 I-Korinto 2:11; Iuta 4.

⁶ Titirakiniko ni kangai, ‘I kani karekea kakukurein te rabwata ae kai toki, ke te maiu ni kukurei n aki toki n te aonnaba ae boou?’ Tiaki e materaoi riki te kakorakora n ongeaba n ana tua Iehova are kangai: “Birinako man te wene ni bure”?​​—1 I-Korinto 6:18.

7, 8. Tera te wene ni bure? E aera ngkai bon te bure ae rangi n rawawata?

⁷ A bati aomata ni boong aikai aika karekei anua aika kammaira ao a aki bwerengaki n urua ana tua te Atua ibukin te wene n taanga. N te Baibara ao te taeka ae wene ni bure e nanona te wene n taanga i marenaia aomata aika aki mareaki ni kaineti ma te tua n te Baibara. E nanona naba te wene n taanga i marenan te mwaane ma te mwaane ao te aine ma te aine, ao aomata naba ma maan. E irekereke naba ma te oro n te wi, te iein n te kurabe, ke ringan ana bwai ni kakariki temanna n te aro ae ko na wene ni bure ma ngaia.​​—Nora Kabwarabwaraana 23.

⁸ E katerea te Baibara bwa ngkana iai ae e teimatoa ni wene ni bure, e aki riai n tiku n te ekaretia. (1 I-Korinto 6:9; Te Kaotioti 22:15) Irarikina, e a bua karineana i bon irouna ao onimakinana irouia tabemwaang. A rereke kangaanga n te wene ni bure. E kakarekea te mataniwinnano ae raraoma, ao n angiin te tai te bikoukou ae aki kantaningaaki, aki nakoraoin te tekateka n taanga, te aoraki, ke bon te mate naba. (Wareka I-Karatia 6:​7, 8.) Ngkana e karaua raoi temanna n iangoia bwa tera mwin te wene ni bure, e na boni bae n aki kani wene ni bure. Ma n angiin te tai, te aomata are toua te moani mwaneka nakon te wene ni bure e bon tii iangoa kakukureian rabwatana. Te moani mwaneka anne boni baika bwaitingako.

9. E aera ngkai a karuanikai baika bwaitingako?

⁹ A katauraoaki baika bwaitingako ibukini kauekean te kani wene n taanga. A kona n reke ngkai baika bwaitingako  n taabo nako, n taiani maekatin, booki, katangitang, kaongora n te terewitin, ao n te Intanete. A bati aika iangoia bwa a aki karuanikai baika bwaitingako, ma n etina a bon rangi ni karuanikai. E kona ni kaira te aomata bwa e na tautoronaki n tangiran te wene n taanga ao ni karikirakei tangirani baika kammaira. N te tai are e irekereke iai ma baika bwaitingako te aomata, e a toua iai te kawai ae kona ni kairia nakoni waaki riki tabeua n aroni kumekumean ana bwai ni kakariki, aki nakoraoin te tekateka n taanga, ao te buuraure naba.​​—I-Rom 1:​24-27; I-Ebeto 4:19; nora Kabwarabwaraana 24.

10. E kangaa te boto n reirei ae n Iakobo 1:​14, 15 ni buokira n rarawa nakon te wene ni bure?

¹⁰ E kakawaki bwa ti na ota n aron te wene ni bure ni kona n anai nanora. Nora te kauring n Iakobo 1:​14, 15 ae kangai: “A kataaki aomata n tatabemania nako ngkana a katikakinako ao ni mwamwanaaki n oin aia kaibwabwaru. Ao ngkana e bikoukou te kaibwabwaru ao e bungia te bure, ao ngkana e a tia ni karaoaki te bure ao e karekea te mate.” Ngaia are ngkana a rin iango aika bubuaka iroum, waekoa ni kanakoi. Ngkana ko a rina naba n nori taamnei aika bwaitingako, tannako! Kamatea am kaombiuta ke bita te bae ko matakuakinna! Tai kariaia bwa e na reke iroum tangiran te kaibwabwaru. Bwa n tokina ao e na rangi ni korakora ao e na kangaanga iroum katokana.​​—Wareka Mataio 5:​29, 30.

