1, 2. (a) Ðò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ ɔ, etɛ ka d’alɔ bɔ wɛnɖagbe ɔ gbakpé Hlɔma Tokpɔn ɔ bǐ mɛ? (b) Kúnnuɖenú tɛ mǐ ka ɖó ɖɔ Jehovah ɖò gudo nú mǐ ɖò égbé? (Kpɔ́n gbàví “ Wɛnɖagbe ɔ Ðò Gbè 670 Jɛji Mɛ.”)

 É VƐWǓ nú jonɔ e wá Jeluzalɛmu lɛ é bɔ ye na ɖi nǔ e sè wɛ ye ɖè lɛ é. Galiléenu lɛ ɖò tò ɖevo mɛ gbè lɛ dó wɛ ganji, bɔ wɛn e jla wɛ ye ɖè é dɔn mɛ e ɖò tóɖó ye wɛ lɛ é. Pantekotu 33 H.M. tɔn wɛ, bɔ gbɔn nùjiwǔ lixo ɔ, ye ɖò xó ɖɔ dó gbè vovo lɛ mɛ wɛ; enɛ xlɛ́ ɖɔ Mawu ɖò gudo nú ye. (Xà Mɛsɛ́dó 2:1-8, 12, 15-17.) Mɛ e nɔ nɔ gbě vovo jí lɛ é sè wɛnɖagbe e ye jla gbè nɛ gbè é, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, wɛn ɔ gbakpé Hlɔma Tokpɔn ɔ bǐ mɛ.​—Kolo. 1:23.

² Égbé ɔ, Mawu sɛntɔ́ lɛ sɔ́ nɔ ɖɔ xó dó gbè vovo mɛ ɖò nùjiwǔ lixo ǎ. É ɖò mɔ̌ có, ye nɔ lilɛ wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn dó gbè 670 jɛji mɛ, mɔ̌ mɛ ɔ, gbè e mɛ ye nɔ jla wɛn ɔ dó é hugǎn xwè kanweko nukɔntɔn ɔ tɔn tawun. (Mɛ. 2:9-11) Togun Mawu tɔn nɔ ɖè wema lɛ tɔ́n kɔn nyì kpɔ́ dó gbè gègě mɛ, enɛ wu ɔ, wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn ko gbɔn fí lɛ bǐ ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ. a Enɛ lɔ xlɛ́ céɖécéɖé ɖɔ Jehovah ɖò Axɔsu Jezu Klisu zán dó xlɛ́ ali mǐ wɛ ɖò wɛnɖagbejijlazɔ́ ɔ kɔn. (Mat. 28:19, 20) Hwenu e mǐ na ɖò azɔwanú e mǐ ko zán dó wà azɔ̌ enɛ ɖò xwè 100 e wá yì é mɛ é ɖé lɛ jí gbɔn wɛ é ɔ, ɖǒ ayi lee Axɔsu ɔ ko kplɔ́n azɔ̌ mǐ kpɛɖé kpɛɖé gbɔn bonu nǔ mɛ ɖokpo ɖokpo tɔn na ɖu ayi mɛ nú mǐ gbɔn é, kpo lee é ko dó wusyɛn lanmɛ nú mǐ bonu mǐ na kplɔ́n Mawuxó ɔ mɛ gbɔn é kpo wu.​—2 Tim. 2:2.

