•  É ka byɔ ɖɔ ma ɖekpo dóo à?

•  Ali ɖagbe hugǎn tɛ nu un ka na ɖekpo ɖè?

•  Nǔ e un sixu wà é

•  Nǔ e gbɛ̌ towe lɛ nɔ ɖɔ é

 Mɛ winnyawinnya ɖé lɛ nɔ ɖɔ ɖɔ emi jló na ɖekpo. Amɔ̌, . . .

•   Mɛ gegě nɔ sɔ́ ayi ɖó lee ye cí é jí hugǎn lanmɛ na nɔ ganji yetɔn. Bo na dó yawǔ ɖekpo ɔ, ye nɔ tɛ́n nǔ gegě kpɔ́n, ɖi nǔɖuɖu ɖiɖekpo alǒ amasin e nɔ ɖè mɛ kpò lɛ é zinzan. Hwɛhwɛ ɔ, wlɛnwín enɛ lɛ nɔ na nǔ ɖě ǎ, bɔ hweɖelɛnu ɔ, ye tlɛ nɔ nyí awovínú.

   “Ðyɔvǐ ɖé lɛ nɔ ɖó yeɖée xovɛ́, bo na dó yawǔ ɖekpo. Hwɛhwɛ ɔ, enɛ nɔ hɛn nǔ gblé dó agbaza yetɔn wu, bɔ é nɔ lín tawun cobɔ mɛ ɔ nɔ wá jɛmɛ.”—Hailey.

•   Mɛ e nɔ lin ɖɔ emi kló lɛ é gegě ɖó na lin enɛ à. Lee ye ɖó na cí é wɛ ye ɖè, amɔ̌, vlafo ye nɔ lin ɖɔ emi kló ɖó ye nɔ sɔ́ yeɖée jlɛ́ dó gbɛ̌ yetɔn alǒ mɛ tlɛ́lɛ́ e mɛ lɛ nɔ sɔ́ ɖó ajo ɖò telée lɛ é wu.

   “Hwenu e un ɖó xwè 13 é ɔ, un nɔ sɔ́ nyiɖée jlɛ́ dó xɔ́ntɔn ce lɛ wu. Un lin ɖɔ enyi un cí ye ɖɔhun ɔ, ye na yí wǎn nú mì hugǎn, enɛ na byɔ ɖɔ ma cí tlɛ́lɛ́.”—Paola.

 Ðò alɔ ɖevo mɛ ɔ, é byɔ ɖɔ mɛ winnyawinnya ɖé lɛ ni ɖekpo nǔgbo. Sɔgbe xá tutomɛ gbɛ̀ ɔ tɔn e nɔ kpé nukún dó lanmɛ na nɔ ganji xó wu é ɔ. . .

•   Ðò gbɛ̀ ɔ mɛ ɔ, mɛ winnyawinnya e xwè yetɔn ɖò 5 kpo 19 kpo vlamɛ é livi 340 mɔ̌ wɛ kló zɛ xwé wu.

•   Ðò 1975 ɔ, mɛ 4 kpowun ɖò kanweko jí mɛ ɖěɖee xwè yetɔn bɛ́sín 5 jɛ 19 lɛ é tɔn wɛ kló zɛ xwé wu. Ðò 2016 ɔ, kɛ́n ɔ yì jǐ bo nyí 18 ɖò kanweko jí.

•   Ðò tò gegě mɛ gbɔn gbɛ̀ ɔ mɛ ɔ, mɛ kloklo nɔ sukpɔ́ hú mɛ gɛgɛ.

•   Klókló zɛ xwé wu lɛ́ sukpɔ́ ɖò tò e ma ɖó nǔ kaka ɖé ǎ lɛ é mɛ, nǔ tlɛ lɛ́ nyí mɔ̌ ɖò xwédo e mɛ mɛ lɛ ma nɔ ɖu nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn ɖè ǎ lɛ é mɛ.

 Wlɛnwín tɛ a ka na sɔ́?

1.   Ðè nǔɖuɖu kpò.

2.   Ba lanmɛ kpɔ́n, lobo lɛ́ ɖu nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn e ɖò jlɛ̌ jí é.

3.   Nu amasin e nɔ ɖè mɛ kpò lɛ é.

 Xósin e sɔgbe é: Wlɛnwín 2gɔ́ ɔ: Ba lanmɛ kpɔ́n, lobo lɛ́ ɖu nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn e ɖò jlɛ̌ jí é.

 Nǔɖuɖu ɖiɖekpo alǒ nǔɖuɖu hǔnmɛ ɖé lɛ jijodó sixu zɔ́n bɔ a yawǔ ɖekpo. Amɔ̌, wlɛnwín enɛ lɛ nɔ wà nǔ dó agbaza towe wu, bɔ nú a wá jɛ nǔ ɖu jí xóxó ɔ ɖɔhun ɔ, tlolo jɛn a na lɛ́ kló.

 Ðò alɔ ɖevo mɛ ɔ, enyi a nya ganjininɔ ɖò agbaza mɛ gbé ɔ, a na nɔ ganji lee é nyɔ́ bló gbɔn é. Akɔwé Michael Bradley wlan ɖɔ: “Nǔ e è na wà bɔ é na zɔ́n bɔ è na nɔ ayijayǐ mɛ, nɔ ganji ɖò agbaza mɛ, bo na lɛ́ ɖu lè tɔn nú hwenu línlín é nɔ sín lee è huzu gbɛzán mɛtɔn ɖò ali ɖé nu, bɔ é na nɔ mɔ̌ nú gbɛhwenu mɛtɔn e kpò é bǐ gbɔn é wu.” a Etɛ enɛ ka kplɔ́n mɛ? Enyi a jló na ɖekpo hǔn, ma lin ɖɔ tuto nǔɖuɖu tɔn ɖé jɛn emi na xwedó ó, amɔ̌ ɖyɔ nǔɖe lɛ ɖò gbɛzán towe mɛ.

