E VAKARARAI o Josefa ina tokalau qai diva me lesu ina vanua sa biuta mai. E dua na vanua ena daku ni veidelana qori e tiko kina o Epironi, na vanua a vakaitikotiko kina. E rairai tiko sobu o Jekope na tamana me vakacegu ni sa yakavi na vanua qai sega ni kila na ka sa yacovi nona gone ni toko. Sa sega ni lesu rawa o Josefa vei tamana, de rau na sega ni sota tale. Era yadravi koya vinaka na dauveivoli me kua ni dro nira mua tiko ina ceva nira sa taukeni koya. E vakamareqeti na gone qo me vaka ga na drega boi vinaka kei na waiwai saulevu ni na rawati kina na ilavo vinaka ni volitaki ena vanua yawa o Ijipita.

E rairai yabaki 17 vakacaca o Josefa ena gauna qori. Raitayaloyalotaka mada ni dagava tu na lomalagi ni kala na siga ena Wasa na Mediterranean qai veinanuyaka nona sa mai tu ena ituvaki qo. E vusolo na lomana ni vakasamataka nodratou via vakamatei koya na tacina ni bera ni ratou volitaki koya me vaka e dua na bobula. E rairai kinoca nona tagi qai veinanuyaka na cava ena yacovi koya.

E lai tu vakacava o Josefa ena ituvaki qori? Na cava eda vulica ena vakabauta ni cauravou qo a cati qai vakalolomataki vei ira na nona lewe ni vuvale?

E susugi o Josefa ena dua na vuvale e sega ni vakilai kina na marau, duavata qai levu na lewena. E laurai ena vuvale i Jekope na revurevu ni dua e levu na watina, na ivakarau e takalevu ena gauna oya. A vakalaiva na Kalou me tomani tiko ga na ivakarau qori me yacova ni vakalesuya o Luvena ina veika a nakita taumada. (Maciu 19:4-6) E voleka ni 14 na luvei Jekope mai na va na dui yalewa, Lia, Rejeli, kei rau na dauveiqaravi o Silipa kei Pila. A domoni Rejeli e liu o Jekope, ia a lawakitaki me vakamautaki Lia na tuakana. Erau sega ni dau veiyaloni na veikaruani, tatara  tale ga qori vei ira na dui luvedrau.—Vakatekivu 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

A sega tu ni vakaluveni o Rejeli me dua na gauna balavu, ni sucu gona o Josefa e vakamenemenei koya o Jekope. Kena ivakaraitaki, a biuti Rejeli kei Josefa ena yatu e muri me rau taqomaki kina ni ratou vakarau sotavi Iso na tacina a via vakamatei koya. A rairai sega ni guilecava o Josefa na ka e cakava o tamana. Raitayaloyalotaka mada nona kidacala ni raici tamana ni gera voli ena siga tarava dina ni se kaukaua. E rairai kurabuitaka ni tukuni vua ni a veimulomulo o tamana kei na dua na agilosi kaukaua ena bogi! Na vuna? Ni vinakata me vakalougatataki koya o Jiova. Qori nona veisautaka na yacai Jekope me o Isireli, me qai vakatokayacataki na yacana ina dua na matanitu! (Vakatekivu 32:22-31) Toso na gauna, a qai kila o Josefa ni na basika vei ratou vakaveitacini na yavusa ni matanitu qori!