3. Etɛwu mǐ ka zán azɔwanú vovo lɛ ɖò wɛnɖagbejijlazɔ́ mǐtɔn mɛ?

³ Jezu sɔ́ “axɔsuɖuɖu Mawu tɔn sín xó” jlɛ́ dó nǔkún wu, bo sɔ́ gbɛtɔ́ sín ayi jlɛ́ dó ayikúngban wu. (Mat. 13:18, 19) Lee glezɔ́watɔ́ ɖé sixu zán azɔwanú vovo dó jíjé ayikúngban ɔ bo nɔ sɔnǔ na nú è na dó nǔkún ɖ’eji gbɔn é ɔ, mɔ̌ wɛ togun Jehovah tɔn ko zán azɔwanú vovo ɖěɖee d’alɔ ye bɔ ye sɔnǔ nú gbɛtɔ́ lɛ sín ayi bonu ye na yí wɛn Axɔsuɖuto ɔ tɔn é nɛ. Azɔwanú enɛ lɛ ɖé lɛ nyɔ́ zán nú táan ɖé. Ðevo lɛ, ɖi wema lɛ kpo xójlawema lɛ kpo kpó ɖò azɔ̌ xɔ akwɛ lɛ wà wɛ. Azɔwanú  ɖěɖee xó è ɖɔ ɖò fí lɛ é gbɔn vo nú gègě wlɛnwín e è zán dó ba mɛ gègě na, bɔ mǐ ɖɔ xó yetɔn ɖò xota e wá yì é mɛ é tɔn, ɖó azɔwanú elɔ lɛ d’alɔ wɛnjlatɔ́ Axɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ bɔ ye kpannukɔn mɛ lɛ bo ɖɔ xó xá ye.​—Mɛ. 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Nɛ̌ è ka zán xóyidókanji e è nɔ xò ɖò glamafónu jí lɛ é gbɔn? Etɛ ye ma ka kpéwú bo wà ǎ?

⁴ Xóɖiɖɔ e è yí dó kàn jí lɛ é. Ðò 1930 jɛ 1949 vlamɛ ɔ, wɛnjlatɔ́ lɛ zán xóɖiɖɔ jinjɔn Biblu jí e è yí dó kàn jí lɛ é, bo nɔ xò ye ɖò glamafónu ɖěɖee è nɔ sɛ̀ tɛn na lɛ é jí. Xóyidókanji lɛ ɖokpo ɖokpo nɔ yì cɛju atɔ́ɔ́n ǎ. Hweɖelɛnu ɔ, xóyidókanji lɛ nɔ ɖó xota klewun klewun lɛ, ɖi “Atɔnɖobǔ,” “Lɛmɛ́zo” kpo “Axɔsuɖuto” kpo. Nɛ̌ è ka nɔ zán xóyidókanji enɛ lɛ gbɔn? Nɔví Clayton Woodworth e bló baptɛm ɖò 1930 ɖò États-Unis é ɖɔ: “Un nɔ hɛn nǔ sáki ɖɔhun kpɛví ɖé b’ɛ nɔ ɖó awa bɔ glamafónu kpo nǔ e è nɔ sɔ́ ɖó agbǎn ɔ jí b’ɛ nɔ xò nǔ é kpo nɔ ɖ’emɛ. Un nɔ sɔ́ nǔ xwíɖíxwíɖí ɔ ɖó fí e é ɖó na nɔ ɖò agban ɔ jí é enyi é na xò nǔ ganji ɔ nɛ. Enyi un sɛkpɔ hɔn ɖé ɔ, un nɔ hun nǔ sáki ɖɔhun ɔ, nɔ bló nùxonú ɔ ɖ’alɔ jí bo nɔ xúxú hɔn ɔ. Enyi xwétɔ́ ɔ hun hɔn ɔ ɔ, un nɔ ɖɔ n’i ɖɔ: ‘Un ɖó wɛn taji ɖé bo jló ɖɔ mi ni sè.’” Nɛ̌ ye ka nɔ wà nǔ gbɔn? Nɔví Woodworth ɖɔ: “Hwɛhwɛ ɔ, mɛ lɛ nɔ yí gbè. Hwe ɖevo lɛ nu ɔ, mɛ lɛ nɔ dɔn hɔn sú. Hweɖelɛnu ɔ, ye nɔ lin ɖɔ un ɖò glamafónu sà wɛ.”