 Biblu ɖɔ nú mǐ ɖɔ mǐ ni nɔ “wà nǔ bǐ ɖó jlɛ̌ jí,” bɔ aca e mǐ ɖó ɖò nǔɖuɖu kpáxwé é lɔ ɖ’emɛ. (1 Timɔtée 3:11) É tlɛ lɛ́ tɛɖɛ̌ jí ɖɔ è ni nyi alɔ nú nǔ ɖu dingan. (Nǔnywɛxó 23:20; Luki 21:34) Hɛn nǔgbododó enɛ lɛ ayi mɛ, bo tɛ́n kpɔ́n lobo xwedó nǔ e è ɖɔ bɔ d’ewu lɛ é, bonu lee a nɔ wà nǔ gbɔn é na dó sixu kpɔ́n te hugǎn:

•   Kplɔ́n nǔ dó nǔ e nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn ɖuɖu nyí é wu.

   Ma ɖɔ nǔɖuɖu hǔnmɛ lě jɛn a na ɖu dandan ó, amɔ̌, nǔ kpɛ e a tuùn dó nǔɖuɖu wu é sixu d’alɔ we bɔ a na nɔ ɖu nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn lɛ. Nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn nyí ɖokpo ɖò ali ɖagbe hugǎn e nu a sixu gbɔn bo ɖò ganji ɖò agbaza mɛ é.

•   Nɔ ba lanmɛ kpɔ́n hwɛhwɛ.

   Nɔ lin tamɛ kpɔ́n dó nǔ ɖěɖee a sixu wà gbè bǐ gbè bo ɖò jógúnjógún lɛ é jí. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, enyi a xwè síngbó jí hǔn, ma ɖɔ dandan ɖɔ macinu e nɔ sɔ́ mɛ yì síngbó jí é mɛ jɛn emi na byɔ ó, a sixu fán kpekán lɛ. Ma nɔ junjɔn ajito kɔn bo gbɛ́ tɛn sɛ̀ ó, loɔ, nɔ yì dlɛ́n afɔkanmɛ.

•   Ma nɔ ɖu ayo ó, nɔ ɖu nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn.

   Mɛ winnyawinnya e nɔ nyí Sophia é ɖɔ: “Nǔ e è nɔ ɖu jɛ nukɔn nú nǔɖuɖu alǒ nǔɖuɖu gudo lɛ é, ɖi atín sínsɛ́n lɛ mɔ̌, nɔ nɔ zɔ́ nú mì ǎ. Mɔ̌ mɛ ɔ, un ɖò nǔ ɖu wɛ ɔ, un nɔ tuùn ɖɔ nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn ɖu wɛ un ɖè.”

•   Nɔ kpɔ́n nǔ bo ɖu.

   Mɛɖé lɛ nɔ ba nǔ ɖu kaka bo sɔ́ nɔ tuùn ɖɔ xò ko gɔ́ emi ǎ! Enɛ wu ɔ, nɔ kpɔ́n nǔ bo nɔ ɖu. Nɔ yí agbɔ̌n cobo nɔ lɛ́ yì kán nǔɖuɖu ɔ ɖevo. A na wá mɔ ɖɔ xovɛ́ kún sin emi sɔ lee emi lin gbɔn é ó.

•   Nɔ tuùn kɛ́n (calorie) ajɔxanú ɖěɖee ɖò nǔ e ɖu wɛ a ɖè é mɛ lɛ é tɔn.

   Nɔ xà wema ɖěɖee nɔ zɔn nǔɖuɖu lɛ jí lɛ é, bo nɔ kpɔ́n calorie nabi e ɖò nǔ e na ɖu wɛ a ɖè é mɛ é. Ðé lɛ ɖíe: Ahan víví, gatóo, nǔ e è nɔ ɖu dó nǔɖuɖu jí lɛ é sixu ɖó calorie gegě, bo sixu zɔ́n bɔ a na kló, bo ɖó zin.

•   Nɔ nɔ jlɛ̌ jí.

   Sara e ɖó xwè 16 é ɖɔ: “É wá jɛ hweɖenu bɔ un wá kpó nú calorie línlɛ́n kɛɖɛ bɔ enyi un wá mɔ nǔɖuɖu ɖò ká mɛ ɔ, un sixu tuùn calorie nabi e ɖ’emɛ é!” Ma wá huzu “calorie lɛ́ntɔ́” ó. A tlɛ sixu nɔ wá ɖu nǔɖuɖu ɖěɖee fɔ nu bɔ calorie sukpɔ́ ɖ’emɛ lɛ é hweɖelɛnu.

 Wěɖexámɛ: Ðɔ xó xá dotóo towe dó lee avɔ e sɔ́ wɛ a ɖè é ɖò ayi mɛ ɖu nú we wɛ gbɔn é wu. É sixu zɔ́n dó nǔ e é tuùn dó wǔ towe ɖò lanmɛ na nɔ ganji linu é wu dó d’alɔ we, bɔ a na xwedó tuto e na zɔ́n bɔ a na ɖò ganji ɖò agbaza mɛ é ɖé.