Ia ni se cauravou a vakararawataki koya na takali ni dua rau dau veivolekati vakalevu, o tinana, ena gauna a vakasucumi Penijamini kina na tacina. A rarawataka tale ga qori o tamana. Raitayaloyalotaki Jekope ni qusia tiko na wainimata i Josefa qai tukuna tiko vua na inuinui vata ga e tukuni vei Eparama na tukana vakarua. E vakacegui Josefa dina ni kila ni o Jiova ena vakaturi tinana! De dua e uqeti Josefa me lomani Jiova vakalevu na nodra “Kalou . . . na bula.” (Luke 20:38; Iperiu 11:17-19) Ni sa takali o Rejeli e qai lomani rau ga vakalevu na gone o Jekope.—Vakatekivu 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

Era dau ca e levu na gone nira vakademeni, ia e vuli o Josefa mai na nodrau ivakaraitaki vinaka nona itubutubu, e vakadeitaka na nona vakabauta qai rawa vua me vakaduiduitaka na ka e donu mai na ka e cala. Ni yabaki 17, a vukei ratou tiko na tuakana ena vakatawa sipi qai raica ni ratou cakava e dua na ivakarau tawadodonu. Ena qamugusu me ratou taleitaki koya kina na tuakana? Sega, e cakava na ka e donu ena nona lai tukutuku vei tamana. (Vakatekivu 37:2) Sa qai taleitaki koya ga kina vakalevu o Jekope. E ivakaraitaki vinaka dina vei ira na lotu vaKarisito itabagone! Nira temaki mera vunitaka na cala e cakava nodra itokani se tacidra, e ka vakayalomatua mera vakatotomuri Josefa ena nodra tukutuku vei ira era rawa ni vukei koya e cala.—Vunau ni Soro 5:1.

Eda rawa ni vuli tale ga mai na vuvale i Jekope. Na lotu vaKarisito nikua ena dua ga na watina, ia e levu na vuvale era tiko kei na nodra itubutubu vakacabecabe, luvedra vakacabecabe, kei ira na veitacini vakacabecabe. Eda vulica ena vuvale i  Jekope ni rawa ni vakaleqa na duavata ena vuvale na veivakademeni kei na veivakaduiduitaki. Na itubutubu yalomatua ena vakadeitaka gona vei ira na luvena vakamau kei na luvena vakacabecabe nira lomani qai rawa nira vakaitavi me vakilai tiko ga kina na marau ena vuvale.—Roma 2:11.

Kena irairai, na nona dei tu ga o Josefa ena ka e donu e uqeti Jekope me cakava e dua na ka me vakaraitaka ni dokai luvena. Qori nona cula e dua na kote balavu rairai vinaka. (Vakatekivu 37:3) E tukuni ni volavolai se rokataki na kote qori, ia e sega ni tiko na kena ivakadinadina. Kena irairai e kote rairai vinaka qai balavu, e liga balavu, yaco sara ena nona qurulasawa. E vaka na kote era dau dara na vakaitutu se ravouvou.

E vinaka na inaki a cakava kina qori o Jekope qai marautaka tale ga o Josefa na nona kauaitaki qai lomani koya o tamana. Ia e vakavu leqa na kote qori. Nanuma tiko ni dauvakatawasipi o Josefa, e sega gona ni cakacaka rawarawa. Raitayaloyalotaka mada ni dara tu na kote qori ni tavali e veico, veivatu se ni sereka e dua na sipi e tacori tu ena veiwavakavotona. Ia qai vakacava sara nodratou rai na tuakana me baleti koya ni kote qori e vakaraitaka nona vakamenemenei koya o tamana.

E tukuna na iVolatabu: “Sa raica na tuakana ni sa levu na nona loloma na tamadra vei koya, ka lailai vei ira kece na tuakana, ka ra sa qai cati koya, a ra sega ni vosa vinaka rawa vua.” * (Vakatekivu 37:4) Macala ga ni ratou cati koya, ia e sega ni ka vakayalomatua me buroro e lomadratou na yalo va qori. (Vosa Vakaibalebale 14:30; 27:4) Vakacava sa bau yacovi iko qori, mo vuvutaka e dua e soli vua na itutu kei na itavi o dau vinakata? Nanuma tiko nodratou ivakaraitaki na tuakai Josefa. Nodratou vuvu e vakavuna me ratou cakava eso na ka eratou qai veivutunitaka e muri. Na veika e yacovi ratou eda vuli kina na lotu vaKarisito nikua, oya meda “marau vata kei ira era marau.”—Roma 12:15.