⁵ Ðò 1940 ɔ, xóɖiɖɔ e è yí dó kàn jí lɛ é vovo 90 jɛji wɛ tíìn, bɔ è lɛ́ yí nǔ ɖevo livi ɖokpo jɛji dó kàn jí. John E. Barr e wà gbexosin-alijitɔ́zɔ́ ɖò Grande-Bretagne hwe ɔ nu, bɔ nukɔnmɛ ɔ é wá nɔ Hagbɛ̌ Alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ mɛ é ɖɔ: “Ðò 1936 kpo 1945 kpo vlamɛ ɔ, glamafónu wɛ nyí azɔ̌gbɛ́ ce hwebǐnu. Nugbǒ ɔ, ɖò hwe enɛ lɛ nu ɔ, enyi un ma hɛn ǎ ɔ, un nɔ bú  bǐ. Enyi è ɖò Nɔví Rutherford sín gbè sè wɛ ɖò hɔn lɛ nukɔn ɔ, é nɔ dó wusyɛn lanmɛ nú mɛ tawun; é nɔ cí ɖɔ éɖesu wɛ ɖò finɛ ɖɔhun. É ɖò wɛn ɖɔ glamafónu nɔ sixu kpéwú bo nɔ kplɔ́n nǔ mɛ ɖò sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ ǎ, é ɖó nǔwukpikpé bo na byɔ ayi mɛ lɛ tɔn mɛ ǎ.

6, 7. (a) Lè tɛ lɛ kpo dogbó tɛ lɛ kpo kati kúnnuɖiɖe tɔn lɛ zinzan ka ɖó? (b) Ali tɛ nu Jehovah ka ‘sɔ́ xó lɛ dó nu mǐtɔn mɛ’ ɖè?

⁶ Kati kúnnuɖiɖe tɔn. Ðò bǐbɛ̌mɛ 1933 tɔn ɔ, è dó wusyɛn lanmɛ nú wɛnjlatɔ́ lɛ ɖɔ ye ni zán kati kúnnuɖiɖe tɔn ɖò sinsɛnzɔ́ hɔn ɖé kɔn jɛ hɔn ɖé kɔn tɔn yetɔn mɛ. Kati kúnnuɖiɖe tɔn ɔ, gblǒ tɔn yì santimɛtlu 8 mɔ̌ bɔ ga tɔn yì santimɛtlu 13 mɔ̌. Wɛn Biblu tɔn klewun ɖé nɔ ɖ’eji bɔ è nɔ lɛ́ tinmɛ wema junjɔn Biblu jí ɖěɖee xwétɔ́ ɔ sixu yí lɛ é d’eji. Wɛnjlatɔ́ ɔ nɔ dlɛ́n kati ɔ dó xwétɔ́ ɔ, bo nɔ byɔ ɛ ɖɔ é ni xà. Lilian Kammerud e wá nyí mɛsɛ́dó ɖé ɖò Porto Rico kpo Argentine kpo é ɖɔ: “Kati kúnnuɖiɖe tɔn ɔ nyɔ́ nukún ce mɛ tawun.” Ðó etɛwu? É ɖɔ: “Mǐ mɛ bǐ sixu xwlé xó mɛ ganji ǎ. Enɛ wu ɔ, é d’alɔ mì bɔ un nyɔ́ gbɛtɔ́ lɛ sɛkpɔ.”

⁷ Nɔví David Reusch e bló baptɛm ɖò 1918 é ɖɔ: “Kati kúnnuɖiɖe tɔn lɛ nɔ d’alɔ nɔví lɛ, ɖó ye mɛ ɖé lɛ nɔ mɔ ɖɔ emi hɛn dìn ɔ, emi na ɖɔ nǔ e sɔgbe é.” Amɔ̌, azɔwanú enɛ ɖó dogbó. Nɔví Reusch ɖɔ: “Hweɖelɛnu ɔ, mǐ nɔ mɔ mɛɖé lɛ bɔ ye nɔ lin ɖɔ mǐ kún sixu ɖɔ xó ó. Ðò ali ɖé nu ɔ, mɛ gègě ɖò mǐ mɛ bo nɔ sixu ɖɔ xó ǎ. Amɔ̌, Jehovah sɔnǔ nú mǐ bɔ mǐ na sɔ́ afɔ tɔn ɖó te bo yì mɔ mɛ lɛ. Malin-malin mɛ ɔ, é na sɔ́ xó ɔ dó nu mǐtɔn mɛ gbɔn Mawuxó ɔ zinzan ɖò hɔn lɛ nukɔn kpinkplɔn mǐ gblamɛ. É wà mɔ̌ gbɔn Wemaxɔmɛ Azɔ̌ Yɛhwexɔsuɖuto ɔ Tɔn e bɛ́ ɖò 1943 é gblamɛ.”​—Xà Jelemíi 1:6-9.

