E SEGA ni ivola vakasaenisi na iVolatabu, ia e donu vinaka na veika e vakamacalataka me baleta na noda vuravura. Raica mada na ka e tukuna me baleta na draki kei na noda bula.

DRAKI—KENA BULI NA UCA

E kaya na iVolatabu: “E vakalesuya i cake na wai [na Kalou], e vuki na kabu me uca, mani vakatauca mai na o.”—Jope 36:27, 28.

E vakamacalataka e keri na iVolatabu e tolu na ka me baleta na italetale ni wai. Na katakata ni matanisiga e bulia na Kalou e “vakalesuya i cake na wai” me (1) cawa. Ni kumukumuni na cawa qori me o, (2) e waicala na cawa qai tau sara kina na uca se (3) ucacevata. Era se saga tiko ga na tabana ni draki nikua mera kila na itukutuku ni uca. E kaya na iVolatabu: “Vakacava e dua e kila na tete ni o?” (Jope 36:29) E kila vinaka duadua ga na Dauveibuli na italetale ni wai qai donu na kena ivakamacala e biuta ena iVolatabu. E se tukuna makawa sara qori na Kalou ni bera nira qai vakamacalataka na saenitisi.

VEIKA ME BALETA NODA BULA—KUNEKUNETAKI NI GONE

E kaya na dauvola iVolatabu o Tui Tevita: “Na matamuni mada ga e raici au niu se kunekunetaki tiko, sa volai tu ena nomuni ivola.” (Same 139:16) Na serekali qori e se buli sara ena sivia na 3,000 na yabaki sa oti, qai vakamacalataka kina o Tevita ni sa tu rawa ena dua na “ivola” na itukutuku ni nona kunekunetaki e dua.

A kunea o Gregor Mendel e dua na dautei kau mai Austria ena veiyabaki ni 1800 na ivakamacala rawarawa me baleta na itekitekivu ni bula. Ia era sa qai sema rawa ga na dauvakadidike ena Epereli 2003 na itukutuku maroroi ni nona buli e dua na tamata. Na maqosa ni kena tuvani na itukutuku maroroi ni nona buli e dua na tamata, e vaka ga na maqosa ni kedra tuvani na matanivola kei na vosa ena dua na ivolavosa. Na itukutuku maroroi qori e veivuke ena buli ni veitikiniyago me vaka na mona, uto, yatevuso, liga kei na yava. Sa dui tu ga na gauna era buli vakamaqosa kina na veitikiniyago qori. Era vakatoka na saenitisi na tobu ni itukutuku ni sela se na DNA me “ivola ni bula.” Na cava e donu kina na nona ivakamacala na dauvola iVolatabu o Tevita? E yalomalumalumu o Tevita ena nona kaya: “E vosa e gusuqu na yalo i Jiova, e tiko e yamequ na nona vosa.” *—2 Samuela 23:2.

E SEGA ni tukuna rawa na tamata na gauna e basika kina e dua na matanitu, na sala ena veiliutaki kina, na rabailevu ni vanua ena liutaka, kei na sala ena vakabalei kina. Ia e parofisaitaka na iVolatabu na kena bale e levu na matanitu qaqa, kei na sala era bale kina. Dikeva mada e rua na kena ivakaraitaki.

NA BALE KEI NA KENA LALA VAKADUA O PAPILONI

A dau kilai tu o Papiloni me matanitu qaqa, a veiliutaki voli me vica vata na senitiuri qai tete na kena lewa ina ra kei Esia. A kilai tale tu ga ena dua na gauna me korolevu duadua e vuravura. Ia ni se vo tu e 200 na yabaki me vakabalei o Papiloni, a vakayagataki Aisea na dauvola iVolatabu na Kalou me parofisaitaka na ka ena yaco. E tukuna ni na vakabalei Papiloni e dua na turaga o Sairusi, ena lala tale ga vakadua na korolevu qori. (Aisea 13:17-20; 44:27, 28; 45:1, 2) Vakacava a yaco dina na parofisai qori?

A vakarusai Papiloni o Sairusi na Ka Levu ena Okotova 539 B.G.V. Nira wele toka na kai Papiloni ena dua na bogi, a vakadivai na uciwai e drodro tiko ena yasa ni koro. Ena 200 G.V. sa sega ni tawani tale na koro qori. Nikua, sa tu wale ga na irusarusa kei Papiloni. Na parofisai ni na “lala taucoko” o Papiloni e vakaraitaka ni donu na ka e kaya na iVolatabu.—Jeremaia 50:13.

E kila vakacava o Aisea na itukutuku ni dua na ka e se bera ni yaco? E kaya na iVolatabu ni “itukutuku bibi me baleti Papiloni e raivotutaka o Aisea na luvei Emosi.”—Aisea 13:1.

NINIVE—“MAMACA ME VAKA NA VANUA TALASIGA”

E dau rogo o Ninive ni kena koroturaga na matanitu qaqa o Asiria, qai kilai tani ena kena itaratara ni vale, gaunisala rabailevu, were totoka, vanua ni sokalou, kei na kena vale lelevu. Ia e parofisaitaka o Sefanaia ni korolevu totoka qori ena “vakalalai . . . , me mamaca me vaka na vanua talasiga.”—Sefanaia 2:13-15.