11. E na kangaa Iehova ni buokira ngkana a rin iango aika bubuaka iroura?

¹¹ E atai riki arora Iehova nakon ataakina iroura. Ngaia are e atai aki kororaoira. Ma e ataia naba ae ti kona n tokanikai i aon tangiran te kaibwabwaru. E tuangira ae kangai Iehova: “Mangaia ae kam na kamate bwain rabwatami aika bwain aon te aba, ae kaineti ma te wene ni  bure, te kamwara, bwaruan te wewene ni bure, te kani karaoa ae iowawa, ao te nanonrang ae taromauriani bouannanti.” (I-Korote 3:5) E ngae ngke e aki bebete karaoana, ma e taotaona nanona Iehova nakoira ao e na buokira. (Taian Areru 68:19) E mwanetaati te tari te mwaane ae te roro n rikirake n te anua ae matakuakinan te bwaitingako ao kumekumean ana bwai ni kakariki. A iangoi baikai raoraona n te reirei bwa boni baika riai n riki ngkana ko a tabe n ikawai, ma e taku teuaei: “E urua mataniwin nanou, ao I a kairaki nakon te maiu ae kammaira.” E a ataia ae e riai ni katoka anuana aei, ao man ana ibuobuoki Iehova e a tokanikai i aon anuana aei. Ngkana iai iango aika kammaira iroum, butiia Iehova “te korakora ae riaoni korakoraia aomata” bwa e aonga n teimatoa n itiaki am iango.​​—2 I-Korinto 4:7; 1 I-Korinto 9:27.

12. E aera bwa ti riai ni ‘kawakina nanora’?

¹² E korea ae kangai Toromon: “E kakawaki riki kawakinan  nanom nakoni bwaai ni kabane aika ko kawakin, bwa a otinako mai iai nibwan te maiu.” (Taeka N Rabakau 4:23) Te taeka ae “nanom” bon taekan nanora ae raba, ae e noria Iehova. E kona ni korakora rotakira man te bae ti noria. E taku Iobi ae te aomata ae kakaonimaki: “I a tia ni karaoa te berita ma matau. N na kangaa ngkanne n iaiangoa te teinnaine n te aro ae aki riai?” (Iobi 31:1) N aron Iobi, ti riai n taratara raoi ni baika ti matakuakin ao n iaiangoi. Ao n aron te tia areru, ti tataro ni kangai: “Katannakoi matau man taraan te bwai ae akea manenana.”​​—Taian Areru 119:37.

13. Aekakira raoraon Rina ake e rineiia?

¹³ A kona raoraora n rangi n rotii arora n te aro ae raoiroi ke ae buakaka. Ngkana ko rineiia raoraom aika kakairi n ana kaetieti te Atua, a kona ni buokiko ni karaoa naba anne. (Taeka N Rabakau 13:20; wareka 1 I-Korinto 15:33.) Ti kona n nora kakawakin rineaia raoraora man te baere e riki nakon Rina. Neiei bon temanna naba i buakoia natin Iakoba aika aine, ngaia are e kaikawaaki n te utu ae taromauria Iehova. Bon tiaki te tia wewene ni bure Rina, ma e raoraonia aineni Kanaan ake a aki taromauria Iehova. E rangi ni kaokoro aia iango kaaini Kanaan ni kaineti ma te wene n taanga, ma aia iango ana aomata te Atua, ao a kinaaki kaaini Kanaan n aroaroia aika kammaira. (Nakoaia Ibonga 18:​6-25) Ngke e airi Rina ma raoraona, ao e a kaitiboo naba ma te rorobuaka n ataei ae arana Tekem, are e a bwaka nanona iroun neiei. E iangoaki Tekem bwa te rorobuaka n ataei ae “moan te karineaki” n ana utu. Ma e aki tangira Iehova.​​—Karikani Bwaai 34:​18, 19.

14. Tera ae e riki nakon Rina?

 ¹⁴ E karaoa Tekem te bae e iangoia bwa e riai ao ni kukurei iai. Ibukina bwa e bwaka nanona iroun Rina, e a “taumatoaa neiei” ao e “taua.” (Wareka Karikani Bwaai 34:​1-4.) Te mwakuri n iowawa aei e a kauekei kangaanga ake a riki imwina, teuana imwin teuana, ao ni karekea te bwai ae kananokawaki nakon Rina ma ana utu ni kabane.​​—Karikani Bwaai 34:​7, 25-31; I-Karatia 6:​7, 8.

15, 16. Ti na kangaa ni karekea te wanawana?