8. Nɛ̌ a ka sixu jó hwiɖée dó bɔ Klisu kplɔ́n azɔ̌ we gbɔn?

⁸ Wema lɛ. Sín 1914 ɔ, togun Jehovah tɔn ko ɖè wema e ɖɔ xó dó xota Biblu tɔn lɛ jí é vovo 100 jɛji tɔ́n. È sɔnǔ nú wema enɛ lɛ ɖé lɛ bo na dó kplɔ́n azɔ̌ wɛnjlatɔ́ lɛ, bonu ye na nyí sinsɛnzɔ́watɔ́ e alɔ bí na lɛ é. Anna Larsen e nyí wɛnjlatɔ́ ɖé nú xwè 70 mɔ̌ ɖò Danemark é ɖɔ: “Jehovah gbɔn Wemaxɔmɛ Azɔ̌ Yɛhwexɔsuɖuto ɔ Tɔn kpo wema e kúnkplá wemaxɔmɛ ɔ bɔ mǐ nɔ yí lɛ é kpo gblamɛ bo d’alɔ mǐ bɔ mǐ nyí wɛnjlatɔ́ e azɔ̌ bí alɔ na lɛ é d’eji. Un flín ɖɔ wema nukɔntɔn e tɔ́n ɖò wema enɛ lɛ mɛ é ɖokpo wɛ nyí Aide théocratique aux proclamateurs du Royaume, bo tɔ́n ɖò 1945. Enɛ gudo ɔ, è ɖè “Équipé pour toute bonne œuvre” tɔ́n bɔ d’ewu ɖò 1946. Dìn ɔ, mǐ ɖó Mọaleyi sọn Wehọmẹ Lizọnyizọn Yẹwhehọluduta Tọn Mẹ, bɔ è ɖetɔ́n ɖò 2001.” É ɖò wɛn ɖɔ Jehovah zán Wemaxɔmɛ Azɔ̌ Yɛhwexɔsuɖuto ɔ Tɔn kpo wema e kúnkplá wemaxɔmɛ ɔ lɛ é kpo dó w’azɔ̌ taji ɖé bo “huzu mǐ, bɔ mǐ kpé [nǔ] wu.” (2 Kɔ. 3:5, 6) A ko na nyikɔ ɖò Wemaxɔmɛ Azɔ̌ Yɛhwexɔsuɖuto ɔ Tɔn à? A ka nɔ hɛn Mọaleyi towe wá kplé ɖò aklunɔzán gbla ɖokpo ɖokpo mɛ bo nɔ xwedó nukúnkpénuwutɔ́ wemaxɔmɛ ɔ tɔn hwenu e é nɔ ɖò xó ɖè sín mɛ wɛ é à? Enyi a  nɔ wà mɔ̌ hǔn, hwiɖée jó dó wɛ a ɖè bonu Klisu na kplɔ́n azɔ̌ we bɔ a na nyí nùkplɔnmɛtɔ́ ɖagbe ɖé nɛ.​—2 Kɔ. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Azɔ̌ tɛ wema lɛ ka wà ɖò kwín nugbǒ ɔ tɔn lɛ didó kpo sìn húhú na kpo linu?