Erau to vata o Papiloni kei Mitia rau qai vakarusa vakadua na koro o Ninive ena ikavitu ni senitiuri B.G.V. E kaya e dua na ivola ni “sega ni tukuni e dua tale na ka me baleta na koro qori me 2500 na yabaki.” Era lomatarotarotaka e levu ke a dua dina na koro o Ninive! Sa qai saumi nodra lomatarotaro ena ika19 ni senitiuri nira kunea na dauvakekeli na irusarusa kei Ninive. E kaya na isoqosoqo na Global Heritage Fund me baleti Ninive: “Ena sega ni caka rawa tale e dua na ka ena irusarusa ni koro makawa.” Na vuna? Ni sa vaka na ibenubenu, e levu tale ga na ka sa vakarusai.

E rawa vakacava me vakamacalataka na itukutuku qori me baleti Ninive o Sefanaia? E kaya o Sefanaia ni a ‘vosa vua o Jiova.’—Sefanaia 1:1.

E NUITAKI na isau ni taro me baleta na bula ena iVolatabu. Dikeva mada eso na kena ivakaraitaki.

VUNA E LEVU KINA NA VEIKA CA KEI NA RARAWA

E tu ena iVolatabu na ivakamacala me baleta na veika ca kei na rarawa. E kaya:

1. “Ena gauna kece era veiliutaki kina na tamata e tini ga ina leqa.”—Dauvunau 8:9.

   Na lecaika kei na veivakalolomataki ni veiliutaki vakatamata e vakavuna na rarawa.

2. “Ni dau yacovi ira kece na gauna kei na ka e sega ni namaki.”—Dauvunau 9:11.

   Eda dau sotava kece na ituvaki tawanamaki me vaka na tauvimate, vakacalaka, se leqa tubukoso.

3. “Ena vuku ni dua ga na tamata e curu kina i vuravura na ivalavala ca, kei na mate ena vuku ni ivalavala ca.”—Roma 5:12.

   A sega na ivalavala ca kei na mate ena ivakatekivu se na gauna rau a buli kina na imatai ni tagane kei na yalewa. Ia ni rau nakita nodrau talaidredre vua na Dauveibuli, “e curu kina i vuravura” na ivalavala ca.

E sega wale ga ni vakamacalataka na iVolatabu na vuna eda rarawa kina. E vakamacalataka tale ga na yalayala ni Kalou me muduka na veika ca, qai “qusia tani tale ga na wainimata kece mai na matadra, sa na sega tale na mate, na lolosi, na tagiyaso, kei na mosi.”—Vakatakila 21:3, 4.

NA CAVA E YACO NIDA MATE?

E vakamacalataka na iVolatabu ni o ira na mate era sega ni vakila se cakava rawa e dua na ka. E kaya na Dauvunau 9:5: “Era kila na bula tiko nira na mate, ia o ira na mate era sega sara ga ni kila e dua na ka.” Sa ‘takali noda vakanananu’ ena gauna eda mate kina. (Same 146:4) Sa sega ni cakacaka na noda vakasama kei na so tale na tikiniyagoda. Kena ibalebale eda sa sega ni rawa ni cakava, vakila, se vakasamataka e dua na ka.

Me ikuri ni ivakamacala me baleta na kedra ituvaki na mate, e vakamacalataka tale ga na iVolatabu na inuinui totoka me baleta na veivakaturi.—Osea 13:14; Joni 11:11-14.

INAKI NI BULA

E kaya na iVolatabu ni buli rau na tagane kei na yalewa na Kalou o Jiova. (Vakatekivu 1:27) E vakatokai na imatai ni tamata o Atama me “luve ni Kalou.” (Luke 3: 38) Eda buli meda veiwekani voleka kei na Tamada vakalomalagi, meda bula marau qai tawana na vuravura me tawamudu. Eda buli tale ga meda kauaitaka noda veika vakayalo, meda kilai koya na Kalou. E kaya na iVolatabu: “Era marau o ira na kauaitaka nodra bula vakayalo.”—Maciu 5:3.

E kaya tale ga na iVolatabu: “Era marau o ira na rogoca na vosa ni Kalou ra qai muria tiko ga!” (Luke 11:28) E vakatakila vei keda na iVolatabu na veika me baleta na Kalou. E dusimaki keda ena ivakarau ni bula vinaka duadua, qai vakamacalataka na veika totoka meda vakanamata kina ena gauna se bera mai.

NIRA dikeva oti na kena ivakadinadina, era vakabauta e vica vata na milioni e veiyasa i vuravura ni sega wale ga ni dua na ivola makawa na iVolatabu. Era vakadeitaka ni vakavuna na Kalou na iVolatabu, e sala ni nona veitaratara kei keda yadua! E sureti keda yadua na Kalou ena iVolatabu meda kilai koya, meda nona itokani tale ga. E kaya na iVolatabu: “Toro voleka vua na Kalou ena qai toro voleka mai vei kemuni o koya.”—Jemesa 4:8.

Ena yaga dina na nomu vakekeli ena iVolatabu. Ni o wilika e dua na ivola, o na kila na nona nanuma o koya e vola. E volai tu ena iVolatabu na nanuma ni Kalou, na nona rai, kei na ivakarau ni yalona. Na ka kece qori me baleta na Kalou o na rawa ni kila ke o wilika na iVolatabu! E vakamacalataki tale ga ena iVolatabu

• na yaca ni Kalou, kei na nona itovo qoroi.

• na inaki ni Kalou me baleta na kawatamata.

• na sala mo veiwekani kina kei na Kalou.

Vakacava o na via kila eso tale na ka? Era na marau na iVakadinadina i Jiova mera vukei iko. Era rawa ni vakavulici iko wale ena iVolatabu. Qori ena qai vakavolekati iko sara vua e vakavuna na iVolatabu, na Kalou o Jiova.