¹⁵ Tiaki nanona bwa ti riai ni karaoa ae kairua n aron Rina, ao ti a tibwa ataia ae boni kabwaiara ana kaetieti Iehova ibukin te aroaro ni maiu ae riai. “Ane e nakonako ma akana wanawana ao e na wanawana, ma e na rotakibuaka ane e irekereke ma akana nanobaba.” (Taeka N Rabakau 13:20) Katea tiam bwa ko na ataa “kawain nako te raoiroi,” ao ane ko na tuki rikini maraki ao rawawata aika bon aki riai n riki.​​—Taeka N Rabakau 2:​6-9; Taian Areru 1:​1-3.

¹⁶ Ti kona ni karekea te wanawana man te ukeuke n reirei n Ana Taeka te Atua, te tataro nakoina imwaini karaoan ara motinnano, ao te kakairi n taeka n reirei aika raraoi ake mairoun te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana. (Mataio 24:45; Iakobo 1:5) Ti bon ataia bwa ti bane ni mamaara ao n aki kororaoi. (Ieremia 17:9) Ma tera arom ngkana iai ae e anganiko te kauring bwa ko nang reketaati n te wene ni bure? Ko na un ke ko na nanorinano ao ni butimwaea te ibuobuoki?​​—2 Uea 22:​18, 19.

17. Aanga te katoto ni kaineti ma aroni buokara man te reirei ni kairiri mairoun raora ni Kristian temanna.

¹⁷ N te katoto, iangoa aei. N ana tabo ni mwakuri te  tari te aine temanna, ao iai te mwaane ae e a reke nanona iroun neiei ao e a kaoa neiei bwa e na ikikina riki ma ngaia. E aki toro iroun Iehova teuaei, ma e rangi ni kan anuana ao e akoi. E noriia te tari te aine temanna ao e kataia n angan neiei te kauring. E na tera aron te tari te aine are karekenano? E na karekea aonana, ke e na iangoa te wanawana ae reke man te kauring anne? E bae te tari aei n tangira Iehova ao ni kani karaoa ae riai. Ma ngkana e nanako ma te mwaane aei, ngkanne e “birinako man te wene ni bure” ke e “onimakina oin nanona”?​​—Taeka N Rabakau 22:3; 28:26; Mataio 6:13; 26:41.

18, 19. Kabwarabwaraa aron Ioteba ni birinako man te wene ni bure.

¹⁸ Bon te rorobuaka n ataei Ioteba ngke te toro ngaia i Aikubita. E katoabong buun ana toka n tuangnga bwa e  na wene ni bure ma ngaia, ma e ataia Ioteba ae karaoan anne bon te bure. E tangira Iehova Ioteba ao e kani kakukureia. Ngaia are e teimatoa n rawa n taai ake e kataia iai neiei n ananaa nanona. Kioina ngke te toro ngaia, e aki konaa n ae e nang kitana naba ana toka. N te taina ao “e birinako n otinako” ngke e a manga taumatoaia naba buun ana toka bwa e na wene ni bure ma ngaia.​​—Wareka Karikani Bwaai 39:​7-12.

¹⁹ E kona n rangi ni kaokoro te baere riki, ngke arona bwa e iaiangoi baika kammaira Ioteba ke tao e iaiangoa neiei. Ma ana reitaki Ioteba ma Iehova boni moan te kakawaki riki irouna nakoni bwaai ni kabane. E taku nakon neierei: “Akea te bwai naba teuana ae e taua mairou [au toka] ma tii ngkoe, ibukina bwa boni buuna ngkoe. Mangaia ae N na kangaa ni karaoa te buakaka ae korakora aei ao ni bure nakon te Atua?”​​—Karikani Bwaai 39:​8, 9.

20. Ti kangaa n ataia ae e kukurei Iehova iroun Ioteba?

²⁰ E ngae ngke e raroanako Ioteba ma ana utu ao mwengana, ma e teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakon te Atua, ao Iehova e kakabwaiaa teuaei. (Karikani Bwaai 41:​39-49) E rangi ni kimwareirei Iehova n ana kakaonimaki ni koaua Ioteba. (Taeka N Rabakau 27:11) E kona ni kangaanga te rawa nakon te wene ni bure. Ma uringi taeka aikai: “Ngkami aika kam tangira Iehova, ribaa te bwai ae buakaka. E kawakini maiuia ana aomata aika kakaonimaki ni koaua, e kamaiuia mai aani baia akana buakaka.”​​—Taian Areru 97:10.