⁹ Jehovah ko lɛ́ zán tutoblonunu tɔn dó nɔ gudo nú mǐ, b’ɛ nɔ ɖè wema ɖěɖee na d’alɔ wɛnjlatɔ́ lɛ bonu ye na tín nùkplɔnmɛ Biblu tɔn taji lɛ mɛ lɛ é tɔ́n. Nugbo he Nọ Planmẹ Sọyi Ogbẹ̀ Mavọmavọ Mẹ nyí wema ɖagbe taji ɖé. È ɖetɔ́n jɛ nukɔn ɖò 1968, bɔ tlolo jɛn è jɛ xɔxɔ tɔn sè jí. Sinsɛnzɔ́ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn (Glɛnsigbe) Abɔxwísun 1968 tɔn ɖɔ: “Mɛ lɛ nɔ zɔ́n wema Nugbo ɔ kaka bɔ ɖò Zǒsun ɔ mɛ ɔ, wemazínxɔsa Gbɛ̌ tɔn e ɖò Brooklyn é gbɔ bo ɖó gbɛ̌ta ɖé ayǐ b’ɛ nɔ wà zǎnzɔ́.” Xota ɔ tinmɛ gɔ́ na ɖɔ: “Ðò táan ɖé mɛ ɖò Avivɔsun mɛ ɔ, mɛ lɛ zɔ́n wema Nugbo ɔ b’ɛ sukpɔ́ kaka bo zɛ ee ko ɖò ayǐ é wu yì livi ɖokpo adaɖé!” Ðò 1982 ɔ, è ɖè wema ɔ livi 100 jɛji tɔ́n dó gbè 116 mɛ. Ðò xwè 14 vlamɛ, enɛ wɛ nyí sín 1968 jɛ 1982 ɔ, wema Nugbo ɔ d’alɔ bɔ gbɛtɔ́ livi ɖokpo jɛji huzu wɛnɖagbejlatɔ́ Axɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ bo wá xò kpóɖó nú mǐ. b

¹⁰ Ðò 2005 ɔ, è ɖè wema Biblu kpinkplɔn tɔn nukúnɖeji ɖevo tɔ́n, é wɛ nyí Etɛ Biblu ka Kplɔ́n Mɛ Tawun? È ko ɖè livi 200 mɔ̌ tɔ́n dó gbè 256 mɛ! Nɛ̌ é ka d’alɔ gbɔn? Ðò xwè tɛnwe kpowun vlamɛ, enɛ wɛ nyí sín 2005 jɛ 2012 ɔ, gbɛtɔ́ livi 1,2 mɔ̌ huzu wɛnɖagbejlatɔ́. Ðò táan ɖokpo ɔ mɛ ɔ, mɛ ɖěɖee mǐ ɖò Biblu kplɔ́n xá wɛ lɛ é sín kɛ́n jɛji bo gosin livi 6 mɔ̌ yì livi 8,7 jɛji. Nǔxokpɔ́n ɖě ɖ’emɛ ǎ, Jehovah ɖò nyɔna kɔn dó gǎn ɖěɖee dó wɛ mǐ ɖè bo nɔ dó kwín nugbǒ Axɔsuɖuto ɔ tɔn tɔn lɛ bo nɔ lɛ́ hú sìn na é jí wɛ.​—Xà 1 Kɔlɛntinu lɛ 3:6, 7.

11, 12. Sɔgbe kpo wemafɔ e ɖò akpáxwé ɔ mɛ lɛ é kpo ɔ, mɛ alɔkpa tɛ lɛ è ka sɔnǔ nú xójlawema mǐtɔn lɛ na?

¹¹ Xójlawema lɛ. Ðò bǐbɛ̌mɛ ɔ, “lɛngbɔhwan kpɛví” e “Mawu ylɔ” é takún mɛ wɛ è nɔ ɖè Atɔxwɛ tɔ́n dó tawun. (Luk. 12:32; Ebl. 3:1) Ðò azǎn nukɔntɔn Kɔnyásun 1919 tɔn gbè ɔ, tutoblonunu Jehovah tɔn ɖè xójlawema ɖevo tɔ́n bɔ è sɔnǔ na nú gbɛtɔ́ alɔkpa lɛ bǐ. Xójlawema enɛ nɔ dɔn Biblu Kplɔntɔ́ lɛ kpo gbɛtɔ́ kpaà lɛ bǐ kpo kaka bɔ nú xwè gègě ɔ, mɛ lɛ yí tawun hugǎn Atɔxwɛ. Nyikɔ nukɔntɔn e è na xójlawema enɛ é wɛ nyí L’Âge d’Or. Ðò 1937 ɔ, è ɖyɔ nyikɔ ɔ b’ɛ huzu Consolation. Gudo mɛ ɖò 1946 ɔ, é wá huzu Réveillez-vous!