E raica votu o Josefa nodratou cati koya na tuakana. Vakacava e bau vunitaka na kote me ratou kua ni raica na tuakana? De dua a nanuma me cakava qori. Ia nanuma tiko ni kote qori e vakaraitaka nona vakadonui koya qai lomani koya o tamana. E vinakata o Josefa me dei ena inaki e solia kina vua o tamana na kote qori, mani sega ni vunitaka. E yaga vei keda nikua na nona ivakaraitaki. Dina ni sega ni dauveivakaduiduitaki na Tamada vakalomalagi, ia so na gauna e dau  vakacaucautaki ira na nona dauveiqaravi e vakadonuya. E vinakata tale ga meda duatani mai na vuravura torosobu qo. Me vaka ga na kote i Josefa, na itovo vaKarisito e vakaduiduitaki keda vei ira na tiko wavoliti keda. So na gauna eda na cati qai vuvutaki kina. (1 Pita 4:4) Meda vunitaka beka na keda ivakatakilakila? Sega. Meda vakatotomuri Josefa mada ga ena nona sega ni via vunitaka na nona kote.—Luke 11:33.

A tadra o Josefa e rua na tadra veivakurabuitaki. Kena imatai, a raica ni ratou yadua vakaveitacini na ivesu covuata, eratou qai vesuka tiko. Na nodratou ivesu covuata na tuakana e cuva ina nona ivesu covuata. Kena ikarua, e cuva vua na matanisiga, vula, kei na 11 na kalokalo. (Vakatekivu 37:6, 7, 9) Na cava ena cakava o Josefa ena tadra veivakurabuitaki qori?

A vakavuna na tadra qori na Kalou o Jiova. E vakaibalebaletaki ina dua na ka e se bera ni yaco qai vinakata o Jiova me lai tukuna. Qori tale ga na ivalavala era na muria na parofita ena gauna mai muri nira vakasavuya na itukutuku i Jiova vei ira era talaidredre.

E mani tukuna vei ratou na tuakana: “Yalovinaka, dou rogoca mada na noqu tadra.” Eratou kila vakavinaka na tuakana na ibalebale ni nona tadra ratou qai sega ni taleitaka. Ratou kaya: “Ko na lewa dina beka vei keitou?” E tomana na kena itukutuku: “A ra sa cati koya vakalevu sara e na vuku ni nona tadra, kei na nona vosa.” Ratou sa qai cudru ga vakalevu na tuakana kei na tamana ni ratou rogoca na ikarua ni nona tadra. E kaya na iVolatabu: “A sa vunauca ko tamana, ka kaya vua, a tadra cava oqo ko sa tadrataka? Ena lako beka mai koi au kei tinamu kei ira na tuakamu, ka cuva ki na qele kivei iko?” Ia, a veinanuyaka tiko ga o Jekope na tadra i Josefa. E vakayagataki luvequ na Kalou Kaukaua o Jiova me vakasavuya e dua na itukutuku bibi?—Vakatekivu 37:6, 8, 10, 11.

O Josefa e dua vei ira na dauveiqaravi i Jiova e vakasavuya na itukutuku sega ni taleitaki, e cati qai vakacacani kina. A sotava tale ga qori o Jisu mani kaya vei ira nona imuri: “Ke ra vakacacani au, era na vakacacani kemudou tale ga.” (Joni 15:20) Eda vuli vakalevu na lotu vaKarisito nikua ena vakabauta kei na yaloqaqa i Josefa.

Ni tukuna oti ga na nona tadra, e talai koya sara o Jekope me lai raici ratou na tuakana. Ratou vakatawasipi tiko ena vualiku, volekati Sikemi na vanua ratou se qai vakatubuca ga kina. E leqataki ratou o Jekope mani talai Josefa me lai raica se ratou sa vakacava tiko. Vakasamataka na ka e rairai veinanuyaka o Josefa. E kila o koya ni ratou cati koya na tuakana! De ratou na cakava vua e dua na ka ni yaco yani me vakaraitaka na ka e tukuna o tamadratou. Ia a talairawarawa ga mani gole.—Vakatekivu 34:25-30; 37:12-14.