21. E kangaa te tari te mwaane ae te roro n rikirake ni kakairi iroun Ioteba?

²¹ A katoabong ana aomata Iehova n ninikoria ni kaotia bwa a “ribaa te bwai ae buakaka” ao a “tangira te bwai  ae raoiroi.” (Amota 5:15) N aki ongeia bwa rorora ngkoe, ma ko kona ni kakaonimaki nakon Iehova. E kataaki ana onimaki te tari te mwaane ae te roro n rikirake n ana reirei. Iai te teinnaine ae tuangnga bwa e na wene ni bure ma ngaia ngkana e buoka neiei n ana ukeuke n te numera. Tera ae e karaoia te tari aei? E katotonga Ioteba. E taku: “I waekoa n totokoa ana anganano. Ao I a kateimatoa iai itiakin arou.” Te aeka ni “kimwareirei ae kai toki” ae reke man te wene ni bure, e na kairiri n taai nako nakon te maraki ao te uruakinnano. (Ebera 11:25) Te ongeaba nakon Iehova e na karekea te kukurei ae teimatoa.​​—Taeka N Rabakau 10:22.

22, 23. E na kangaa Iehova ni buokira e ngae naba ngkana ti a bure kakaiaki?

²² E na kataia Tatan ni kabongana te wene ni bure ni kamwaneira iai, ao e kona n riki bwa te kangaanga ni koaua. E bae ni kakairua ara iango n te tai teuana ma teuana. (I-Rom 7:​21-25) E ota iai Iehova ao e uringira ae “taano ngaira.” (Taian Areru 103:14) Ma tera aron te Kristian ngkana e karaoa te bure ae kakaiaki ae te wene ni bure? Ai akea te bae e nang kariaaki? Tiaki ngaia anne. Ngkana e raira raoi nanona te aomata ao e na buokia Iehova. E “tauraoi ni kabwarabure” te Atua.​​—Taian Areru 86:5; Iakobo 5:16; wareka Taeka N Rabakau 28:13.

²³ E anganira naba Iehova “mwaane ake a a riki bwa bwaai n tituaraoi” aika unimwaane aika tatangira aika tabeakinira. (I-Ebeto 4:​8, 12; Iakobo 5:​14, 15) E karekeia unimwaane bwa a na buokira ni kanakoraoa ara iraorao ma ngaia.​​—Taeka N Rabakau 15:32.

24, 25. E na kangaa ‘ataakin ae riai’ ni buokira n rarawa nakon te wene ni bure?

²⁴ Ngkana ti na karaoi motinnano aika raraoi, ti riai n ota bwa a kangaa ana tua Iehova ni karekea kakabwaiaakira. Ti aki kani katotonga te rorobuaka n ataei are kabwarabwaraaki n Taeka N Rabakau 7:​6-23. E aki “ataa ae riai” ngaia are e mwane n te abea ae te wene ni bure. E bati riki ae e nanonaki n ataakin ae riai nakon ae tii te ataibwai. Ngkana ti ataa ae riai, ti kataia n ota n ana iango te Atua ao ni maiuakinna. Ururingi taeka aika kawanawanaa te aba aikai: “E tangiria i bon irouna ane e karekea ataakin ae riai. Ane e kawakina te ataibwai ao e na nakoraoi arona.”​​—Taeka N Rabakau 19:8.

²⁵ Ko kakoauaa raoi bwa a eti ana kaetieti te Atua? Ko kakoauaa raoi bwa ko na kukurei ngkana ko toui mwia? (Taian Areru 19:​7-10; Itaia 48:​17, 18) Ngkana ko tuai koaua raoi iai, uringi baika raraoi ake e a tia ni karaoi Iehova ibukim. “Katoongnga ao noria ae e raoiroi Iehova.” (Taian Areru 34:8) Ane ko na noria bwa ngkana ko kabatiaa karaoan anne, ao ane ko na tangira riki iai te Atua. Tangiri baika e tangiri ao ribai baika e ribai. Kaona am iango ni baika raraoi, n aroni bwaai aika koaua, aika eti, aika itiaki, aika kauekea te tangira, ao aika riai. (I-Biribi 4:​8, 9) Ti kona ni katotonga Ioteba are reke kakabwaiaana man te wanawana are mairoun Iehova.​​—Itaia 64:8.

26. Tera ae ti na maroroakinna imwina?

²⁶ E ngae ngkana akea buum ke iai, ma e tangiria Iehova bwa ko na kimwareirei ni maium ao ni kukurei. Iai ni mwakoro aika uoua aika imwina rongorongo aika a na buokira ni kanakoraoa tekatekara n taanga.