¹² Nú xwè mɔkpan ɔ, alɔ e jí è ɖè Atɔxwɛ kpo Réveillez-vous! kpo tɔ́n dó é ɖyɔ, amɔ̌, linlin e wu è nɔ ɖè ye tɔ́n é huzu ǎ, é wɛ nyí Axɔsuɖuto Mawu Tɔn jijla kpo blòbló bonu mɛ lɛ ni ɖi nǔ nú Biblu kpo. Égbé ɔ, è nɔ ɖè Atɔxwɛ e è nɔ kplɔ́n ɖò kplé jí é kpo ee è nɔ ɖetɔ́n nú mɛ bǐ é kpo tɔ́n. ‘Mɛ e ɖò xwé ɔ gbè lɛ é’ wɛ è nɔ ɖè ee è nɔ kplɔ́n ɖò kplé jí é tɔ́n na, ye wɛ nyí “lɛngbɔhwan kpɛví” ɔ kpo “lɛngbɔ̌ ɖevo lɛ” kpo. c (Mat. 24:45; Jaan 10:16) È sɔnǔ nú mɛ bǐ tɔn ɔ, bɔ mɛ ɖěɖee ma ko tuùn nugbǒ ɔ ǎ bo ka nɔ ɖó sísí nú Biblu kpo Mawu kpo lɛ é na nɔ yí. (Mɛ. 13:16) Réveillez-vous! nɔ sɔ́ ayi ɖó mɛ ɖěɖee tuùn  nǔ kpɛɖé dó Biblu kpo Mawu nugbǒ ɔ e nyí Jehovah é kpo wu é jí.​—Mɛ. 17:22, 23.

13. Etɛ ka jiwǔ nú we ɖò xójlawema mǐtɔn lɛ mɛ? (Ðè xó sín Gbàví nǔtinmɛ tɔn “ Bǎ E Mɛ È Ðè Wema Mǐtɔn lɛ Tɔ́n Ðó É” mɛ.)

¹³ Ðò bǐbɛ̌mɛ 2014 tɔn ɔ, Réveillez-vous! livi 44 jɛji wɛ nɔ tɔ́n ɖò sun ɖokpo ɖokpo mɛ, bɔ Atɔxwɛ livi 46 mɔ̌ nɔ tɔ́n. È nɔ lilɛ Réveillez-vous! dó gbè 100 mɔ̌ mɛ, bo nɔ lilɛ Atɔxwɛ dó gbè 200 jɛji mɔ̌ mɛ; enɛ zɔ́n bɔ xójlawema enɛ lɛ nyí ɖěɖee è nɔ lilɛ dó gbè ɖevo mɛ hugǎn bo nɔ lɛ́ má hugǎn ɖò ayikúngban jí é! Azɔ̌ nukúnɖeji enɛ lɛ e wà wɛ è ɖè é nyí nǔ bo na kpaca mǐ ǎ. Wɛn e Jezu ɖɔ ɖɔ è na jla gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ é wɛ ɖò xójlawema enɛ lɛ mɛ.​—Mat. 24:14.

14. Etɛ sín kàn mǐ ka nɔ xò kpo kanɖodonǔwu kpo? Etɛwu?

¹⁴ Biblu. Ðò 1896 ɔ, Nɔví Russell kpo hagbɛ̌ tɔn lɛ kpo ɖyɔ nyikɔ nú tutoblonunu e ye nɔ zán dó ɖè wema lɛ tɔ́n é bo mɔ tɛn dó sɔ́ xókwin Biblu ɔ d’emɛ, b’ɛ huzu Watch Tower Bible and Tract Society. Huzuhuzu enɛ sɔgbe ɖó Biblu wɛ nyí azɔwanú taji e è nɔ zán hwebǐnu dó fúnfún wɛnɖagbe Axɔsuɖuto ɔ tɔn kpé é. (Luk. 24:27) Sɔgbe kpo nyikɔ tutoblonunu enɛ e sɔgbe ɖò sɛ́n linu é tɔn kpo ɔ, Mawu sɛntɔ́ lɛ nɔ xò Biblu ɔ mímá kpo xixa tɔn kpo sín kàn kpo kanɖodonǔwu kpo. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖò 1926 ɔ, mǐ zín The Emphatic Diaglott ɖò wemazínxɔsa mǐɖesunɔ tɔn; Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Glɛkigbe Mɛ bɔ Benjamin Wilson lilɛ dó gbè ɖevo mɛ é wɛ. Ðò bǐbɛ̌mɛ 1942 tɔn ɔ, mǐ zín King James Version blebu 700 000 mɔ̌ bo má. Xwè wè kpowun gudo ɔ, mǐ jɛ American Standard Version e zán nyikɔ Jehovah tɔn azɔn 6 823 é zín jí. Ðò 1950 ɔ, mǐ má 250 000 jɛji