Na balavu ni vanua i Sikemi e rauta ni 80 na kilomita na kena yawa, qai rairai taura e va se lima na siga na kena taubaletaki. Ni yaco i Sikemi, ratou sa gole i Tocani na tuakana, e 22 tale na kilomita ina vualiku. Ni voleka yani i Tocani, ratou raici koya ga na tuakana e tuburi ratou tale e dua na cudru levu. E tukuna na iVolatabu: “A ra sa veikayaka vakai ira, Raica, sa lako mai na dautadra ko ya. Tou ia mada, tou vakamatea, ka biuta ki na dua nai keli: Eda na qai tukuna vakane, sa dua na manumanu ca sa kania: Eda na qai raica se na yaco vakacava na nona tadra.” Ia e cikevi ratou o Rupeni me ratou biuti koya ga ena ikeli, me rawa ni qai mai vueti koya ni ratou sa yali na kena vo.—Vakatekivu 37:19-22.

E sega ni kila o Josefa na ka eratou nakita lo, e nanuma ni ratou na marau ni raici koya. Ia ratou buturaki koya, luvata na nona kote, yarataki koya ina ikeli qai biligi koya i loma. A sasaga i tuba ena gauna sa vakilai koya tale kina, ia a sega ni rawa. Ni rai cake, e raica ga na lomalagi qai voqa yawa mai na domodratou na tuakana. E kaci, kerei ratou, ia eratou sega ni kauai kina. Eratou kana toka ga vakavoleka qai sega ni dua  e kauai. Eratou veivosakitaka tale me ratou vakamatei Josefa, ia e cikevi ratou o Juta me volitaki vei ira na dauveivoli. E volekati Tocani na gaunisala ni veivoli i Ijipita, sega ni dede sa basika e rua na ilawalawa dauveivoli, na kawa Isimeli kei ira na kai Mitiani. Ni bera ni lesu mai o Rupeni eratou sa volitaki Josefa vei ira na dauveivoli. Ratou volitaki tacidratou ena 20 na tikinisiliva, na isau ni dua na bobula. *—Vakatekivu 37:23-28; 42:21.

Rai tale mada ena itekitekivu ni italanoa. E vaka me kautani vei Josefa na veika e bibi ena nona bula. E sega ni lewa rawa na ka sa yacovi koya! Ena sega ni rogoca e dua na ka me baleta nona vuvale ena dua na gauna balavu. E sega ni kila nona rarawa o Rupeni ni lesu qai raica ni sa yali, se na rarawa i Jekope ni lawakitaki ni sa mate o luvena lomani, se dua na ka me baleti tukana o Aisake se na rarawa i tacina gone o Penijamini ni rau na sega ni sota tale. Vakacava a kautani dina vei Josefa na veika e bibi ena nona bula?—Vakatekivu 37:29-35.

Dina ni yacovi koya qori, ia eratou sega ni kauta laivi rawa na tuakana na ka bibi duadua, na nona vakabauta. E kilai Jiova vinaka na nona Kalou qai sega ni dua e rawa ni kauta laivi qori—veitalia ke yali nona vuvale, se sotava na dredre ni kau vakavesu i Ijipita, se nona volitaki me bobula vua na kai Ijipita vutuniyau o Potifa. (Vakatekivu 37:36) Na veika dredre e sotava o Josefa sa qai vakadeitaka ga vakalevu nona vakabauta, e kabiti Jiova tiko ga. Eda na raica ena ulutaga tarava na sala e yaga kina vei Josefa kei na nona vuvale na nona vakabauta na Kalou ena dua na ituvaki eratou sotava. E vinaka gona meda vakatotomuria na vakabauta i Josefa!