15, 16. (a) Nú nǔ e kàn Traduction du Monde Nouveau é ɔ, etɛ ka sù nukún towe mɛ? (Ðè xó sín gbàví “ È Flɔ́ Zo Dó Glɔ nú Biblu Lilɛ Lilɛ Dó Gbè Ðevo Mɛ” mɛ.) (b) Nɛ̌ a ka sixu jó hwiɖée dó nú Jehovah bɔ Xó tɔn na byɔ ayi towe mɛ gbɔn?

¹⁵ Ðò 1950 ɔ, è ɖè Les Écritures grecques chrétiennes. Traduction du monde nouveau tɔ́n dó Glɛnsigbe mɛ. È ɖè Les Saintes Écritures. Traduction du monde nouveau blebu tɔn tɔ́n ɖò 1961 dó Glɛnsigbe mɛ. Lilɛdogbeɖevomɛ enɛ ɖè sísí xlɛ́ Jehovah, ɖó é sɔ́ nyikɔ tɔn ɖó tɛn ɖěɖee mɛ é ɖè ɖò wema Ebléegbe tɔn dòdó lɛ mɛ é. Nyikɔ Mawu tɔn lɛ tɔ́n azɔn 237 ɖò Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Glɛkigbe Mɛ É sín wema dòdó lɛ mɛ. Bo na dó kudeji ɖɔ Traduction du monde nouveau ɔ sɔgbe bo lɛ́ nyɔ́ xà lee é jɛxa gbɔn é ɔ, è vɔ́ gbéjé kpɔ́n azɔn mɔkpan, bɔ gudogudo tɔn dìn ɔ, è bló ɖò 2013. Ðò 2013 ɔ, Traduction du monde nouveau blebu alǒ akpáxwé tɔn ɖé livi 201 jɛji wɛ è ɖetɔ́n dó gbè 121 mɛ.

¹⁶ Nɛ̌ mɛ ɖé lɛ ka wà nǔ gbɔn hwenu e ye xà Traduction du monde nouveau ɖò gbè yeɖesunɔ tɔn mɛ é? Nya Népal-nu ɖokpo ɖɔ: “Mɛ gègě nɔ yawu mɔ nukúnnú jɛ lilɛdogbeɖevomɛ Népali tɔn xóxó ɔ mɛ ǎ, ɖó xógbe lɛ gɛ́dɛ́ dín. Amɔ̌ dìn ɔ, mǐ nɔ mɔ nukúnnú jɛ Biblu ɔ mɛ tawun, ɖó xógbe e è nɔ zán gbèbígbè lɛ é wɛ è sɔ́ dó wlan.” Hwenu e nyɔnu e nɔ nɔ République centrafricaine e ɖé xà lilɛdogbeɖevomɛ Sango tɔn é ɔ, é wlí avǐ bo ɖɔ: “Anɔ̌nugbe ce ɖíe.” Nyɔnu enɛ ɖɔhun ɔ, mǐ mɛ  ɖokpo ɖokpo sixu jó mǐɖée dó nú Jehovah bɔ gbɔn Xó tɔn xixa ayihɔngbe ayihɔngbe gblamɛ ɔ, xó tɔn lɛ na byɔ ayi mǐtɔn mɛ.​—Ðɛh. 1:2; Mat. 22:36, 37.

17. Nɛ̌ a ka sixu ɖexlɛ́ ɖɔ azɔwanú kpo azɔ̌ e è nɔ kplɔ́n we é kpo sù nukún towe mɛ gbɔn? Etɛ mɛ mɔ̌ wiwa ka na tɔ́n kɔ dó?

¹⁷ Azɔwanú lɛ kpo azɔ̌ e Axɔsu Jezu Klisu nɔ kplɔ́n mǐ kpɛɖé kpɛɖé é kpo ka nɔ sù nukún towe mɛ à? A ka nɔ ba hwenu bo nɔ xà wema ɖěɖee tutoblonunu ɔ nɔ ɖetɔ́n lɛ é, bo nɔ lɛ́ zán dó d’alɔ mɛ ɖevo lɛ à? Enyi mɔ̌ ɔ, a na ɖó linlin ɖokpo ɔ xá Nɔví Nyɔnu Opal Betler e bló baptɛm ɖò azǎn 4gɔ́ Kɔnyásun 1914 tɔn gbè é. É ɖɔ: “Nú xwè mɔkpan ɔ, asú ce [Edward] kpo nyì kpo zán glamafónu ɔ kpo kati kúnnuɖiɖe tɔn ɔ kpo. Mǐ zán wema lɛ, akpomɛwema lɛ kpo xójlawema lɛ kpo dó ɖekúnnu sín xwé ɖé gbè jɛ xwé ɖé gbè. Mǐ ɖi zɔnlin nǔ jlajla tɔn lɛ bo má wema lɛ. Nukɔnmɛ ɔ, è kplɔ́n azɔ̌ mǐ bonu mǐ na yì ba mɛ lɛ kpɔ́n, bo na lɛ́ kplɔ́n Biblu xá mɛ ɖěɖee ɖó jlǒ lɛ é ɖò xwé yetɔn lɛ gbè. Ðò gbɛzán mǐtɔn mɛ ɔ, alɔnu mǐtɔn ján bɔ mǐ ka ɖó awǎjijɛ.” Jezu d’akpá ɖɔ ahwanvu emitɔn lɛ sín alɔnu na ján ɖò nǔkún dido ɔ kpo nǔkún-yiya ɔ kpo kɔn, bɔ ye bǐ ka na kplé bo j’awǎ. Opal ɖɔhun ɔ, gbɛtɔ́ livi mɔkpan sixu ɖekúnnu ɖɔ akpá enɛ nyí nugbǒ.​—Xà Jaan 4:35, 36.

18. Wǔjɔmɛ tɛ mǐ ka ɖó?

¹⁸ Mɛ e ma ko nyí mɛsɛntɔ́ Axɔsu ɔ tɔn ǎ lɛ é gègě sixu nɔ kpɔ́n togun Mawu tɔn dó mɔ “gbɛtɔ́ yayǎ [lɛ] kpowun” alǒ ɖɔ “ye kún sè wema ɖě ó.” (Mɛ. 4:13) Amɔ̌, lin tamɛ kpɔ́n kpɛɖé! Axɔsu ɔ ko bló bɔ togun tɔn e nyí gbɛtɔ́ yayǎ lɛ kpowun é wá huzu mɛ ɖěɖee nɔ ɖè wema e è nɔ lilɛ dó gbè ɖevo mɛ hugǎn bo nɔ lɛ́ má hugǎn ɖò hwenuxó mɛ lɛ é tɔ́n lɛ é. Ee lɛ́ ɖò taji é ɔ, é nɔ kplɔ́n azɔ̌ mǐ bo nɔ lɛ́ dó wusyɛn lanmɛ nú mǐ ɖɔ mǐ ni zán azɔwanú lɛ bo na dó fúnfún wɛnɖagbe ɔ gbɔn akɔta lɛ bǐ mɛ. Wǔjɔmɛ ɖé wɛ é nyí ɖɔ mǐ ɖò azɔ̌ wà xá Klisu wɛ, bo ɖò kwín nugbǒ ɔ tɔn lɛ dó wɛ, bo lɛ́ ɖò yiya wɛ.